„TROCHĘ szumiało mi w głowie, gdy tej nocy wróciłem do swej sypialni po tym, jak świętowaliśmy z kolegami nasz szczęśliwy traf” — wspominał francuski archeolog André Parrot. W styczniu 1934 roku w Tall al-Hariri, nieopodal syryjskiego miasteczka Abu Kamal nad Eufratem, Parrot i jego zespół odkopali posąg z napisem: „Lamgi-Mari, król Mari, arcykapłan Enlila”. Byli niezwykle podekscytowani tym odkryciem.

W końcu odnaleziono miasto Mari! Jakie znaczenie ma to odkrycie dla czytelników Biblii?

Znaczenie odkrycia

O istnieniu Mari wiedziano ze starożytnych zapisków, ale jego dokładna lokalizacja długo pozostawała zagadką. Według sumeryjskich skrybów Mari było siedzibą dynastii, która kiedyś mogła panować nad całą Mezopotamią. Zbudowane nad brzegami Eufratu, leżało na styku szlaków handlowych łączących Zatokę Perską z Asyrią, Mezopotamią, Anatolią i wybrzeżem Morza Śródziemnego, miało więc znaczenie strategiczne. Przewożono tędy rozmaite towary, między innymi drewno, metale i kamień, których brak dotkliwie odczuwano w Mezopotamii. Nakładane cło wzbogacało skarbiec Mari, a to z kolei  przyczyniło się do rozszerzenia wpływów miasta w całym regionie. Sytuacja uległa jednak zmianie, gdy Syria została podbita przez akadyjskiego króla Sargona.

Przez jakieś 300 lat po zwycięstwie Sargona władzę w Mari sprawowali wojskowi namiestnicy, a miasto znów zaczęło rozkwitać. Jednakże do czasów ostatniego władcy, Zimri-Lima, sytuacja się odwróciła. Zimri-Lim próbował umocnić swe imperium za pomocą podbojów militarnych, zawieranych traktatów i małżeństw politycznych. Ale około 1760 roku p.n.e. babiloński król Hammurabi zdobył i zniszczył miasto, kładąc kres temu, co Parrot nazwał „cywilizacją, która była jedną z gwiazd świata starożytnego”.

Kiedy oddziały Hammurabiego obracały Mari w perzynę, nieświadomie oddały wielką przysługę nowożytnym archeologom i historykom. Burzone mury z niewypalonej glinianej cegły pogrzebały niektóre budynki, a warstwa gruzów, miejscami wysoka nawet na 5 metrów, uchroniła je przed niszczycielskim działaniem czasu. Archeolodzy odkryli ruiny świątyń i pałaców, mnóstwo przedmiotów oraz tysiące inskrypcji, które rzuciły więcej światła na tę starożytną cywilizację.

Dlaczego pozostałości Mari powinny nas interesować? Pomyślmy o czasach, kiedy żył Abraham. Patriarcha ten urodził się w 2018 roku p.n.e., 352 lata po potopie. Był przedstawicielem dziesiątego pokolenia po Noem. Na polecenie Boga opuścił swe rodzinne miasto Ur i przeniósł się do Charanu. W 1943 roku p.n.e., mając już 75 lat, wyruszył z Charanu do ziemi Kanaan. Włoski archeolog Paolo Matthiae mówi: „Wędrówki Abrahama z Ur do Jerozolimy [w Kanaanie] są historycznie umiejscowione w okresie istnienia Mari”. A zatem odkrycie Mari może nam pomóc wyobrazić sobie, jak wyglądał świat, w którym żył wierny sługa Boży Abraham (Rodzaju 11:10 do 12:4). *

Co ukazują ruiny?

W Mari, podobnie jak w innych częściach Mezopotamii, kwitło życie religijne. Służenie bogom uważano za powinność każdego człowieka. Przed podjęciem ważnej decyzji najpierw zasięgano ich opinii. Archeolodzy odnaleźli pozostałości sześciu świątyń. Była wśród nich Świątynia Lwów (uważana przez niektórych za przybytek Dagana, nazywanego w Biblii Dagonem), sanktuaria Isztar, bogini płodności, oraz boga słońca Szamasza. W każdej z tych świątyń znajdował się posąg bóstwa, do którego zanoszono modlitwy i któremu składano ofiary. Na ławkach sanktuarium wyznawcy pozostawiali uśmiechnięte figurki przedstawiające ich samych w trakcie modlitwy, wierząc, że przedłuża to akt czci. Parrot zauważył: „Figurka taka zastępowała wiernego podobnie jak  świeca w dzisiejszym katolicyzmie, tyle że w jeszcze większym stopniu”.

Najbardziej spektakularnym odkryciem w ruinach Tall al-Hariri było odkopanie ruin ogromnego kompleksu pałacowego, nazwanego od swego ostatniego mieszkańca — króla Zimri-Lima. Francuski archeolog Louis-Hugues Vincent opisał go jako „klejnot architektury starożytnego Wschodu”. Pałac ten zajmował obszar ponad 2,5 hektara i miał około 300 komnat oraz liczne dziedzińce. Nawet w starożytności uchodził za jeden z cudów świata. Georges Roux w swej książce Ancient Iraq (Starożytny Irak) informuje, iż „jego sława sięgała tak daleko, że król miasta Ugarit na wybrzeżu Syrii bez wahania wysłał swego syna 600 kilometrów w głąb lądu tylko po to, by zobaczył ‚dom Zimri-Lima’”.

Do obwarowanego pałacu prowadziło jedno wejście z wieżami strażniczymi po obu stronach. Na przestronnym dziedzińcu stał na podwyższeniu tron, na którym zasiadał ostatni król Mari, Zimri-Lim. Tu zajmował się sprawami wojskowymi, gospodarczymi i dyplomatycznymi, wydawał wyroki sądowe oraz przyjmował dostojnych gości i posłów. Zaproszonym gościom udostępniano pokoje, a na wystawnych ucztach urządzanych przez króla nie brakowało jadła ani rozrywki. Podawano wołowinę — pieczoną, z rusztu lub gotowaną, tudzież baraninę, mięso gazeli, ryby oraz drób, a wszystko to z dodatkiem ostrych sosów czosnkowych, warzyw i serów. Na deser przyrządzano świeże,  suszone lub ocukrzone owoce oraz ciasta pieczone w wymyślnych formach. Spragnionym biesiadnikom serwowano piwo albo wino.

Pałac miał także instalację sanitarną. Odkopano łazienki z terakotowymi wannami i klozetami. Podłogi i niższe części murów tych pomieszczeń pokryto zabezpieczającą warstwą bitumiczną. Zużytą wodę odprowadzano ceglanymi rynsztokami, a wykonane z gliny i uszczelnione asfaltem rury byłyby zdatne do użytku jeszcze dziś, po upływie 3500 lat. Kiedy trzy kobiety z królewskiego haremu śmiertelnie zachorowały, zastosowano się do surowych zasad, zgodnie z którymi chora osoba miała być izolowana i poddana kwarantannie: „Nikt nie może pić z naczynia, którego ona używa; nikt nie może siadać na miejscu, gdzie ona siada”.

Co wyjawia archiwum?

Parrot i jego zespół odkryli około 20 000 glinianych tabliczek z pismem akadyjskim. Były to listy oraz teksty administracyjne i handlowe. Opublikowano dopiero jedną trzecią część tego archiwum, której treść wypełniła 28 tomów. Jaką wartość mają te znaleziska? Jean-Claude Margueron, kierownik misji archeologicznej w Mari, wyjaśnia: „Przed odkryciem archiwum Mari nie wiedzieliśmy prawie nic o historii, instytucjach i życiu codziennym Mezopotamii i Syrii na początku drugiego tysiąclecia. Dzięki niemu można było napisać całe rozdziały historii”. Według opinii Parrota archiwa „odsłaniają zadziwiające podobieństwa między opisanymi w nich ludami a tym, co o czasach patriarchów mówi Stary Testament”.

Tabliczki znalezione w Mari rzucają także światło na niektóre fragmenty Biblii. Na przykład wskazują, że przejęcie haremu wroga było „w tamtych czasach typowym zachowaniem monarchy”. Rada udzielona przez zdrajcę Achitofela synowi króla Dawida Absalomowi, by współżył z nałożnicami swego ojca, nie była więc niczym wyjątkowym (2 Samuela 16:21, 22).

Od roku 1933 w Tall al-Hariri wykopaliska prowadziło 41 zespołów naukowych. Do tej pory zbadano jednak zaledwie 8 ze 110 hektarów obszaru miasta. Bardzo możliwe, że w Mari, starożytnej królowej pustyni, jest jeszcze wiele fascynujących rzeczy do odkrycia.

[Przypis]

[Mapa na stronie 10]

[Patrz publikacja]

Zatoka Perska

Ur

MEZOPOTAMIA

Eufrat

MARI

ASYRIA

Charan

ANATOLIA

KANAAN

Jerozolima

Morze Śródziemne (Morze Wielkie)

[Ilustracja na stronie 11]

W tym dokumencie król Mari Jachdun-Lim chwali się osiągnięciami budowlanymi

[Ilustracja na stronie 11]

Odkrycie tego posągu króla Lamgi-Mari pozwoliło zidentyfikować Mari

[Ilustracja na stronie 12]

Ebihil, wysoki urzędnik miejski, podczas modlitwy

[Ilustracja na stronie 12]

Podwyższenie w pałacu, na którym mógł się znajdować posąg bogini

[Ilustracja na stronie 12]

Ruiny Mari: konstrukcja z niewypalanych glinianych cegieł

[Ilustracja na stronie 12]

Pałacowa łazienka

[Ilustracja na stronie 13]

Stela opiewająca zwycięstwo Naram-Sina, zdobywcy Mari

[Ilustracja na stronie 13]

W ruinach pałacu odnaleziono około 20 000 tabliczek glinianych

[Prawa własności do ilustracji, strona 10]

© Mission archéologique française de Tell Hariri-Mari (Syrie)

[Prawa własności do ilustracji, strona 11]

Dokument: Musée du Louvre, Paris; posąg: © Mission archéologique française de Tell Hariri-Mari (Syrie)

[Prawa własności do ilustracji, strona 12]

Posąg: Musée du Louvre, Paris; podium i łazienka: © Mission archéologique française de Tell Hariri-Mari (Syrie)

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

Stela: Musée du Louvre, Paris; ruiny pałacu: © Mission archéologique française de Tell Hariri-Mari (Syrie)