„Nawet bocian na niebiosach dobrze zna swe wyznaczone czasy” (Jeremiasza 8:7).

PRZESZŁO 2500 lat temu Jeremiasz wspomniał o migrującym bocianie. Ludzi w dalszym ciągu zdumiewa migracja różnych stworzeń. Na przykład łososie przemierzają w oceanie tysiące kilometrów, by wrócić do rzeki, w której rozpoczęły życie. Ogromne odległości pokonują też żółwie skórzaste. Zaobserwowano, że jeden z nich po złożeniu jaj w Indonezji przepłynął jakieś 20 000 kilometrów na wybrzeże Oregonu w USA. Te żółwie morskie często powracają w to samo miejsce, by znów złożyć jaja.

Niektóre stworzenia potrafią odnaleźć drogę do swego domu. Ta umiejętność zdumiewa jeszcze bardziej niż zdolności nawigacyjne zwierząt wędrownych. Na przykład badacze zabrali samolotem 18 albatrosów z wysepki na środkowym Pacyfiku i wypuścili je w różnych punktach oddalonych o tysiące kilometrów — część w pobliżu zachodniego wybrzeża oceanu, a część w okolicach wschodniego. W ciągu kilku tygodni większość ptaków wróciła na wyspę.

Gołębie poddane głębokiemu uśpieniu lub umieszczone w obracających się pojemnikach przetransportowano w nieznane miejsce odległe ponad 150 kilometrów. Po wypuszczeniu ptaki zatoczyły kilka kręgów nad ziemią, ustaliły swoją pozycję i skierowały się do domu. Odnajdują drogę powrotną nawet wtedy, gdy nałoży im się na oczy matowe szkła kontaktowe. Dlatego naukowcy uważają, że gołębie ustalają swoją pozycję względem domu, wyczuwając, z których kierunków świata docierają do nich ważne sygnały nawigacyjne.

Motyle monarchy zamieszkujące olbrzymi obszar w Ameryce Północnej pokonują tysiące kilometrów do niewielkich rejonów leśnych w Meksyku. Chociaż nigdy wcześniej tam nie były, trafiają nawet na te same drzewa, gdzie w poprzednim roku przebywali ich pradziadkowie. Naukowcy wciąż głowią się nad tym, jak one to robią!

Automatyczne urządzenia nawigacyjne, którymi posługują się ludzie, zwykle są całkowicie zależne od satelitów. Tymczasem wiele zwierząt najwidoczniej potrafi wykorzystywać różne metody nawigowania — od obserwacji punktów orientacyjnych i słońca po wyczuwanie pola magnetycznego i charakterystycznych zapachów czy też rozpoznawanie dźwięków. Biolog James Gould napisał: „Zwierzęta, których życie zależy od precyzyjnej nawigacji, są do tego nadzwyczaj dobrze przygotowane. (...) Na ogół dysponują strategiami alternatywnymi — mogą wybierać między różnymi systemami, zależnie od tego, który podaje najrzetelniejsze informacje”. Wybitne umiejętności nawigacyjne zwierząt cały czas zadziwiają naukowców.