KAŻDEGO roku w dzień odpowiadający 14 dniowi hebrajskiego miesiąca Nisan prawdziwi chrześcijanie obchodzą Wieczerzę Pańską. Postępują zgodnie z poleceniem Jezusa: „Czyńcie to na moją pamiątkę”. Jezus ustanowił Pamiątkę swej ofiarnej śmierci po obchodach Paschy 14 Nisan 33 roku n.e. Jeszcze tego samego dnia został zabity (Łukasza 22:19, 20; 1 Koryntian 11:23-28).

W II wieku n.e. niektórzy zaczęli zmieniać datę tej uroczystości i sposób jej obchodzenia. Prawdziwej daty śmierci Jezusa trzymano się w Azji Mniejszej. Jak jednak czytamy w pewnym opracowaniu, „w Rzymie i Aleksandrii przyjął się zwyczaj upamiętniania zmartwychwstania [Jezusa] w najbliższą niedzielę” (Manlio Simonetti, Emanuela Prinzivalli, Storia della letteratura cristiana antica). Ale ugrupowanie zwane kwartodecymanami (czternastakami) niezmiennie obchodziło śmierć Jezusa Chrystusa właśnie dnia 14 Nisan. Podobnie zapatrywał się na tę sprawę Meliton z Sardes. Kim był ów człowiek? Jak bronił tej i jeszcze innych prawd biblijnych?

‛Wielka gwiazda’

Jak podaje Euzebiusz z Cezarei w dziele Historia kościelna, * pod koniec II wieku Polikrat (Polikrates) z Efezu wysłał do Rzymu list, w którym pisał z uznaniem o tych, którzy „przestrzegali czternastego dnia Paschy według ewangelji, i w niczem od tego nie odstąpili, ale szli zawsze za wiary zasadą”. Wśród tych, którzy obstawali przy 14 Nisan jako właściwej dacie, wymienił Melitona — biskupa lidyjskiego miasta Sardes. Nie omieszkał przy tym zaznaczyć, że ówcześni uważali Melitona za jedną z ‛wielkich gwiazd’, które „zaszły”, czyli zasnęły snem śmierci. Według Polikrata Meliton pozostał w stanie wolnym, „całe swe życie pełen  był Ducha Świętego” i „spoczywa w Sardes, czekając niebios nawiedzenia, kiedy z martwych powstanie”. Mogło to oznaczać, że Meliton wierzył, iż zmartwychwstanie nastąpi dopiero po powrocie Chrystusa (Objawienie 20:1-6).

Najwyraźniej więc Meliton był człowiekiem odważnym i zdecydowanym. Napisał nawet apologię (dzieło w obronie chrześcijan) — jedną z pierwszych tego rodzaju prac — i skierował ją do Marka Aureliusza, rzymskiego cesarza panującego w latach 161-180 n.e. Meliton nie obawiał się występować w obronie chrześcijaństwa oraz potępiać chciwych niegodziwców, którzy pod płaszczykiem wykonywania rozkazów cesarza prześladowali i niesprawiedliwie oskarżali chrześcijan, by zagarnąć ich majątki.

Meliton odważnie napisał do cesarza: „Tę jednę tylko do Ciebie zanosimy prośbę: Racz sam pierwej poznać ludzi obwinionych o taki upór, i racz sprawiedliwie osądzić, czy zasługują na śmierć i męki, czy raczej na uwolnienie i pokój. Jeśli natomiast to nie jest Twoja wola, nie Twoje to nowe rozporządzenie, jakiegoby się nie godziło wydawać nawet przeciwko barbarzyńcom, tedy zanosimy do Ciebie prośbę tem gorętszą, byś nie patrzał spokojnie na tego rodzaju rozbój publiczny”.

Bronił chrystianizmu za pomocą Biblii

Meliton pilnie badał Pismo Święte. Nie dysponujemy listą wszystkich jego prac, ale niektóre tytuły świadczą o zainteresowaniu tematyką biblijną, jak chociażby: O życiu proroków, O wierze, O stworzeniu, O chrzcie, O prawdzie, O narodzeniu Chrystusa, O gościnności, Klucz, O diable, O Apokalipsie Jana.

Chcąc ustalić liczbę ksiąg wchodzących w skład Pism Hebrajskich, Meliton postanowił zwiedzić kraje biblijne. Napisał o tym do adresata jednego ze swych dzieł: „Otóż byłem  na Wschodzie i dostałem się do miejsca, gdzie się to wszystko głosiło i działo; tam poznałem dokładnie księgi Starego Testamentu, a ich zestawienie Tobie posyłam”. Nie wymienił co prawda ksiąg Nehemiasza i Estery, ale i tak jego lista jest najstarszym katalogiem kanonicznych ksiąg Pism Hebrajskich sporządzonym przez autora, który uważał się za chrześcijanina.

Prowadząc swe badania, Meliton stworzył zbiór wersetów z Pism Hebrajskich, które zawierały proroctwa o Jezusie. W dziele zatytułowanym Wypisy dowodzi, że Jezus był długo oczekiwanym Mesjaszem oraz że Prawo Mojżeszowe i prorocy wskazywali na Chrystusa.

Obrona wartości okupu

W głównych miastach Azji Mniejszej mieszkało sporo Żydów. Ci w Sardes, gdzie żył Meliton, obchodzili Paschę 14 Nisan. Meliton napisał homilię O Passze, gdzie wykazał wagę tego święta w świetle Prawa oraz podkreślił potrzebę obchodzenia przez chrześcijan Wieczerzy Pańskiej właśnie dnia 14 Nisan.

Po skomentowaniu 12 rozdziału Księgi Wyjścia i wyjaśnieniu, że Pascha stanowiła zapowiedź ofiary Chrystusa, Meliton dowodził, dlaczego nie ma sensu, by chrześcijanie świętowali Paschę — otóż Bóg unieważnił Prawo Mojżeszowe. Następnie Meliton tłumaczył, dlaczego ofiara Chrystusa była konieczna: Bóg umieścił Adama w raju, by mógł tam wieść szczęśliwe życie. Ale pierwszy człowiek złamał zakaz spożywania z drzewa poznania dobra i zła. W ten sposób potrzebny stał się okup.

Meliton wyjaśnił dalej, że Jezus został posłany na ziemię i umarł na palu, by wykupić wiernych ludzi z grzechu i śmierci. Co ciekawe, pisząc o palu, na którym zginął Jezus, posłużył się greckim wyrazem ksylon, oznaczającym „drewno” (Dzieje 5:30; 10:39; 13:29).

O Melitonie słyszano również poza Azją Mniejszą. Jego dzieła znali Tertulian, Klemens Aleksandryjski i Orygenes. Jednak historyk Raniero Cantalamessa zauważa: „Upadek znaczenia Melitona, prowadzący do zniknięcia jego pism, rozpoczął się wtedy, gdy zwyciężyło świętowanie niedzielnej Paschy, a kwartodecymanie zostali uznani za heretyków”. Do naszych czasów nie zachowało się prawie żadne z dzieł Melitona.

Uległ odstępczym wpływom?

Po śmierci apostołów prawdziwy chrystianizm skaziło zapowiedziane odstępstwo (Dzieje 20:29, 30). Meliton również się mu nie oparł. Wyszukany styl jego pism przypomina wywody greckich filozofów oraz myśl rzymską. Może właśnie dlatego Meliton nazywał chrystianizm ‛naszą filozofią’. Uważał też, iż największym sukcesem był rozwój tak zwanego chrześcijaństwa w imperium rzymskim.

Jak widać, Meliton nie wziął sobie do serca rady apostoła Pawła: „Strzeżcie się: może się znaleźć ktoś, kto was uprowadzi jako swój łup przez filozofię i puste zwodzenie według tradycji ludzkiej, według rzeczy elementarnych świata, a nie według Chrystusa”. I choć do pewnego stopnia bronił prawd biblijnych, w zasadzie sam je porzucił (Kolosan 2:8).

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 18]

Jezus ustanowił uroczystość Wieczerzy Pańskiej w dniu 14 Nisan