Praktyczna pomoc w uwolnieniu się od stresu
Praktyczna pomoc w uwolnieniu się od stresu
„Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy się mozolicie i jesteście obciążeni, a ja was pokrzepię” (MATEUSZA 11:28).
1, 2. (a) Dzięki czemu Biblia pomaga łagodzić stresy? (b) Jaki wpływ wywierają nauki Jezusa?
ZAPEWNE przyznasz, że nadmierny stres szkodzi i przeradza się w udrękę. Jak oznajmia Biblia, cały rodzaj ludzki jest tak obciążony różnymi brzemionami, iż niejeden z nas niecierpliwie czeka na uwolnienie od trudów obecnego życia (Rzymian 8:20-22). Ale Pismo Święte pokazuje również, jak już teraz możemy uzyskać wydatną pomoc w uporaniu się ze zgryzotami. W tym celu trzeba stosować się do rad, które 20 stuleci temu podał pewien młody człowiek, i starać się go naśladować. Z zawodu był cieślą, jednak bardziej niż to zajęcie miłował ludzi. Trafiał do ich serc, uwzględniał ich potrzeby, wspierał słabych oraz pocieszał przygnębionych. Co więcej, pomagał wielu osobom rozwijać się duchowo. W ten sposób niósł im ulgę w ich udrękach. Ty też możesz jej zaznać (Łukasza 4:16-21; 19:47, 48; Jana 7:46).
2 Człowiek ten, Jezus z Nazaretu, nie kierował się świecką mądrością, której tylu szukało w starożytnym Rzymie, Atenach bądź Aleksandrii. Niemniej jego nauki stały się sławne. Ich myślą przewodnią był rząd, za pośrednictwem którego Bóg ma wspaniale sprawować władzę nad ziemią. Ponadto Jezus wyjaśniał podstawowe zasady dotyczące życia codziennego — zasady naprawdę cenne w dobie obecnej. Kto zgłębia i wprowadza w czyn to, czego nauczał Jezus, odnosi natychmiastowe korzyści, między innymi uwalnia się od nadmiernego stresu. Czy nie chciałbyś tego doświadczyć?
3. Jakie wspaniałe zaproszenie wystosował Jezus?
3 Może jednak wątpisz, by ktoś żyjący tak dawno temu mógł wywrzeć istotny wpływ na twoje życie. Posłuchaj więc zaproszenia Jezusa: „Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy się mozolicie i jesteście obciążeni, a ja was pokrzepię. Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode mnie, bo jestem łagodnie usposobiony i uniżony w sercu, a znajdziecie pokrzepienie dla dusz waszych. Albowiem moje jarzmo jest miłe, a moje brzemię lekkie” (Mateusza 11:28-30). Co Jezus miał na myśli? Przeanalizujmy dokładniej powyższe słowa i zobaczmy, jak pomagają uwolnić się od przytłaczającego stresu.
4. Do kogo przemawiał Jezus i dlaczego jego słuchaczom mogło być ciężko spełniać stawiane im żądania?
4 Jezus przemawiał do wielu osób, które usilnie starały się postępować praworządnie, ale ‛były obciążone’, ponieważ żydowscy przywódcy uczynili z religii brzemię (Mateusza 23:4). Skupiali się na mnóstwie przepisów dotyczących niemal każdej dziedziny życia. Czy nie byłbyś zestresowany, gdybyś ciągle słyszał, że „nie wolno ci” tego lub tamtego? Tymczasem Jezus zapraszał ludzi do prawdy, do prawości, do słuchania go i prowadzenia lepszego życia. Chcąc zatem poznać prawdziwego Boga, trzeba między innymi zwracać uwagę na Jezusa Chrystusa, gdyż dzięki niemu ludzie mogli — i dalej mogą — dostrzec, jaki jest Jehowa. Jezus oświadczył: „Kto mnie ujrzał, ujrzał też Ojca” (Jana 14:9).
Czy nie zaznajesz w życiu zbyt wielu stresów?
5, 6. Jak wygląda porównanie pracy i płacy za dni Jezusa z naszymi czasami?
5 Sprawa ta zapewne cię interesuje, bo może czujesz się przytłoczony pracą, sytuacją rodzinną lub innymi obowiązkami. Jeżeli tak, to przypominasz jedną z wielu szczerych osób, które napotykał i wspierał Jezus. Rozważmy na przykład kwestię zarabiania na utrzymanie. Obecnie sporo ludzi ledwie sobie z tym radzi i podobnie było za czasów Jezusa.
6 W tamtym okresie robotnik ciężko pracował 12 godzin na dobę przez 6 dni w tygodniu, otrzymując za dniówkę zazwyczaj tylko jednego denara (Mateusza 20:2-10). Jak to się ma do zarobków twoich lub twych przyjaciół? Niełatwo jest porównać płace starożytne ze współczesnymi. Jednym z punktów odniesienia może być siła nabywcza pieniądza. Pewien uczony napisał, że w czasach Jezusa godzinne wynagrodzenie wystarczało na bochenek chleba zrobiony mniej więcej z litra mąki pszennej. Zdaniem innego uczonego zapłata za dwie godziny pozwalała nabyć kielich dobrego wina. Jak z tego widać, ówcześni ludzie zdobywali środki do życia długą i mozolną pracą. Potrzebowali więc ulgi i pokrzepienia, podobnie jak my obecnie. Jeżeli pracujesz zawodowo, być może odczuwasz naciski do zwiększenia wydajności. Często brakuje czasu na podjęcie przemyślanych decyzji. Chyba przyznasz, że wyczekujesz odprężenia.
7. Jak ludzie reagowali na zaproszenie Jezusa?
7 Nie ulega wątpliwości, że zaproszenie Jezusa skierowane do ‛wszystkich, którzy się mozolili i byli obciążeni’, ujęło wielu jego słuchaczy (Mateusza 4:25; Marka 3:7, 8). A przypomnij sobie, że Jezus dodał obietnicę: „Ja was pokrzepię”. W gruncie rzeczy pozostaje ona aktualna również dzisiaj. Może się odnosić do nas, jeśli ‛się mozolimy i jesteśmy obciążeni’, a także do naszych bliskich, będących zapewne w podobnej sytuacji.
8. Jak wychowywanie dzieci oraz podeszły wiek przysparzają stresów?
8 Ludzi przytłaczają jeszcze inne rzeczy. Ogromnym wyzwaniem jest wychowywanie dzieci. One same zresztą też nie mają łatwego życia. Coraz więcej osób w różnym wieku niedomaga psychicznie oraz fizycznie. Wprawdzie człowiek żyje teraz dłużej, ale mimo rozwoju medycyny ludzie starsi borykają się ze szczególnymi problemami (Kaznodziei 12:1).
Pod jarzmem
9, 10. Co w starożytności symbolizowało jarzmo i dlaczego Jezus zachęcał ludzi, by wzięli na siebie jego jarzmo?
9 Czy zauważyłeś, że wypowiedź Jezusa zanotowana w Ewangelii według Mateusza 11:28, 29 zawiera słowa: „Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode mnie”? W tamtych czasach zwykły robotnik mógł się czuć, jakby pracował w jarzmie. Od najdawniejszych czasów symbolizowało ono niewolę lub poddaństwo (Rodzaju 27:40; Kapłańska 26:13; Powtórzonego Prawa 28:48). Wielu najemników, których spotykał Jezus, pracowało z prawdziwym jarzmem na ramionach, nosząc na nim znaczne ciężary. W zależności od wyprofilowania jarzmo albo dobrze leżało na szyi i ramionach, albo je ocierało. Będąc cieślą, Jezus zapewne wyrabiał jarzma i wiedział, jaki kształt im nadać, żeby były „miłe”. Aby jak najwygodniej się je dźwigało, miejsca ich kontaktu z ciałem mógł pokrywać skórą lub suknem.
10 Kiedy Jezus powiedział: „Weźcie na siebie moje jarzmo”, przyrównał się do kogoś, kto dostarczał starannie wykonane jarzma, „miłe” dla szyi i ramion pracownika. Dlatego dodał: ‛Moje brzemię jest lekkie’. Oznaczało to, że jarzmo było przyjemne w użyciu, a praca — daleka od niewolniczej. To prawda, że gdy Jezus zachęcał swych słuchaczy do przyjęcia jego jarzma, nie oferował im natychmiastowej ulgi od wszelkich uciążliwych warunków. Jednakże sporo pokrzepienia miał im przynieść przedstawiony przez niego odmienny punkt widzenia. Ulgi mieli też zaznać dzięki wprowadzeniu zmian w swym życiu i sposobie działania. Co ważniejsze, w uwolnieniu się od stresów miała im pomóc wyraźna i niezawodna nadzieja.
Możesz zaznać pokrzepienia
11. Dlaczego Jezus nie proponował zwykłej zamiany jarzm?
11 Zwróćmy uwagę, że Jezus nie mówił o zwyczajnej zamianie jednego jarzma na drugie. Obszar, na którym głosił, w dalszym ciągu znajdował się pod kontrolą Rzymu, podobnie jak dzisiejsi chrześcijanie podlegają rządom w swoich krajach. Jezus nie obiecywał, że zostaną zniesione podatki nałożone wówczas przez Rzymian, że skończą się kłopoty zdrowotne i finansowe i że ludzie przestaną odczuwać skutki niedoskonałości i grzechu. Jednakże przyjmując jego nauki, mogli zaznać pokrzepienia. My też możemy tego doświadczyć.
12, 13. Na jaką rzecz mającą przynieść pokrzepienie skierował uwagę Jezus i jak niektórzy na to zareagowali?
12 Przykład Jezusa o jarzmie odnosi się przede wszystkim do dzieła czynienia uczniów. Nie ulega wątpliwości, że zajmował się on głównie nauczaniem innych, kładąc nacisk na Królestwo Boże (Mateusza 4:23). Kiedy więc powiedział: „Weźcie na siebie moje jarzmo”, niewątpliwie zachęcił do pójścia w jego ślady przez włączenie się do tej samej działalności. Ze sprawozdań ewangelicznych wynika, iż Jezus pobudził szczerych mężczyzn do zmiany zajęcia — a więc czegoś, co dla wielu osób ma ogromne znaczenie. Przypomnij sobie, jak powołał Piotra, Andrzeja, Jakuba i Jana: „Chodźcie za mną, a sprawię, że staniecie się rybakami ludzi” (Marka 1:16-20). Jezus pokazał tym rybakom, ile zadowolenia sprawi im wykonywanie pod jego kierownictwem i z jego pomocą dzieła, które sam stawiał na pierwszym miejscu w życiu.
13 Niektórzy Żydzi słuchający Jezusa pojęli sedno sprawy i zastosowali się do jego słów. Wyobraź sobie scenę nad brzegiem jeziora, opisaną w Ewangelii według Łukasza 5:1-11. Czterech rybaków trudziło się przez całą noc, ale nic nie złowiło. Nagle ich sieci się zapełniły! Nie stało się to przypadkiem, lecz w wyniku interwencji Jezusa. Kiedy spojrzeli na brzeg, zobaczyli mnóstwo ludzi żywo zainteresowanych jego naukami. Dzięki temu łatwiej było tym czterem mężczyznom zrozumieć to, co powiedział Jezus: ‛Odtąd będziecie łowili żywych ludzi’. Jak zareagowali? „Ściągnęli więc łodzie na ląd i porzuciwszy wszystko, poszli za nim”.
14. (a) Jak obecnie możemy zaznać pokrzepienia? (b) Jaką krzepiącą dobrą nowinę rozgłaszał Jezus?
14 W zasadzie możesz zareagować podobnie. Dzieło uczenia ludzi prawdy biblijnej wciąż trwa. Na całym świecie jakieś sześć milionów Świadków Jehowy przyjęło zaproszenie Jezusa, ‛by wziąć na siebie jego jarzmo’, i stało się „rybakami ludzi” (Mateusza 4:19). Niektórzy zajmują się tym pełnoczasowo, inni zaś robią tyle, ile mogą, w mniejszym zakresie. Wszyscy czerpią z tego pokrzepienie, toteż mają w życiu mniej stresów. W ramach tej działalności wykonują to, co daje im radość: przedstawiają drugim dobrą nowinę — „dobrą nowinę o królestwie” (Mateusza 4:23). Dzielenie się pomyślnymi wieściami, a zwłaszcza tą dobrą nowiną, zawsze sprawia przyjemność. Biblia zawiera podstawowe informacje niezbędne do przekonania wielu osób, iż mogą prowadzić mniej stresujące życie (2 Tymoteusza 3:16, 17).
15. Jaki pożytek możesz odnieść z nauk Jezusa dotyczących życia?
15 Z nauk Jezusa dotyczących tego, jak żyć, odnoszą pewien pożytek nawet ci, którzy dopiero zaczęli się dowiadywać o Królestwie Bożym. Sporo osób może szczerze powiedzieć, że to, czego nauczał Jezus, pokrzepiło je i pomogło im całkowicie odmienić życie. Możesz to zbadać osobiście, analizując niektóre zasady wyłuszczone w sprawozdaniach ewangelicznych o życiu i służbie Jezusa, zwłaszcza napisanych przez Mateusza, Marka i Łukasza.
Jak zaznać pokrzepienia
16, 17. (a) Gdzie można znaleźć kluczowe nauki Jezusa? (b) Co jest potrzebne, aby dzięki stosowaniu się do pouczeń Jezusa zaznać pokrzepienia?
16 Wiosną 31 roku n.e. Jezus wygłosił słynne po dziś dzień przemówienie, zwykle nazywane Kazaniem na Górze. Zwięźle ujął w nim wiele swych nauk, a jego treść można znaleźć w rozdziałach od 5 do 7 Ewangelii według Mateusza oraz w 6 rozdziale Ewangelii według Łukasza. Sprawozdania ewangeliczne zawierają jeszcze inne nauki Chrystusa. Wiele z nich jest oczywistych, ale wprowadzenie ich w czyn może nie być łatwe. Zechciej uważnie przeczytać te rozdziały i się nad nim zastanowić. Pozwól, by moc tkwiąca w poglądach Jezusa wpłynęła na twój sposób myślenia i twe nastawienie.
17 Rzecz jasna nauki Jezusa można uporządkować rozmaicie. Pogrupujmy zatem jego główne pouczenia, a potem każdego dnia w miesiącu starajmy się stosować do jednego z nich. Jak mógłbyś to robić? Nie poprzestawaj na samym zapoznaniu się z nimi. Przypomnij sobie bogatego dostojnika, który zapytał Jezusa Chrystusa: „Co powinienem czynić, żeby odziedziczyć życie wieczne?” Kiedy Jezus powtórzył istotne wymagania zawarte w Prawie Bożym, człowiek ten odrzekł, że już je spełnia. Czuł jednak, iż powinien czynić więcej. Jezus zachęcił go, by jeszcze bardziej starał się wprowadzać w czyn zbożne zasady i by został jego aktywnym uczniem. Ale on najwyraźniej nie był gotowy zrobić aż tyle (Łukasza 18:18-23). Kto więc obecnie chce poznać nauki Jezusa, musi pamiętać, że zgadzanie się z nimi nie jest równoznaczne z rzeczywistym stosowaniem ich w życiu, gdyż tylko to drugie pomaga łagodzić stresy.
18. Zilustruj na przykładzie, jak można odnieść pożytek z ramki zamieszczonej na poprzednich stronach.
18 Analizowanie i wprowadzanie w czyn nauk Jezusa zacznij od punktu 1 z ramki zamieszczonej na poprzednich stronach. Odsyła on do Ewangelii według Mateusza 5:3-9. Zapewne każdy z nas sporo rozmyślał o pięknych radach zawartych w tym fragmencie. Ale patrząc na nie bardziej całościowo, co mógłbyś powiedzieć o swym nastawieniu? Jeżeli naprawdę chcesz przezwyciężyć skutki nadmiernych stresów w życiu, to co twoim zdaniem mogłoby ci pomóc? Pod jakimi względami twoja sytuacja się poprawi, gdy będziesz poświęcać więcej uwagi sprawom duchowym, tak iż częściej będą one zajmować twój umysł? Czy w twoim życiu jest coś, do czego powinieneś przywiązywać mniejszą wagę, bardziej skupiając się na sprawach duchowych? Jeżeli tak postąpisz, to już teraz zaznasz więcej szczęścia.
19. Dzięki czemu możemy jeszcze lepiej pojąć nauki Jezusa?
19 Możesz uczynić coś jeszcze. Porozmawiaj o tych wersetach z kimś ze współwyznawców, na przykład z partnerem małżeńskim, bliskim krewnym lub przyjacielem (Przysłów 18:24; 20:5). Przypomnij sobie, że ów bogaty dostojnik podzielił się nurtującą go sprawą z Jezusem. Gdyby go usłuchał, miałby szanse na dostąpienie szczęścia i bezkresnego życia. Wprawdzie twój współwyznawca, z którym omówisz te wersety, nie dorównuje Jezusowi, ale dyskusja o jego naukach przyniesie wam obu pożytek. Wypróbuj to jak najszybciej.
20, 21. Według jakiego programu możesz poznawać nauki Jezusa i jak możesz ocenić swe postępy?
20 Spójrz jeszcze raz na wspomnianą ramkę, zatytułowaną „Nauki, które mogą ci pomóc”. Zestawiono je w tyle grup, byś codziennie mógł przeanalizować przynajmniej jedną. Najpierw przeczytaj podane wersety, zawierające wypowiedzi Jezusa. Potem zastanów się nad jego słowami. Pomyśl, jak mógłbyś je odnieść do swego życia. Jeżeli uważasz, że już je uwzględniasz, rozważ, co jeszcze mógłbyś zrobić w tym kierunku. W ciągu dnia staraj się wprowadzać w czyn te pouczenia Boże. Jeśli trudno ci je pojąć lub dostrzec ich zastosowanie, poświęć na to kolejny dzień. Pamiętaj jednak, że wcale nie musisz opanować ich perfekcyjnie, zanim przejdziesz do następnego punktu. Nazajutrz możesz po prostu zająć się kolejnym. Pod koniec tygodnia sprawdź, jak dalece udało ci się przyswoić sobie pierwsze cztery czy pięć nauk Jezusa. W drugim tygodniu zajmij się dalszymi. Gdybyś stwierdził, że niektórych nie zdołałeś wcielić w życie, nie popadaj w zniechęcenie. Zdarzy się to chyba każdemu chrześcijaninowi (2 Kronik 6:36; Psalm 130:3; Kaznodziei 7:20; Jakuba 3:8). Programu tego trzymaj się w trzecim i czwartym tygodniu.
21 W ciągu miesiąca prawdopodobnie zdążysz rozważyć każdy z tych 31 punktów. Jak się wtedy poczujesz? Czy nie będziesz szczęśliwszy, a może też spokojniejszy? Nawet jeśli zrobisz tylko niewielki postęp, zapewne będziesz odczuwał mniejszy stres — lub przynajmniej lepiej sobie z nim radził — oraz będziesz miał sposób na dokonywanie w swym życiu dalszych zmian. Nie zapominaj, że istnieje wiele innych pięknych nauk Jezusa, niewymienionych na tej liście. Dlaczego nie miałbyś ich poszukać i zastosować w praktyce? (Filipian 3:16).
22. Jakie wyniki może przynieść trzymanie się nauk Jezusa i co jeszcze warto rozważyć?
22 Jak widać, jarzmo Jezusa, choć niepozbawione wagi, jest naprawdę miłe, a brzemię jego nauk i przynależności do jego uczniów — lekkie. Potwierdził to umiłowany przyjaciel Jezusa, apostoł Jan, który mając za sobą przeszło 60-letnie doświadczenie, napisał: „Miłość do Boga polega na tym, że przestrzegamy jego przykazań; a przecież jego przykazania nie są uciążliwe” (1 Jana 5:3). Ty też możesz się o tym przekonać. Im dłużej będziesz stosował się do nauk Jezusa, tym wyraźniej stwierdzisz, że czynniki, które obecnie przysparzają niejednemu wielu stresów, na ciebie tak nie działają. Zaznasz sporej ulgi (Psalm 34:8). Ale Jezus, mówiąc o swym miłym jarzmie, powiedział jeszcze coś, co powinniśmy rozważyć. Wspomniał, że jest „łagodnie usposobiony i uniżony w sercu”. Jaki ma to związek z uczeniem się od Jezusa i naśladowaniem go? Sprawę tę omówimy w następnym artykule (Mateusza 11:29).
Jak odpowiesz?
• Dlaczego szukając uwolnienia od nadmiernego stresu, powinniśmy zwrócić uwagę na Jezusa?
• Co symbolizowało jarzmo i dlaczego?
• Dlaczego Jezus zapraszał ludzi, by wzięli na siebie jego jarzmo?
• Jak możesz zaznać duchowego pokrzepienia?
[Pytania do studium]
[Napis na stronie 14]
W roku 2002 tekstem rocznym dla Świadków Jehowy będą słowa: „Przyjdźcie do mnie (...), a ja was pokrzepię” (Mateusza 11:28).
[Ramka i ilustracja na stronach 12, 13]
Nauki, które mogą ci pomóc
Jakie cenne myśli możesz znaleźć w rozdziałach od 5 do 7 Ewangelii według Mateusza? Zapisano w nich nauki, które Mistrzowski Nauczyciel, Jezus, przedstawił na zboczu pewnej góry w Galilei. Przeczytaj w swojej Biblii wskazane tu wersety i zadaj sobie poniższe pytania.
1) 5:3-9 Co ten fragment mówi mi o moim ogólnym nastawieniu? Co musiałbym zrobić, by się czuć bardziej szczęśliwy? Jak mogę poświęcać więcej uwagi swym potrzebom duchowym?
2) 5:25, 26 Co lepiej jest zrobić, zamiast przejawiać widocznego u wielu osób ducha swarliwości? (Łukasza 12:58, 59).
3) 5:27-30 Co uwypukla wypowiedź Jezusa dotycząca niemoralnych rojeń? Jak unikanie ich przysporzy mi szczęścia i spokoju umysłu?
4) 5:38-42 Dlaczego powinienem starać się wystrzegać zbytniej pewności siebie, propagowanej w dzisiejszym społeczeństwie?
5) 5:43-48 Jakie odniosę korzyści z bliższego poznania osób, które mogłem uważać za wrogów? Jak może to zmniejszyć lub wyeliminować napięcia?
6) 6:14, 15 Jeżeli czasem nie jestem skłonny komuś przebaczyć, to czy na przeszkodzie nie stoi głównie zawiść lub uraza? Jak mogę to zmienić?
7) 6:16-18 Czy nie mam zwyczaju bardziej koncentrować się na pozorach niż na tym, kim jestem naprawdę? Co powinienem sobie lepiej uświadamiać?
8) 6:19-32 Do czego mogłoby doprowadzić zbytnie zamartwianie się o pieniądze i dobra materialne? Rozmyślanie o czym pomoże mi zachować równowagę pod tym względem?
9) 7:1-5 Jak się czuję w towarzystwie osób, które osądzają i krytykują drugich i zawsze doszukują się w nich błędów? Dlaczego winienem unikać takiej postawy?
10) 7:7-11 Skoro powinienem przejawiać wytrwałość w zanoszeniu próśb do Boga, to co powiedzieć o innych dziedzinach życia? (Łukasza 11:5-13).
11) 7:12 Wprawdzie znam Złotą Regułę, ale jak często stosuję się do niej w kontaktach z drugimi?
12) 7:24-27 Skoro jestem odpowiedzialny za kierowanie swym życiem, jak mogę się lepiej przygotować na ewentualny nawał trudności i kłopotów? Dlaczego powinienem o tym myśleć już teraz? (Łukasza 6:46-49).
Dalsze nauki do rozważenia:
13) 8:2, 3 Jak osobom pokrzywdzonym przez los mogę okazywać współczucie, które tak często przejawiał Jezus?
14) 9:9-38 Jakie miejsce w moim życiu zajmuje okazywanie miłosierdzia i jak mogę to robić w jeszcze większym zakresie?
15) 12:19 Czy wyciągnąłem naukę z tego proroctwa o Jezusie i staram się unikać sprzeczek?
16) 12:20, 21 Co dobrego mogę osiągnąć tym, że swymi słowami ani czynami nie będę miażdżył drugich?
17) 12:34-37 O czym najczęściej rozmawiam? Wiem, że wyciskając pomarańczę, otrzymam sok pomarańczowy, dlaczego więc powinienem zwracać uwagę na to, co mam w sercu? (Marka 7:20-23).
18) 15:4-6 Czego ze słów Jezusa mogę się dowiedzieć na temat serdecznej troski o starszych wiekiem?
19) 19:13-15 Na co powinienem znajdować czas?
20) 20:25-28 Dlaczego upajanie się władzą jest daremne? Jak mogę pod tym względem naśladować Jezusa?
Dodatkowe myśli zanotowane przez Marka:
21) 4:24, 25 Czy to ważne, jak traktuję innych?
22) 9:50 Jeżeli moje słowa i czyny będą w dobrym smaku, jakie to przyniesie pomyślne rezultaty?
Na koniec kilka pouczeń zapisanych przez Łukasza:
23) 8:11, 14 Jeżeli dopuszczę, by moim życiem zawładnęły troski, dobra materialne i przyjemności, co może z tego wyniknąć?
24) 9:1-6 Czemu Jezus przyznawał pierwszeństwo, mimo iż potrafił uzdrawiać chorych?
25) 9:52-56 Czy łatwo się obrażam? Czy wystrzegam się ducha mściwości?
26) 9:62 Jak powinienem traktować obowiązek mówienia o Królestwie Bożym?
27) 10:29-37 Jak mogę dowieść, że jestem bliźnim, a nie człowiekiem nieczułym?
28) 11:33-36 Jakich zmian mógłbym dokonać, żeby uprościć sobie życie?
29) 12:15 Jaki jest związek między życiem a dobrami materialnymi?
30) 14:28-30 Czego mogę uniknąć, gdy podejmuję decyzje rozważnie, i jakiej korzyści mi to przysparza?
31) 16:10-12 Jaki pożytek może mi przynieść zachowywanie wierności?
[Ilustracje na stronie 10]
Prowadzenie życiodajnego dzieła pod jarzmem Jezusa pokrzepia