Z MONGOLII nadciągnęli konno groźni wojownicy. Każde miasto, które nie chciało się poddać, obracali w ruinę. W lutym 1258 roku z furią ruszyli na Bagdad i zrobili wyłomy w murach. Przez tydzień plądrowali miasto i mordowali mieszkańców. Na cały świat islamski padł blady strach przed Mongołami *.

Potem Mongołowie ruszyli na zachód i w styczniu 1260 roku los Bagdadu podzieliło syryjskie miasto Aleppo. W marcu tego samego roku poddał się Damaszek. Wkrótce Mongołowie zajęli palestyńskie miasta Nabulus (w pobliżu starożytnego Szechem) i Gazę.

Dowodzący siłami mongolskimi Hulagu zażądał kapitulacji również od muzułmańskiego sułtana Egiptu, Al-Muzaffara Kutuza. Zagroził, że w przeciwnym razie Egipt spotka surowa kara. Armia mongolska przewyższała dwudziestotysięczną armię egipską w stosunku 15 do 1. Historyk islamu profesor Nazeer Ahmed napisał: „Świat muzułmański stanął w obliczu zagłady”. Co w tej sytuacji zrobi sułtan Kutuz?

Kutuz i dynastia Mameluków

Kutuz był mamelukiem, czyli niewolnikiem pochodzenia tureckiego. Mamelucy służyli jako niewolnicy-żołnierze i tworzyli gwardię przyboczną kairskich sułtanów z dynastii Ajjubidów. Jednak w roku 1250 niewolnicy ci  obalili swych panów i zawładnęli Egiptem. W roku 1259 władzę przejął Kutuz, który został kolejnym sułtanem. Ten zdolny wojownik nie zamierzał się poddać bez walki. Mogło się wydawać, że jego szanse na pokonanie Mongołów są znikome. Ale wówczas rozegrały się wydarzenia, które wpłynęły na bieg historii.

Hulagu dowiedział się, że w Mongolii zmarł wielki chan mongolski Möngke. Przewidując, że w ojczyźnie rozegra się walka o władzę, wycofał się z większą częścią swej armii. Na miejscu pozostawił jedynie jakieś 10 000—​20 000 żołnierzy, w jego mniemaniu wystarczająco dużo, by dokończyć podboju Egiptu. Kutuz dostrzegł, że szala przechyla się na jego stronę. Jeśli miał pokonać agresorów, to właśnie teraz nadarzała się ku temu okazja.

Jednak Egipt od sił mongolskich oddzielały tereny Palestyny, zajęte już wcześniej przez krzyżowców, starających się utrzymać Ziemię Świętą w rękach chrześcijaństwa. Aby stoczyć z Mongołami walkę w Palestynie, Kutuz zażądał od krzyżowców bezpiecznego przejścia przez ich terytorium oraz prawa do kupowania prowiantu. Krzyżowcy wyrazili zgodę. Mieli nadzieję, że z pomocą Kutuza pozbędą się ze swego terenu Mongołów, których obawiali się tak samo jak muzułmanów.

Decydująca bitwa między Mamelukami a Mongołami zbliżała się nieuchronnie.

Ajn Dżalud w Palestynie

Obie armie stanęły naprzeciw siebie we wrześniu 1260 roku pod Ajn Dżalud na nizinie Ezdrelon. Miejsce to prawdopodobnie znajdowało się niedaleko starożytnego miasta Megiddo *.

 Jak twierdzi historyk Rashid al-Din, pod Megiddo Mamelucy zastosowali wobec Mongołów sprawdzony fortel. Kutuz większość własnych oddziałów kawalerii ukrył na wzgórzach wokół niziny, a niewielką część wojska wysłał naprzód, żeby sprowokować Mongołów do ataku. Ci rzeczywiście uderzyli, przekonani, że mają przed sobą całą mamelucką armię. Kutuz tylko na to czekał — oddziałom trzymanym w odwodzie kazał ruszyć galopem i zaatakować mongolskie flanki. Najeźdźcy zostali rozgromieni.

Była to pierwsza klęska Mongołów, odkąd 43 lata wcześniej wyruszyli na podbój ziem leżących na zachód od ich kraju. Chociaż w bitwie pod Ajn Dżalud uczestniczyło stosunkowo mało żołnierzy, uchodzi ona za jedną z najważniejszych w historii. Obaliła mit o niezwyciężoności Mongołów, uchroniła muzułmanów przed zagładą i pozwoliła Mamelukom ponownie zająć utracone tereny.

Przełomowe znaczenie bitwy

Wprawdzie Mongołowie jeszcze kilkakrotnie wracali do Syrii i Palestyny, ale już nigdy nie zagrozili Egiptowi. Potomkowie Hulagu osiedli w Persji, nawrócili się na islam i sprzyjali rozwojowi kultury islamskiej. Zajmowane przez nich terytorium stało się znane jako perski ilchanat, czyli podległy chanat.

Jednak swoim zwycięstwem Kutuz nie cieszył się długo. Wkrótce został zamordowany przez rywali. Należał do nich Bajbars, który został pierwszym sułtanem połączonego królestwa Egiptu i Syrii. Wielu uważa, że to od niego zaczęły się twarde rządy Mameluków. Jego nowe państwo — bogate i dobrze funkcjonujące — przetrwało dwa i pół wieku, do roku 1517.

Do tego czasu Mamelucy wyparli krzyżowców z Ziemi Świętej, ożywili handel i rzemiosło, wzięli pod swój patronat sztuki piękne oraz zaczęli budować szpitale, meczety i szkoły. Za ich panowania Egipt stał się niekwestionowanym centrum świata muzułmańskiego.

Bitwa pod Ajn Dżalud wywarła wpływ nie tylko na historię Bliskiego Wschodu. Wyznaczyła też kierunek cywilizacji zachodniej. W pewnym czasopiśmie powiedziano: „Gdyby Mongołowie podbili Egipt, mogliby — po powrocie Hulagu — kontynuować swój marsz przez Afrykę Północną do Cieśniny Gibraltarskiej” (Saudi Aramco World). Ponieważ już wcześniej dotarli również na ziemie polskie, Europa znalazłaby się w mongolskich kleszczach.

„Czy w takiej sytuacji nastąpiłby europejski Renesans?” — zapytano we wspomnianym piśmie. „Dzisiejszy świat mógłby wyglądać zupełnie inaczej”.

[Przypisy]

[Mapa na stronie 12]

[Patrz publikacja]

Damaszek

SYRIA

góra Tabor

równina Ezdrelon

Ajn Dżalud (niedaleko Megiddo)

Nabulus (Szechem)

Jerozolima

Gaza

EGIPT

[Ilustracja na stronie 12]

Miejsce, gdzie leżało starożytne Megiddo

[Ilustracja na stronie 13]

Pod Ajn Dżalud na równinie Ezdrelon we wrześniu 1260 roku starły się armie Mameluków i Mongołów

[Prawa własności]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ilustracja na stronie 14]

Ruiny starożytnego Szechem, w tle fragment współczesnego miasta Nabulus