MUZYKA stanowiła integralną część kultury starożytnego Izraela. Za pomocą trąb i rogów zwoływano lud na uroczystości religijne oraz sygnalizowano doniosłe wydarzenia. Dźwięki harfy i liry poprawiały samopoczucie władcom (1 Samuela 16:14-23). A podczas radosnych uroczystości uderzano w bębny oraz potrząsano czynelami i grzechotkami (sistrami) (2 Samuela 6:5; 1 Kronik 13:8).

Jubal, potomek Kaina, został nazwany w Biblii „praojcem wszystkich grających na harfie i na piszczałce” (Rodzaju 4:21). Być może właśnie on wynalazł instrumenty strunowe i dęte.

Choć Biblia wspomina o wielu wydarzeniach, którym towarzyszyła muzyka, to o samych instrumentach mówi bardzo mało. Jednak na podstawie odkryć archeologicznych i starożytnej literatury uczeni próbują ustalić, jak wyglądały dawne instrumenty i jakie wydawały dźwięki. Niektóre wnioski są oparte jedynie na przypuszczeniach. Omówmy więc kilka lepiej poznanych instrumentów.

Tamburyny, sistra i czynele

Gdy za sprawą Bożego cudu Izraelici pod wodzą Mojżesza przeprawili się przez Morze Czerwone, jego siostra, Miriam, wyszła z innymi kobietami, „trzymając tamburyny i pląsając” (Wyjścia 15:20). Wprawdzie nie natrafiono na żaden tamburyn z czasów biblijnych podobny do znanych obecnie, ale na terenie dawnych miast izraelskich, takich jak Achzib, Megiddo czy Bet-Szean, odnaleziono gliniane figurki kobiet z bębenkami. Instrument ten, w przekładach Biblii często nazywany tamburynem, prawdopodobnie był zbudowany z drewnianej obręczy obciągniętej skórą zwierzęcą.

W czasach patriarchalnych przy różnych szczególnych okazjach kobiety grały na tamburynach, a zarazem śpiewały i tańczyły. W Biblii czytamy, że gdy izraelski wódz Jefte wracał do domu po odniesieniu ważnego zwycięstwa, wybiegła mu na spotkanie córka, „grając na tamburynie i tańcząc”. Kiedy indziej kobiety ‛ze śpiewem i tańcami, i tamburynami’ opiewały dokonania Dawida (Sędziów 11:34; 1 Samuela 18:6, 7).

Gdy Dawid już jako król sprowadzał Arkę Przymierza do Jerozolimy, cały lud ‛świętował przed Jehową, mając wszelkiego rodzaju instrumenty z drewna jałowcowego oraz harfy i instrumenty strunowe, i tamburyny, i sistra, i czynele’ (2 Samuela 6:5). Później w świątyni jerozolimskiej istniała orkiestra składająca się z wyszkolonych muzyków, którzy grali na czynelach i trąbach, a także na harfach i innych instrumentach strunowych.

Mamy już pewne wyobrażenie o tamburynie, a co powiedzieć o sistrum? Najwyraźniej był to rodzaj grzechotki składającej się z niewielkiego metalowego kabłąka osadzonego na rączce. Przy potrząsaniu instrument ten głośno brzęczał. Biblia wspomina o sistrach tylko raz — przy okazji sprowadzenia Arki Przymierza do Jerozolimy. Z tradycji żydowskiej  wynika jednak, że sistrum używano również przy smutnych uroczystościach.

A jak wyglądały czynele? Być może kojarzą się nam z dużymi metalowymi talerzami, którymi grający uderza jednym o drugi. Ale w starożytnym Izraelu niektóre czynele przypominały kastaniety — miały jedynie około 10 centymetrów średnicy i dźwięcznie brzmiały.

Harfy i inne instrumenty strunowe

W starożytnym Izraelu powszechnie używany był też kinnòr. Słowem tym najczęściej określano harfę lub lirę. Grą na harfie Dawid przywracał spokój królowi Saulowi (1 Samuela 16:16, 23). Na rysunkach zdobiących starożytne mury, monety, mozaiki, tablice pamiątkowe i pieczęcie uczeni doliczyli się co najmniej 30 lir. Z biegiem czasu kształt liry się zmieniał. Grający przytrzymywał instrument rękami, a struny trącał albo szarpał palcami bądź piórkiem.

Instrumentem strunowym przypominającym kinnòr był néwel. Nie wiadomo dokładnie, ile miał strun i jak na nim grano, trudno też określić jego wielkość. Jednak zdaniem większości uczonych zarówno kinnòr, jak i néwel były instrumentami przenośnymi.

Trąby i rogi

Bóg polecił Mojżeszowi wykuć dwie srebrne trąby (Liczb 10:2). Za ich pomocą kapłani  sygnalizowali wydarzenia związane ze świątynią oraz różne święta. Trąbami tymi wydawano donośne, przeciągłe dźwięki lub krótsze, głośne sygnały — zależnie od tego, jakiemu celowi służyły. Nie wiadomo, jak w rzeczywistości wyglądały te instrumenty, ponieważ dotychczas nie odnaleziono żadnej trąby z czasów biblijnych. Ich kształt przedstawiają tylko dzieła sztuki, na przykład płaskorzeźba zdobiąca Łuk Tytusa w Rzymie.

Pisma Hebrajskie ponad 70 razy wspominają o rogu (szofár). Instrument ten wykonywano z rogu kozła lub barana. Według źródeł żydowskich używano rogów prostych ze złotymi ustnikami albo zakrzywionych i przyozdobionych srebrem. Róg często wykorzystywano jako instrument sygnałowy, ponieważ można było z niego wydobywać głuche, donośne dźwięki o dwóch bądź trzech tonach.

W starożytnym Izraelu za pomocą rogu obwieszczano określone wydarzenia religijne, między innymi rozpoczęcie i zakończenie sabatu. Był też używany podczas działań wojennych. Można sobie wyobrazić, jak zaskoczył Midianitów przeraźliwy dźwięk 300 rogów, w które zadęli nocą wojownicy Gedeona (Sędziów 7:15-22).

Inne instrumenty muzyczne

W czasach biblijnych używano jeszcze innych instrumentów, takich jak dzwonki, flety czy lutnie. Będąc na wygnaniu w Babilonie, prorok Jehowy Daniel opisał orkiestrę tamtejszego władcy Nebukadneccara. W jej skład wchodziły na przykład cytry, piszczałki oraz dudy (Daniela 3:5, 7).

Ten krótki przegląd kilku instrumentów wspomnianych w Biblii potwierdza, że muzyka stanowiła nieodłączny element życia codziennego starożytnych Izraelitów i przypuszczalnie również pozostałych ówczesnych narodów. Rozbrzmiewała nie tylko na dworach królewskich i w miejscach kultu, lecz także w wiejskich domach.

[Ilustracja na stronie 15]

Sistrum potrząsano jak grzechotką

[Ilustracja na stronie 15]

Z gry na harfie słynął król Dawid

[Ilustracja na stronie 15]

Tamburynu używano już w czasach patriarchów

[Ilustracja na stronie 15]

Trąbą sygnalizowano różne wydarzenia

[Ilustracja na stronie 16]

Figurka kobiety z instrumentem perkusyjnym, VIII wiek p.n.e.

[Ilustracja na stronie 16]

Instrument strunowy na monecie z II wieku n.e.

[Ilustracja na stronie 16]

Kamień z balustrady świątynnej w Jerozolimie z napisem „do miejsca gry na trąbie”, I wiek p.n.e.

[Prawa własności do ilustracji, strona 16]

Gliniana figurka: Z. Radovan/​BPL/​Lebrecht; moneta: © 2007 by David Hendin; wszelkie prawa zastrzeżone; kamień ze świątyni: Photograph © Israel Museum, Jerozolima; dzięki uprzejmości Israel Antiquities Authority