Jaką rolę w wielbieniu Boga odgrywa ołtarz?

CZY w twojej religii ołtarz ma istotne znaczenie? Dla wielu osób uczęszczających do kościołów chrześcijaństwa stanowi on kluczowy element. A czy zastanawiałeś się kiedyś, co Pismo Święte mówi o roli ołtarza w oddawaniu czci Bogu?

Pierwsza taka biblijna wzmianka dotyczy ołtarza, który po wyjściu z arki po potopie zbudował Noe w celu złożenia ofiar ze zwierząt (Rodzaju 8:20). *

Gdy doszło do pomieszania języków w Babel, ludzie rozproszyli się po całej ziemi (Rodzaju 11:1-9). Odczuwali wewnętrzną potrzebę oddawania czci Bogu i dlatego chcieli się do Niego przybliżyć, ale ponieważ coraz mniej o Nim wiedzieli, próbowali Go znaleźć niejako po omacku (Dzieje 17:27; Rzymian 2:14, 15). Od czasów Noego wiele ludów wznosiło ołtarze dla swych bóstw. Przedstawiciele różnych kultur i religii posługiwali się nimi w ramach fałszywego kultu. A ponieważ bardzo oddalili się od prawdziwego Boga, niekiedy odprawiali przy ołtarzach przerażające obrzędy, składając ofiary z ludzi, nawet z dzieci. Niektórzy królowie izraelscy odwrócili się od Jehowy i również wznosili ołtarze pogańskim bogom, na przykład Baalowi (1 Królów 16:29-32). Ale co można powiedzieć o roli ołtarza w religii prawdziwej?

Ołtarze a czyste wielbienie w Izraelu

Po czasach Noego także inni wierni mężowie budowali ołtarze, by wielbić prawdziwego Boga, Jehowę. Abraham wzniósł ołtarze w Szechem, niedaleko Betel, w Hebronie oraz na górze Moria, gdzie zamiast Izaaka złożył w ofierze barana dostarczonego przez Boga. Później z potrzeby serca ołtarze dla Jehowy budowali też Izaak, Jakub i Mojżesz (Rodzaju 12:6-8; 13:3, 18; 22:9-13; 26:23-25; 33:18-20; 35:1, 3, 7; Wyjścia 17:15, 16; 24:4-8).

Gdy Bóg dał narodowi izraelskiemu Prawo, polecił wznieść przybytek, przenośny namiot zwany również „namiotem spotkania”. Był to główny element postanowienia umożliwiającego przystęp do Boga (Wyjścia 39:32, 40). Przybytek ten miał dwa ołtarze. Przed wejściem znajdował się ołtarz przeznaczony na całopalenia, wykonany z drewna akacjowego i pokryty miedzią; składano na nim ofiary ze  zwierząt (Wyjścia 27:1-8; 39:39; 40:6, 29). Wewnątrz przybytku, przed zasłoną oddzielającą Miejsce Najświętsze, stał ołtarz kadzielny, także z drewna akacjowego, ale pokryty złotem (Wyjścia 30:1-6; 39:38; 40:5, 26, 27). Dwa razy dziennie, rano i wieczorem, spalano na nim specjalne kadzidło (Wyjścia 30:7-9). Podobnie jak przybytek, również świątynia wybudowana przez Salomona była wyposażona w dwa ołtarze.

„Prawdziwy namiot” i symboliczny ołtarz

W Prawie danym Izraelowi Jehowa zawarł coś więcej niż tylko przepisy regulujące życie Jego sług oraz sposób przybliżania się do Niego przez składanie ofiar i przez modlitwy. Jak wyjaśnił apostoł Paweł, wiele elementów Prawa było „symbolicznym wyobrażeniem”, „przykładem” albo „cieniem rzeczy niebiańskich” (Hebrajczyków 8:3-5; 9:9; 10:1; Kolosan 2:17). Inaczej mówiąc, liczne aspekty Prawa nie tylko zapewniały Izraelitom przewodnictwo aż do czasów nadejścia Chrystusa, ale też stanowiły przedsmak zamierzeń, które Bóg spełni za jego pośrednictwem (Galatów 3:24). Niektóre szczegóły Prawa istotnie miały znaczenie prorocze. Na przykład baranek paschalny, którego krew była dla Izraelitów znakiem wybawienia, symbolizował Jezusa Chrystusa. Nazwano go przecież „Barankiem Bożym, który usuwa grzech świata”, gdyż przelał swą krew, by uwolnić nas od grzechu (Jana 1:29; Efezjan 1:7).

Wiele rzeczy związanych ze służbą w przybytku i w świątyni wyobrażało sprawy duchowe (Hebrajczyków 8:5; 9:23). Paweł napisał nawet o „prawdziwym namiocie, który postawił Jehowa, a nie człowiek”. Potem dodał jeszcze, że Chrystus przyszedł „jako arcykapłan dóbr, które miały nastać, przez większy i doskonalszy namiot, nie uczyniony rękami, to jest nie z tego stworzenia” (Hebrajczyków 8:2; 9:11). „Większym i doskonalszym namiotem” jest wielka duchowa świątynia Jehowy. Z Biblii wynika, że świątynia ta umożliwia ludziom przybliżanie się do Jehowy na podstawie przebłagalnej ofiary złożonej przez Jezusa Chrystusa (Hebrajczyków 9:2-10, 23-28).

Okoliczność, że w myśl Słowa Bożego niektóre zasady i postanowienia Prawa symbolizują większe i istotniejsze sprawy duchowe, z pewnością umacnia naszą wiarę w natchnienie Biblii i pogłębia docenianie dla mądrości Bożej wyraźnie widocznej w tej Księdze (Rzymian 11:33; 2 Tymoteusza 3:16).

Ołtarz służący składaniu całopaleń także miał znaczenie prorocze. Zapewne wyobrażał „wolę” Boga, czyli Jego gotowość do przyjęcia doskonałej ofiary z człowieczego życia Jezusa (Hebrajczyków 10:1-10).

W dalszej części Listu do Hebrajczyków Paweł zawarł ciekawe spostrzeżenie: „Mamy ołtarz, z którego nie mają prawa jeść pełniący świętą służbę w namiocie” (Hebrajczyków 13:10). Jaki ołtarz miał na myśli?

Wielu katolickich biblistów twierdzi, że ołtarz wspomniany w Liście do Hebrajczyków 13:10 odnosi się do ołtarza używanego podczas mszy przy sprawowaniu Eucharystii, czyli sakramentu stanowiącego wznowienie ofiary Chrystusa. Ale kontekst wskazuje, że Paweł mówił tu o ołtarzu symbolicznym. Użyte w tym wersecie określenie „ołtarz”  ma znaczenie przenośne, co przyznaje szereg uczonych. Zdaniem jezuity Giuseppe Bonsirvena „doskonale pasuje to do całego symbolizmu tego listu [do Hebrajczyków]”. Napisał on: „W wypowiedziach chrześcijan słowa ‚ołtarz’ początkowo używano w sensie duchowym i dopiero od czasów Ireneusza, a szczególnie Tertuliana i św. Cypriana, odnosi się je do Eucharystii, zwłaszcza zaś do stołu, przy którym się ją sprawuje”.

W pewnym katolickim czasopiśmie powiedziano, że ołtarze rozpowszechniły się w „epoce Konstantyna”, gdy zaczęto „budować bazyliki”. A w periodyku Rivista di Archeologia Cristiana oznajmiono: „Jeśli chodzi o dwa pierwsze stulecia, na pewno nie można mówić o ustalonych miejscach kultu; spotkania o charakterze liturgicznym odbywały się w domach prywatnych (...), w pomieszczeniach, które zaraz po ceremonii powracały do swej normalnej funkcji”.

Ołtarz w chrześcijaństwie

„Ołtarz”, jak wyjaśnia katolickie czasopismo La Civiltà Cattolica, „jest centralnym elementem nie tylko budynku kościoła, ale też żywego Kościoła”. Jezus Chrystus nie ustanowił jednak żadnej ceremonii, którą należałoby odprawiać na ołtarzu, ani nie nakazał niczego takiego swym uczniom. Jego wzmianki o ołtarzu zawarte w Ewangelii według Mateusza 5:23, 24 i w innych miejscach odnoszą się do zwyczajów religijnych rozpowszechnionych wśród Żydów i wcale nie wskazują na to, by jego naśladowcy również mieli wielbić Boga przy użyciu ołtarza.

Amerykański historyk George Foot Moore (1851-1931) napisał: „Główne elementy chrześcijańskiego sposobu wielbienia zawsze były takie same, ale proste obrzędy opisane w połowie drugiego wieku przez Justyna z czasem rozrosły się w okazały kult”. Katolickie rytuały i ceremonie religijne są tak liczne i złożone, że w seminariach poświęcono im odrębny przedmiot studiów — liturgię. Wspomniany historyk dodał: „Tendencję tę, widoczną we wszelkich obrzędach, pogłębił jeszcze wpływ Starego Testamentu, gdyż duchownych chrześcijaństwa zaczęto traktować jak następców kapłanów z poprzedniego systemu religijnego. Wspaniałe szaty arcykapłana, obrzędowe stroje innych kapłanów, uroczyste procesje, chóry lewitów śpiewających psalmy, opary kadzidła nad kołyszącymi się kadzielnicami — wszystko to wydawało się pochodzącym od Boga wzorem systemu wielbienia, co uzasadniało starania Kościoła, by pod względem przepychu dorównać starożytnym religiom pogańskim”.

Być może zaskoczy cię to, że wiele obrzędów i ceremonii praktykowanych w różnych kościołach, jak również towarzyszących im strojów i innych elementów, wcale nie wywodzi się z chrześcijańskich nauk zawartych w Ewangeliach, lecz ze zwyczajów i obrzędów żydowskich oraz pogańskich. W dziele Enciclopedia Cattolica powiedziano, że katolicyzm „przejął sposób wykorzystania ołtarza z judaizmu i częściowo z pogaństwa”. Minucjusz Feliks, apologeta żyjący w III wieku n.e., napisał, że chrześcijanie nie mają ‛ani świątyń, ani ołtarzy’. A w słowniku encyklopedycznym Religioni e Miti oznajmiono: „Pierwsi chrześcijanie nie używali ołtarza, gdyż chcieli odróżniać się od żydów i pogan”.

Ponieważ chrystianizm opiera się przede wszystkim na zasadach, które należy stosować w życiu codziennym niezależnie od miejsca zamieszkania, na ziemi nie musi już istnieć jakieś święte miasto czy materialna świątynia z ołtarzami, gdzie usługiwaliby człowieczy kapłani odziani w specjalne szaty. Jezus powiedział: „Nadchodzi godzina, gdy ani na tej górze, ani w Jerozolimie nie będziecie czcić Ojca. (...) Prawdziwi czciciele będą czcić Ojca duchem i prawdą” (Jana 4:21, 23). Wymyślne obrzędy odprawiane w wielu kościołach i korzystanie z ołtarzy pozostaje w sprzeczności z tą wypowiedzią Jezusa dotyczącą sposobu, w jaki należy wielbić prawdziwego Boga.

[Przypis]