OKOŁO 49 roku n.e. w Jerozolimie odbyło się ważne spotkanie. Uczestniczyli w nim mężczyźni „uważani za filary” zboru chrześcijańskiego — Jan, Piotr i przyrodni brat Jezusa Jakub. Obecni byli również apostoł Paweł i jego towarzysz Barnabas. Omawiano kwestię podziału ogromnego terenu, jaki należało objąć działalnością kaznodziejską. Paweł wyjaśnił: „Podali mnie i Barnabasowi prawicę wspólnoty, abyśmy szli do narodów, oni zaś do obrzezanych” (Galatów 2:1, 9). *

Jak należy rozumieć to ustalenie? Czy chodziło o to, by dobrą nowinę głoszono osobno Żydom i prozelitom, a osobno poganom, czy raczej o podział ściśle geograficzny? Aby to ustalić, musimy przyjrzeć się pewnym faktom historycznym dotyczącym diaspory — Żydów mieszkających poza Palestyną.

Świat żydowski w I wieku

Ilu Żydów żyło wtedy w diasporze? Wielu badaczy zgadza się z tym, co napisano w pewnym dziele: „Trudno podać jakieś konkretne liczby, ale ocenia się, że krótko przed 70 rokiem w Judei mieszkało dwa i pół miliona Żydów, a na innych terenach podległych Rzymowi sporo ponad cztery miliony. (...) Żydzi prawdopodobnie stanowili jedną dziesiątą całej populacji cesarstwa, a w największych skupiskach — w miastach prowincji wschodnich — nawet więcej niż jedną czwartą ogółu ludności” (Atlas of the Jewish World).

Najwięcej Żydów mieszkało w Syrii, Azji Mniejszej, Babilonie i Egipcie, a mniejsze społeczności żyły w Europie. Z diasporą związani byli niektórzy znani chrześcijanie pochodzenia żydowskiego: Barnabas pochodził z Cypru, Pryska i Akwilas z Pontu (później zamieszkali w Rzymie), Apollos z Aleksandrii, a Paweł z Tarsu (Dzieje 4:36; 18:2, 24; 22:3).

Rozproszone po świecie społeczności żydowskie utrzymywały ścisły kontakt z ojczyzną. Co roku płaciły podatek na świątynię jerozolimską i w ten sposób przyczyniały się do jej funkcjonowania. Uczony John Barclay tak o tym napisał: „Istnieją niezbite dowody na to, że diaspora skrupulatnie zbierała pieniądze na ten cel, jak również inne datki od osób zamożnych”.

Utrzymywaniu kontaktów służyły również pielgrzymki dziesiątków tysięcy Żydów wędrujących do Jerozolimy z okazji dorocznych świąt. Potwierdza to podana w Dziejach Apostolskich 2:9-11 relacja o obchodach święta Pięćdziesiątnicy w 33 roku. Obecni tam Żydzi przybyli z Partii, Medii, Elamu, Mezopotamii, Kapadocji, Pontu, Azji, Frygii, Pamfilii, Egiptu, Libii, Rzymu, Krety i Arabii.

 Przywódcy religijni związani ze świątynią komunikowali się z Żydami z diaspory listownie. Wiadomo, że Gamaliel, nauczyciel prawa wspomniany w Dziejach Apostolskich 5:34, korespondował z Żydami w Babilonie oraz innych częściach świata. Kiedy około 59 roku apostoł Paweł znalazł się w Rzymie jako więzień, „przedniejsi Żydzi” powiedzieli mu, że ‛nie otrzymali z Judei listów w jego sprawie ani żaden z przybyłych braci nie doniósł lub nie opowiedział o nim nic niegodziwego’. Wskazuje to, iż Żydzi z ojczyzny często pisali do swych rodaków w Rzymie (Dzieje 28:17, 21).

Biblią używaną przez Żydów z diaspory było greckie tłumaczenie Pism Hebrajskich, zwane Septuagintą. W pewnym dziele możemy przeczytać: „Jak się wydaje, LXX [Septuaginta] była czytana i uznawana przez całą diasporę za żydowską Biblię, za ‚święte pisma’”. To samo tłumaczenie było powszechnie używane przez pierwszych chrześcijan.

Członkowie chrześcijańskiego ciała kierowniczego w Jerozolimie znali te wszystkie okoliczności. Dobra nowina już wcześniej dotarła do Żydów zamieszkujących Syrię i jeszcze dalej, w tym do syryjskich miast Damaszek i Antiochia (Dzieje 9:19, 20; 11:19; 15:23, 41; Galatów 1:21). Obecni na specjalnym spotkaniu w roku 49 planowali dalszy rozwój działalności. Przyjrzyjmy się, co Biblia mówi o głoszeniu wśród Żydów i prozelitów.

Podróże Pawła a diaspora żydowska

Pierwsze zadanie apostoła Pawła polegało na ‛niesieniu imienia Jezusa Chrystusa do narodów, a także do królów oraz do synów Izraela’ (Dzieje 9:15). * Po naradzie w Jerozolimie Paweł kontynuował głoszenie Żydom z diaspory, gdziekolwiek się znalazł (zobacz ramkę na stronie 14). Świadczy to o tym, że przy podziale terenów, jakie należało objąć działalnością ewangelizacyjną, kierowano się kryterium geograficznym. Paweł i Barnabas objęli swą pracą misjonarską obszary leżące na zachodzie, a inni głosili w ojczyźnie Żydów oraz w ich dużych skupiskach na wschodzie.

Gdy Paweł i jego towarzysze rozpoczęli drugą podróż misjonarską z Antiochii w Syrii, skierowali się na zachód przez Azję Mniejszą do Troady. Stąd przeprawili się do Macedonii, ponieważ uznali, że ‛Bóg wezwał ich, aby oznajmili dobrą nowinę Macedończykom’. Potem zbory chrześcijańskie powstawały w miastach europejskich, między innymi w Atenach i Koryncie (Dzieje 15:40, 41; 16:6-10; 17:1 do 18:18).

Około roku 56, pod koniec trzeciej podróży misjonarskiej, Paweł planował udać się jeszcze dalej na zachód i tym samym poszerzyć teren, który został mu przydzielony na spotkaniu w Jerozolimie. Napisał: „Gotów jestem oznajmiać dobrą nowinę również wam, tam w Rzymie” oraz „pójdę przez wasze strony do Hiszpanii” (Rzymian 1:15; 15:24, 28). A co z dużymi skupiskami ludności żydowskiej na wschodzie?

Gminy żydowskie na wschodzie

W I wieku n.e. największa w diasporze społeczność żydowska zamieszkiwała Egipt, zwłaszcza stołeczną Aleksandrię. W tym centrum handlu i kultury żyły setki tysięcy Żydów, korzystających z synagog rozsianych po całym mieście. Filon, tamtejszy Żyd, twierdził, że w całym Egipcie było wówczas co najmniej milion jego rodaków. Sporo osiedliło się również w sąsiedniej Libii, w mieście Cyrena i jego okolicach.

Część Żydów, którzy zostali chrześcijanami, pochodziła właśnie z tych terenów. Z Biblii dowiadujemy się o Apollosie  „rodem z Aleksandrii”, „pewnych mężczyznach z Cypru i Cyreny” i o „Lucjuszu z Cyreny”, który wspierał zbór w Antiochii Syryjskiej (Dzieje 2:10; 11:19, 20; 13:1; 18:24). Biblia nie podaje więcej szczegółów dotyczących działalności pierwszych chrześcijan w Egipcie i okolicach, z wyjątkiem relacji o ewangelizatorze Filipie, który dał świadectwo etiopskiemu eunuchowi (Dzieje 8:26-39).

Kolejne duże skupisko Żydów mieściło się w Babilonie, a także w pobliskiej Partii, Medii i w Elamie. Zdaniem pewnego historyka „każdy region na równinach Tygrysu i Eufratu, od Armenii do Zatoki Perskiej, a także na północny wschód do Morza Kaspijskiego i na wschód po Medię, zamieszkany był przez gminy żydowskie”. Encyclopaedia Judaica szacuje ich liczebność na 800 000 lub więcej. Jak informuje Józef Flawiusz, żydowski historyk z I wieku, na doroczne święta podróżowały do Jerozolimy dziesiątki tysięcy babilońskich Żydów.

Czy wśród ochrzczonych w dniu Pięćdziesiątnicy 33 roku byli jacyś pielgrzymi z Babilonu? Nie wiadomo, ale pośród tych, którzy przysłuchiwali się wtedy apostołowi Piotrowi znaleźli się mieszkańcy Mezopotamii (Dzieje 2:9). Wiemy natomiast, że mniej więcej w latach 62-64 w Babilonie przebywał apostoł Piotr. Właśnie stamtąd napisał swój pierwszy list, a być może również i drugi (1 Piotra 5:13). Najwyraźniej więc Babilon, zamieszkany przez wielu Żydów, stanowił część terenu, który podczas spotkania wspomnianego w Liście do Galatów przydzielono Piotrowi, Janowi i Jakubowi.

Zbór jerozolimski i Żydzi z diaspory

Jakub, który także uczestniczył w tym spotkaniu, usługiwał jako jeden z nadzorców w zborze jerozolimskim (Dzieje 12:12, 17; 15:13; Galatów 1:18, 19). W roku 33 był naocznym świadkiem wydarzeń podczas Pięćdziesiątnicy, kiedy to tysiące Żydów  z diaspory zareagowało na dobrą nowinę i zostało ochrzczonych (Dzieje 1:14; 2:1, 41).

W tamtych latach dziesiątki tysięcy Żydów rokrocznie przybywało na obchody świąt. Miasto pękało w szwach, a goście musieli kwaterować w pobliskich wioskach lub pod namiotami. Encyclopaedia Judaica wyjaśnia, że pielgrzymi nie przybywali tylko po to, by się spotkać z przyjaciółmi — chodzili do świątyni, by oddawać tam cześć Bogu, składać ofiary i studiować Torę.

Jakub i inni członkowie zboru jerozolimskiego niewątpliwie korzystali z tych sposobności i głosili przybyłym Żydom. Gdy po śmierci Szczepana „rozpoczęło się wielkie prześladowanie zboru w Jerozolimie”, apostołowie zapewne musieli zachowywać szczególną ostrożność (Dzieje 8:1). Dzięki gorliwej działalności kaznodziejskiej przed tym zdarzeniem i po nim następował ciągły wzrost, na co wskazuje sprawozdanie biblijne (Dzieje 5:42; 8:4; 9:31).

Czego się możemy nauczyć?

Pierwsi chrześcijanie nie szczędzili starań, by dotrzeć do Żydów wszędzie tam, gdzie mieszkali. W tym samym czasie Paweł i jego współpracownicy głosili poganom w Europie. Byli posłuszni poleceniu Jezusa, by czynić uczniów „z ludzi ze wszystkich narodów” (Mateusza 28:19, 20).

Ich przykład uczy nas, że chcąc cieszyć się wsparciem ducha Jehowy, musimy głosić w sposób zorganizowany. Widzimy też, jakie korzyści przynosi docieranie do ludzi okazujących szacunek Słowu Bożemu, zwłaszcza tam, gdzie jest niewielu Świadków Jehowy. Czy jakieś tereny przydzielone twojemu zborowi wydają się owocniejsze niż inne? Jeśli tak, to spróbuj częściej na nich głosić. Zastanów się też, czy jakieś miejscowe wydarzenia o charakterze publicznym nie nastręczają dobrych okazji do świadczenia nieoficjalnego i na ulicy.

Warto nie tylko czytać biblijne relacje o działalności pierwszych chrześcijan, ale też poznawać tło historyczne i geograficzne. Narzędziem, które może nam to ułatwić, jest broszura ‛Zobacz tę dobrą ziemię’, zawierająca liczne mapy i zdjęcia.

[Przypisy]

[Tabela na stronie 14]

DZIAŁALNOŚĆ APOSTOŁA PAWŁA WŚRÓD ŻYDÓW Z DIASPORY

PRZED SPOTKANIEM W JEROZOLIMIE W 49 ROKU N.E.

Dzieje 9:19, 20 Damaszek — „zaczął w synagogach głosić”

Dzieje 9:29 Jerozolima — „rozmawiał (...) z Żydami

mówiącymi po grecku”

Dzieje 13:5 Salamina, Cypr — „zaczęli ogłaszać

słowo Boże w synagogach żydowskich”

Dzieje 13:14 Antiochia Pizydyjska — ‛weszli

w dzień sabatu do synagogi’

Dzieje 14:1 Ikonium — „weszli (...) do synagogi

żydowskiej”

PO SPOTKANIU W JEROZOLIMIE W 49 ROKU N.E.

Dzieje 16:14 Filippi — „Lidia, (...) czcicielka Boga”

Dzieje 17:1 Tesalonika — „synagoga Żydów”

Dzieje 17:10 Berea — „weszli do synagogi Żydów”

Dzieje 17:17 Ateny — ‛w synagodze prowadził

rozważania z Żydami’

Dzieje 18:4 Korynt — „wygłaszał przemówienie

w synagodze”

Dzieje 18:19 Efez — „wszedł do synagogi

i prowadził rozważania z Żydami”

Dzieje 19:8 Efez — „wszedłszy do synagogi,

przez trzy miesiące mówił śmiało”

Dzieje 28:17 Rzym — „zwołał (...) przedniejszych

Żydów”

[Mapa na stronie 15]

[Patrz publikacja]

Ludzie, którzy usłyszeli dobrą nowinę podczas Pięćdziesiątnicy 33 roku n.e., przybyli z różnych stron

ILIRIA

ITALIA

Rzym

MACEDONIA

GRECJA

Ateny

KRETA

Cyrena

LIBIA

BITYNIA

GALACJA

AZJA

FRYGIA

PAMFILIA

CYPR

EGIPT

ETIOPIA

PONT

KAPADOCJA

CYLICJA

MEZOPOTAMIA

SYRIA

SAMARIA

Jerozolima

JUDEA

MEDIA

Babilon

ELAM

ARABIA

PARTIA

[zbiorniki wodne]

Morze Śródziemne

Morze Czarne

Morze Czerwone

Zatoka Perska