„Nie dziwcie się temu, ponieważ nadchodzi godzina, w której wszyscy w grobowcach pamięci usłyszą jego głos i wyjdą” (JANA 5:28, 29).

1. Jakie zdumiewające oświadczenie usłyszał Mojżesz przy płonącym krzewie i kto później przypomniał te słowa?

PONAD 3500 lat temu zdarzyło się coś niezwykłego. Kiedy w okolicy góry Horeb Mojżesz pasł owce patriarchy Jetry, w płomieniu ognia pośrodku ciernistego krzewu ukazał mu się anioł Jehowy. Księga Wyjścia informuje: „Gdy tak patrzył, oto ciernisty krzew płonął ogniem, a mimo to ów ciernisty krzew nie spłonął”. Wówczas rozległ się głos: „Jam jest Bóg twego ojca, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba” (Wyjścia 3:1-6). W I wieku n.e. słowa te przypomniał Syn Boży, Jezus.

2, 3. (a) Czego dostąpią Abraham, Izaak i Jakub? (b) Jakie pytania wymagają odpowiedzi?

² Jezus rozmawiał właśnie z grupą saduceuszy, którzy nie wierzyli w zmartwychwstanie. Oświadczył im: „Że umarli są wskrzeszani, wyjawił nawet Mojżesz w sprawozdaniu o ciernistym krzewie, nazywając Jehowę ‚Bogiem Abrahama i Bogiem Izaaka, i Bogiem Jakuba’. Nie jest on Bogiem umarłych, lecz żywych, bo dla niego oni wszyscy żyją” (Łukasza 20:27, 37, 38). W ten sposób Jezus potwierdził, że zmarli wiele stuleci wcześniej Abraham, Izaak i Jakub wciąż żyją w pamięci Boga. Podobnie jak Hiob czekają na koniec swej „przymusowej pracy” — snu śmierci (Hioba 14:14). Zostaną wskrzeszeni w Bożym nowym świecie.

³ A co z miliardami innych ludzi, którzy zmarli w minionych stuleciach? Czy oni też zmartwychwstaną? Zanim otrzymamy zadowalającą odpowiedź na to pytanie, zobaczmy, co według Biblii dzieje się z umarłymi.

Gdzie są umarli?

4. (a) Gdzie się znajdują umarli? (b) Czym jest Szeol?

⁴ Biblia wyjawia, że „umarli nie są świadomi niczego”. Po śmierci nie cierpią mąk  w ogniu piekielnym ani nie odbywają pokuty w czyśćcu czy limbusie, ale po prostu wracają do prochu. Dlatego Słowo Boże radzi nam, póki żyjemy: „Wszystko, co twoja ręka ma sposobność zrobić, rób całą swą mocą, bo nie ma pracy ani snucia planów, ani poznania, ani mądrości w Szeolu — w miejscu, do którego idziesz” (Kaznodziei 9:5, 10; Rodzaju 3:19). „Szeol” jest dla wielu ludzi określeniem zupełnie nieznanym. Nie wiadomo dokładnie, jaki jest źródłosłów tego hebrajskiego wyrazu. Sporo religii naucza, że zmarli wciąż żyją, ale jak wyjaśnia natchnione Słowo Boże, ludzie znajdujący się w Szeolu są martwi, niczego nieświadomi. Szeol to powszechny grób ludzkości.

5, 6. Co się stało z Jakubem po jego śmierci i do kogo dołączył?

⁵ W Biblii słowo „Szeol” pojawia się po raz pierwszy w Księdze Rodzaju 37:35. Patriarcha Jakub, myśląc, że utracił swego ukochanego syna, Józefa, nie dawał się pocieszyć i mówił: „W żałości zstąpię do mojego syna do Szeolu!” Przekonany, że Józef nie żyje, też pragnął umrzeć i znaleźć się w Szeolu. Kiedy później nastała klęska głodu, dziewięciu pozostałych synów Jakuba chciało zabrać do Egiptu najmłodszego, Beniamina. Ale Jakub nie zgodził się na to i rzekł: „Mój syn nie pójdzie z wami, gdyż jego brat umarł i on został sam. Gdyby w drodze, którą pójdziecie, przydarzył mu się śmiertelny wypadek, to moją siwiznę sprowadzilibyście w smutku do Szeolu” (Rodzaju 42:36, 38). Te dwie wzmianki łączą Szeol ze śmiercią, a nie jakąś formą życia pozagrobowego.

⁶ Księga Rodzaju opowiada, że Józef został w Egipcie zarządcą odpowiedzialnym za rozdzielanie żywności. Po pewnym czasie Jakub wyruszył do tego kraju i przeżył radosne spotkanie z synem. Mieszkał tam już do końca swego długiego życia — zmarł w wieku 147 lat. Zgodnie z ostatnim życzeniem Jakuba synowie zabrali jego szczątki i pochowali w jaskini Machpela w ziemi Kanaan (Rodzaju 47:28; 49:29-31; 50:12, 13). Jakub spoczął obok swego ojca, Izaaka, i dziadka Abrahama.

‛Przyłączeni do swych praojców’

7, 8. (a) Gdzie po śmierci znalazł się Abraham? Objaśnij to szerzej. (b) Skąd wiadomo, że również inni ludzie trafili po śmierci do Szeolu?

⁷ Wcześniej, kiedy Jehowa potwierdził swe przymierze z Abrahamem i obiecał, że pomnoży jego potomstwo, wyjawił też, co się stanie z samym patriarchą: „Ty zaś w pokoju pójdziesz do swych praojców; zostaniesz pogrzebany w późnej starości” (Rodzaju 15:15). I tak się też stało. W Księdze Rodzaju 25:8 czytamy: „Potem Abraham wydał ostatnie tchnienie i umarł w późnej starości, sędziwy i pełen zadowolenia, i został przyłączony do swego ludu”. O jaki „lud” chodziło? Księga Rodzaju 11:10-26 wylicza przodków Abrahama, począwszy od Sema, syna Noego. Abraham dołączył więc do innych osób śpiących już w Szeolu.

⁸ Sformułowanie ‛przyłączony do swego ludu’ często pojawia się w Pismach Hebrajskich. Logiczny jest więc wniosek, że Ismael, syn Abrahama, oraz Aaron, brat Mojżesza, po śmierci znaleźli się w Szeolu, by tam oczekiwać zmartwychwstania (Rodzaju 25:17; Liczb 20:23-29). Do Szeolu trafił później również Mojżesz, chociaż ‛nikt nie znał jego grobu’ (Liczb 27:13; Powtórzonego Prawa 34:5, 6). Tak samo Jozue, następny po Mojżeszu przywódca Izraela, a także całe pokolenie jego pobratymców, po śmierci zstąpili do Szeolu (Sędziów 2:8-10).

9. (a) Jak Biblia pokazuje, że hebrajskie słowo „Szeol” i greckie „Hades” odnoszą się do tego samego miejsca? (b) Jaką nadzieję mają osoby znajdujące się w Szeolu, czyli Hadesie?

⁹ Po upływie stuleci Dawid został królem 12 plemion izraelskich. Gdy zmarł, „spoczął  ze swymi praojcami” (1 Królów 2:10). Czy on też znalazł się w Szeolu? Co ciekawe, do jego śmierci nawiązał w dniu Pięćdziesiątnicy 33 roku n.e. apostoł Piotr i zacytował Psalm 16:10, gdzie czytamy: „Nie pozostawisz mojej duszy w Szeolu”. Po wzmiance, że Dawid wciąż znajduje się w grobie, Piotr odniósł te słowa do Jezusa i wskazał, iż Dawid „widząc naprzód, mówił o zmartwychwstaniu Chrystusa, że ani nie został opuszczony w Hadesie, ani jego ciało nie ujrzało skażenia. Tego Jezusa wskrzesił Bóg, czego my wszyscy jesteśmy świadkami” (Dzieje 2:29-32). Piotr użył tu greckiego słowa „Hades”, będącego odpowiednikiem hebrajskiego wyrazu „Szeol”. A zatem ci, którzy są w Hadesie, są w tej samej sytuacji, co przebywający w Szeolu — czekają na zmartwychwstanie.

Czy w Szeolu znajdują się nieprawi?

10, 11. Dlaczego można powiedzieć, że po śmierci do Szeolu, czyli Hadesu, idą także ludzie nieprawi?

¹⁰ W jakiś czas po wyjściu Izraela z Egiptu doszło na pustkowiu do buntu. Mojżesz polecił ludowi odsunąć się od przywódców — Koracha, Datana i Abirama. Buntowników czekała nagła śmierć. Mojżesz wyjaśnił: „Jeżeli ludzie ci umrą śmiercią, jaka spotyka całą ludzkość, i zostanie sprowadzona na nich kara, jaką jest karana cała ludzkość, to nie posłał mnie Jehowa. Lecz jeśli ukaże się coś stworzonego, co stworzy Jehowa, i ziemia rozewrze swą paszczę, i pochłonie ich oraz wszystko, co do nich należy, i żywcem zstąpią do Szeolu, to poznacie, że mężowie ci odnieśli się do Jehowy ze wzgardą” (Liczb 16:29, 30). Wszyscy ci buntownicy skończyli w Szeolu, czyli Hadesie — pochłonęła ich ziemia albo jak w przypadku Koracha i 250 Lewitów, strawił ich ogień (Liczb 26:10).

¹¹ Szimej, który złorzeczył królowi Dawidowi, poniósł karę z rąk jego następcy, Salomona. Dawid nakazał swemu synowi: „Nie pozostaw go bez ukarania, jesteś bowiem mądrym człowiekiem i dobrze wiesz, co powinieneś z nim zrobić; i sprowadzisz jego siwiznę we krwi do Szeolu”. Salomon zlecił wykonanie tego wyroku Benajaszowi (1 Królów 2:8, 9, 44-46). Benajasz zabił także byłego izraelskiego dowódcę wojskowego, Joaba. ‛Jego siwizna nie zeszła w pokoju do Szeolu’ (1 Królów 2:5, 6, 28-34). Oba te przykłady świadczą o prawdziwości natchnionej pieśni Dawida: „Niegodziwi zawrócą do Szeolu, tak, wszystkie narody zapominające o Bogu” (Psalm 9:17).

12. Kim był Achitofel i gdzie trafił po śmierci?

¹² Achitofel był osobistym doradcą Dawida. Jego rady ceniono tak wysoko, jakby pochodziły od samego Jehowy (2 Samuela 16:23). Niestety, ten zaufany sługa okazał się zdrajcą i przyłączył się do przewrotu zorganizowanego przez syna Dawida, Absaloma. Nawiązując najwyraźniej do tego właśnie zdarzenia, Dawid napisał: „To nie  jakiś nieprzyjaciel począł mnie znieważać; wtedy bowiem mógłbym to znieść. To nie ktoś zawzięcie mnie nienawidzący pysznił się przeciwko mnie; wtedy bowiem mógłbym się przed nim ukryć”. Następnie dodał: „Niech ich dosięgną spustoszenia! Niech żywcem zstąpią do Szeolu, bo gdy byli osiadłymi przybyszami, tkwiły w nich rzeczy złe” (Psalm 55:12-15). Po śmierci Achitofel i jego zausznicy znaleźli się więc w Szeolu.

Kto trafia do Gehenny?

13. Dlaczego Judasza nazwano „synem zagłady”?

¹³ Porównajmy sytuację króla Dawida z tym, co spotkało Większego Dawida, Jezusa. Jeden z 12 apostołów, Judasz Iskariot, podobnie jak niegdyś Achitofel dopuścił się zdrady. Ale wina Judasza była o wiele większa — wystąpił on przeciwko jednorodzonemu Synowi Bożemu. Pod koniec ziemskiej służby Jezus w modlitwie mówił o swych naśladowcach: „Gdy byłem z nimi, czuwałem nad nimi ze względu na twoje imię, które mi dałeś, i ustrzegłem ich, i żaden z nich nie zginął oprócz syna zagłady, żeby się spełniło Pismo” (Jana 17:12). Nazywając Judasza „synem zagłady”, Jezus wskazał, że nie będzie on miał nadziei na powrót do życia. Nie został zapisany w Bożej pamięci. Trafił nie do Szeolu, lecz do Gehenny. A czym jest Gehenna?

14. Co symbolizuje Gehenna?

¹⁴ Jezus potępił ówczesnych przywódców religijnych, ponieważ sprawiali, że ich uczniowie ‛podlegali Gehennie’ (Mateusza 23:15). W tamtych czasach ludzie dobrze znali miejsce nazywane Doliną Hinnoma. Służyła ona za wysypisko śmieci, gdzie wyrzucano też ciała zabitych przestępców, uznanych za niegodnych przyzwoitego pochówku. Wcześniej Jezus wspomniał o Gehennie w Kazaniu na Górze (Mateusza 5:29, 30). Symbolika tej wzmianki była dla słuchaczy oczywista. Gehenna wyobrażała całkowite zniszczenie bez nadziei na zmartwychwstanie. Czy oprócz Judasza Iskariota jeszcze inni ludzie trafili do Gehenny, a nie do Szeolu, czyli Hadesu?

15, 16. Kto po śmierci trafił do Gehenny i dlaczego?

¹⁵ Adam i Ewa, pierwsi ludzie, zostali stworzeni jako istoty doskonałe. Niestety, świadomie dopuścili się grzechu. Mogli wybrać życie wieczne lub śmierć. Zbuntowali się przeciwko Bogu i stanęli po stronie Szatana. Umarli więc i nie zostaną objęci Chrystusową ofiarą okupu. Znaleźli się w Gehennie.

¹⁶ Pierworodny syn Adama, Kain, zamordował swego brata Abla, za co potem musiał  wieść życie wygnańca. Apostoł Jan napisał o nim, że „pochodził od niegodziwca” (1 Jana 3:12). Rozsądny jest zatem wniosek, że Kain, tak jak jego rodzice, po śmierci znalazł się w Gehennie (Mateusza 23:33, 35). Inaczej było w wypadku prawego Abla. Paweł wyjaśnił: „Dzięki wierze Abel złożył Bogu wartościowszą ofiarę niż Kain, przez którą to wiarę dano mu świadectwo, że jest prawy, gdyż Bóg zaświadczył o jego darach; i przez nią, chociaż umarł, jeszcze mówi” (Hebrajczyków 11:4). Abel znajduje się w Szeolu i czeka na zmartwychwstanie.

„Pierwsze” i „lepsze” zmartwychwstanie

17. (a) Kto w „czasie końca” idzie do Szeolu i co czeka tych ludzi? (b) Co można powiedzieć o widokach na przyszłość ludzi znajdujących się w Szeolu oraz tych w Gehennie?

¹⁷ Ktoś mógłby się zastanawiać, co będzie z tymi, którzy umierają podczas obecnego „czasu końca” (Daniela 8:19). Szósty rozdział Księgi Objawienia zapowiada, że właśnie w tym okresie miała nastąpić szarża czterech jeźdźców. Ostatni z nich ma na imię Śmierć, a za nim podąża Hades. A zatem wielu ludzi, którzy umierają przedwcześnie na skutek tej szarży, trafia do Hadesu i oczekuje na zmartwychwstanie w Bożym nowym świecie (Objawienie 6:8). Jakie więc perspektywy otwierają się przed tymi, którzy się znajdują w Szeolu (Hadesie) oraz tymi w Gehennie? Najprościej mówiąc, ci pierwsi mają nadzieję na zmartwychwstanie, natomiast udziałem tych drugich jest wieczna zagłada — bezpowrotne unicestwienie.

18. Jakie widoki rysują się przed tymi, którzy mają udział w „pierwszym zmartwychwstaniu”?

¹⁸ Apostoł Jan napisał: „Szczęśliwy i święty jest każdy, kto ma udział w pierwszym zmartwychwstaniu; nad tymi druga śmierć nie ma władzy, lecz będą kapłanami Boga i Chrystusa i będą z nim królować przez tysiąc lat”. Współwładcy Chrystusa mają udział w „pierwszym zmartwychwstaniu”, ale jaka nadzieja przyświeca reszcie ludzkości? (Objawienie 20:6).

19. W jakim sensie niektórzy dostąpią „lepszego zmartwychwstania”?

¹⁹ Od czasów sług Bożych Eliasza i Elizeusza niektórzy byli cudownie przywracani do życia. Paweł przypomniał: „Niewiasty dzięki zmartwychwstaniu otrzymały swych umarłych; inni byli torturowani, ponieważ nie przyjmowali uwolnienia na podstawie jakiegoś okupu, aby dostąpić lepszego zmartwychwstania”. Tamci wierni i niezłomni ludzie wyczekiwali zmartwychwstania, które umożliwiało nie tylko kilka dodatkowych lat życia zakończonych śmiercią, ale życie wieczne! Rzeczywiście, będzie to „lepsze zmartwychwstanie” (Hebrajczyków 11:35).

20. Co rozważymy w następnym artykule?

²⁰ Jeśli umrzemy jako wierni słudzy Jehowy, zanim położy On kres temu niegodziwemu systemowi rzeczy, możemy liczyć na „lepsze zmartwychwstanie” — lepsze w tym sensie, że umożliwiające życie wieczne. Jezus obiecał: „Nie dziwcie się temu, ponieważ nadchodzi godzina, w której wszyscy w grobowcach pamięci usłyszą jego głos i wyjdą” (Jana 5:28, 29). Następny artykuł dokładniej wyjaśni cel zmartwychwstania. Pokaże, jak ta nadzieja dodaje nam sił do lojalnego trwania przy Jehowie i jak pomaga pielęgnować ducha ofiarności.

Czy sobie przypominasz?

• Dlaczego Jehowę nazwano Bogiem „żywych”?

• W jakim stanie są ludzie przebywający w Szeolu?

• Co można powiedzieć o losie tych, którzy są w Gehennie?

• Jak niektórzy skorzystają z „lepszego zmartwychwstania”?

[Pytania do studium]

[Ilustracja na stronie 15]

Ci, którzy idą do Szeolu, podobnie jak Abraham oczekują na zmartwychwstanie

[Ilustracje na stronie 16]

Dlaczego Adam, Ewa, Kain i Judasz Iskariot znaleźli się w Gehennie?