W ostatnich dziesięcioleciach w krajach zachodnich życie rodzinne drastycznie się zmieniło. Kiedyś władza w domu należała do rodziców i dzieci to uznawały. Teraz można odnieść wrażenie, że w wielu rodzinach role się odwróciły. Oto kilka typowych sytuacji:

• W sklepie czterolatek nagle wyciąga rączkę po zabawkę. Mama tłumaczy: „Kochanie, czy nie wystarczą ci te zabawki, które już masz?”. W tym momencie uświadamia sobie, że nie powinna była zadawać pytania. Chłopiec zaczyna krzyczeć: „Ale ja to chcę!”. Mama przeczuwa wybuch histerii — więc ustępuje.

• Pięcioletnia dziewczynka wtrąca się do rozmowy taty z innym dorosłym. „Nudzę się, chcę do domu!” — oświadcza. Ojciec przerywa w pół zdania, przykuca obok córki i uspokajającym głosem pyta: „Dasz mi jeszcze kilka minut, skarbie?”.

• Dwunastoletni James po raz kolejny dostał uwagę za to, że nakrzyczał na wychowawczynię. Jego ojciec jest oburzony — ale nie na syna, tylko na nauczycielkę. Stwierdza: „Uwzięła się na ciebie! Pójdę z tym do dyrektora!”.

Są to sytuacje fikcyjne, jednak wcale nieprzesadzone. Dają wyobrażenie o realnych problemach, które pojawiają się w domach, gdzie rodzice tolerują opryskliwość swoich dzieci, ulegają ich żądaniom i „ratują” je przed konsekwencjami złego zachowania. W pewnej książce zauważono: „Coraz częściej rodzice zrzekają się władzy na rzecz dzieci. Jeszcze nie tak dawno dzieci nie miały wątpliwości, kto w rodzinie rządzi — wiedziały, że to na pewno nie one” (J. Twenge i W. K. Campbell, The Narcissism Epidemic).

 Oczywiście wielu rodziców stara się wpoić dzieciom właściwe wartości — dając dobry przykład, a w razie potrzeby korygując je stanowczo, lecz z miłością. Jak jednak podano we wspomnianej książce, tacy rodzice „płyną pod prąd obowiązujących trendów”.

Dlaczego sprawy przybrały taki obrót? Gdzie się podziała dyscyplina?

Osłabienie autorytetu rodziców dało się zauważyć już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to eksperci zaczęli ich zachęcać do lżejszego podejścia do dzieci. Radzili: „Bądź przyjacielem, a nie szefem”. Mówili też: „Lepiej chwalić niż ganić” albo „Zamiast korygować złe zachowanie, wychwyć moment, gdy dziecko zrobi coś dobrze, i je pochwal”. Specjaliści nie podkreślali konieczności szukania złotego środka między chwaleniem a karceniem, lecz zdawali się sugerować, że upominanie zaszkodzi delikatnej strukturze emocjonalnej dzieci i sprawi, że kiedyś będą mieć do rodziców żal.

Wkrótce eksperci stali się orędownikami korzyści płynących z wysokiej samooceny. Można było odnieść wrażenie, że nagle odkryto, iż sekret udanego rodzicielstwa zamyka się w zdaniu: Zadbaj o to, żeby dzieci dobrze o sobie myślały. Oczywiście to ważne, by zaszczepiać dzieciom poczucie własnej wartości. Ale eksperci popadli w skrajność. Zalecali rodzicom: „Unikajcie negatywnych słów, takich jak nie czy źle”, „Powtarzajcie dzieciom, że są wyjątkowe i mogą osiągnąć wszystko, czego zapragną”. Mówili niejako, że dobre myślenie o sobie jest ważniejsze niż robienie tego, co dobre.

Według niektórych opinii taka propaganda na rzecz pewności siebie nie pozostawiła po sobie właściwie nic poza wybujałą postawą roszczeniową — dzieciom wydaje się, że wszystko im się należy. Poza tym, jak napisała Jean Twenge w książce Generation Me (Pokolenie Ja), młodzi często są „marnie przygotowani na nieuniknioną krytykę i niepowodzenia przydarzające się w codziennym życiu”. Autorka przytacza wypowiedź pewnego ojca: „W pracy zawodowej  nikogo nie obchodzi podnoszenie twojej samooceny (...). Jeśli źle przygotujesz raport, szef nie powie: ‚O, jaki wybrałeś ładny kolor papieru!’. Gdy przykładamy zbyt wielką wagę do samooceny dzieci, wyświadczamy im niedźwiedzią przysługę”.

Z upływem dziesięcioleci zmieniają się ludzkie poglądy, a w ślad za tym często także metody wychowawcze. Potwierdza to pedagog Ronald Morrish: „Spojrzenie na dyscyplinę wciąż się zmienia. Jest odzwierciedleniem zmian zachodzących w społeczeństwie” *. Jak mówi Biblia, rodzice łatwo mogliby być „miotani jakby przez fale oraz unoszeni tu i tam każdym wiatrem nauki” (Efezjan 4:14).

Obecna tendencja do rozluźniania dyscypliny najwyraźniej przynosi ujemne skutki. Nie tylko osłabia autorytet rodziców, ale też pozbawia dzieci kierownictwa, które jest im niezbędne, żeby mogły dokonywać właściwych wyborów i podchodzić do życia z uzasadnionym poczuciem własnej wartości.

Wobec tego jakie podejście do dyscypliny byłoby lepsze?