BATIK znany jest od niepamiętnych czasów i cieszy się niesłabnącą popularnością. W stroju batikowym można zobaczyć zarówno prominenta na przyjęciu, jak i handlarza na targowisku. Batiki są piękne, kolorowe i niepowtarzalne. Ale czym w ogóle jest batik? Jak się go wytwarza? Skąd pochodzi? Do czego służy?

Batik to tkanina, której historia sięga starożytności. Technika batiku, wykorzystująca specjalną metodę barwienia i zdobienia tkanin, stała się nieodłącznym elementem życia i kultury mieszkańców Indonezji. Jednak tkaniny tego typu są znane na całym świecie.

Mariaż barwnika z woskiem

Rękodzielnik najpierw rysuje na materiale skomplikowany wzór, posługując się niewielkim miedzianym aplikatorem napełnionym płynnym woskiem. Po wyschnięciu wosku tkanina jest zanurzana w barwniku. Fragmenty pokryte woskiem zachowują pierwotny kolor. Dla uzyskania urozmaiconych wzorów woskowanie i farbowanie różnymi barwnikami można powtarzać wielokrotnie.

W połowie XIX wieku do nakładania wosku zaczęto używać miedzianych stempli. Metoda ta okazała się wydajniejsza niż posługiwanie się małym narzędziem i pozwoliła tworzyć batiki o identycznym wzorze. W XX wieku w fabrykach wzory zaczęto nanosić techniką sitodruku. Ta masowa produkcja zdominowała dziś rynek, jednak dalej można nabyć batiki wytwarzane ręcznie.

Do zrobienia batiku zwykle wykorzystuje się tkaniny bawełniane lub jedwabne. Substancje barwiące uzyskiwane są z miejscowych liści, drewna, kory i korzeni roślinnych, choć sięga się też po barwniki syntetyczne. Zanim do rysowania wzorów zaczęto używać wosku, stosowano papki roślinne, tłuszcz zwierzęcy, a nawet błoto. Obecnie często stosuje się wosk syntetyczny. Niemniej wciąż wykorzystywana jest mieszanina parafiny i wosku pszczelego.

Dawne dzieje — świetlana przyszłość

Nie wiadomo dokładnie, gdzie i kiedy narodziła się sztuka batiku. Odnalezione w Chinach fragmenty batikowych tkanin są datowane na VI wiek n.e. Nie wiadomo też, kiedy technika ta dotarła do Indonezji, ale istnieją dowody, że batikiem handlowano tam w XVII wieku.

W ostatnich dziesięcioleciach zyskujący na popularności batik stał się jednym z symboli indonezyjskiej tożsamości narodowej. Ze względu na swą wielowiekową obecność w Indonezji i znaczenie dla miejscowej kultury batik został w roku 2009 wpisany przez UNESCO na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Stroje batikowe

Na niektóre sposoby wytwarzania, układania i noszenia strojów batikowych wpływ wywierają lokalne wierzenia i przesądy. Wiele indonezyjskich prowincji wypracowało charakterystyczną kolorystykę i motywy batikowe. Na przykład tkaniny z północnej Jawy mają jaskrawe barwy  i przeważnie zdobione są ornamentami roślinnymi oraz postaciami ptaków i innych zwierząt. Natomiast te ze środkowej części wyspy są mniej zróżnicowane kolorystycznie i dominują na nich motywy geometryczne. Zarejestrowano jakieś 3000 wzorów batików.

Tradycyjnym elementem stroju batikowego jest selendang — chusta lub kawałek materiału, który przewiesza się przez ramię. Kobiety zazwyczaj noszą w nim dzieci bądź zakupy. A w upalne dni osłaniają nim głowy.

Zwyczajowe męskie nakrycie głowy, zwane iket kepala, to kwadratowa chusta batikowa, wiązana na kształt turbanu. Często stanowi element odświętnego stroju.

Z batiku wykonuje się też sarongi. Sarong to prostokątny płat materiału owijany wokół ciała. Niekiedy dwa przeciwległe boki materiału zszywa się, tworząc rurkę. Zazwyczaj sarong upinany jest wokół bioder i marszczony w pasie — przypomina wówczas luźną spódnicę. Noszą go osoby obojga płci.

Z tkanin batikowych szyje się najrozmaitsze stroje — od codziennych spodni po suknie wieczorowe. Ale tworzy się z nich także inne rzeczy — obrazy, makaty, obrusy czy narzuty. Na indonezyjskich targowiskach turyści mogą znaleźć batikowe torby, sandały, abażury, a nawet pokrowce na laptopy. Wybór jest nieskończony, bo to naprawdę niezwykła tkanina!

[Ilustracja na stronie 23]

Za pomocą miedzianego aplikatora wypełnionego płynnym woskiem rysuje się skomplikowane wzory

[Ilustracja na stronie 23]

Tkaninę z woskowym wzorem wielokrotnie zanurza się w barwniku

[Ilustracje na stronie 23]

Batikowe stroje

1. selendang

2. iket kepala

3. sarong