PISMA Hebrajskie skompletowano pod koniec V wieku p.n.e. W następnych stuleciach o przetrwanie tekstu hebrajskiego pieczołowicie dbali żydowscy uczeni, zwłaszcza soferowie, a później masoreci. Jednakże najstarsze księgi biblijne sporządzono w czasach Mojżesza i Jozuego, a więc tysiąc lat przed działalnością soferów. Ponieważ materiał, na którym je spisano, był nietrwały, musiano je wielokrotnie przepisywać. Co wiadomo o zawodowych kopistach w świecie starożytnym? Czy biegłymi przepisywaczami byli też jacyś Izraelici?

Najdawniejsze ocalałe rękopisy biblijne należą do zbioru Zwojów znad Morza Martwego. Część z nich jest datowana na III i II wiek p.n.e. Profesor Alan Millard, znawca języków bliskowschodnich i archeolog, wyjaśnia: „Nie mamy do dyspozycji żadnych wcześniejszych kopii jakiegokolwiek fragmentu Biblii”. Następnie dodaje: „Znajomość kultury sąsiednich narodów pozwala się zorientować, na czym polegała praca starożytnych skrybów, toteż możemy lepiej ocenić wartość i dzieje tekstu hebrajskiego”.

Pradawny zawód skryby

W Mezopotamii dokumenty historyczne, religijne, prawnicze, naukowe i literackie sporządzano już cztery tysiące lat temu. Powszechne były szkoły kształcące skrybów, a do nauczanych przedmiotów należało wierne kopiowanie tekstu. Dzisiejsi uczeni stwierdzają, że babilońskie manuskrypty, wielokrotnie przepisywane przez co najmniej jedno tysiąclecie, wykazują tylko znikome różnice.

Zawodowi kopiści działali też poza Mezopotamią. Jak podaje pewna encyklopedia, „skryba babiloński z połowy II tysiąclecia p.n.e. najwidoczniej dobrze znał metody pracy innych ośrodków skupiających skrybów w Mezopotamii, Syrii, Kanaanie czy nawet Egipcie” (The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East). *

W czasach Mojżesza zawód skryby był w Egipcie zajęciem prestiżowym. Przepisywacze nieustannie kopiowali dzieła literatury. Ich pracę przedstawiają egipskie dekoracje nagrobne sprzed czterech tysięcy lat. W przytoczonej już encyklopedii tak powiedziano o kopistach z tamtego okresu: „W II tysiącleciu  p.n.e. stworzyli pokaźną kolekcję dzieł literackich, która ukazywała wielkie cywilizacje Mezopotamii i Egiptu oraz stanowiła dla skrybów swoisty kodeks etyki zawodowej”.

Do tego „kodeksu etyki” należało posługiwanie się kolofonami dopisywanymi do tekstu głównego. Kolofony zawierały imiona skryby i właściciela tabliczki, datę, informacje o oryginale, liczbę linijek i tym podobne dane. Bardzo często skryba dodawał: „Zgodnie z oryginałem spisane i sprawdzone”. Szczegóły te wskazują, iż starożytni kopiści przywiązywali dużą wagę do dokładności.

Cytowany wcześniej profesor Millard nadmienił: „Można zauważyć, że kopiowanie odbywało się według określonej procedury, uwzględniającej weryfikację i korektę — procedury zabezpieczającej tekst przed błędami. Niektóre jej elementy, a zwłaszcza liczenie linijek czy słów, widoczne są też w tradycji masoretów z wczesnego średniowiecza”. A zatem na Bliskim Wschodzie już w czasach Mojżesza i Jozuego przywiązywano dużą wagę do starannego i dokładnego kopiowania tekstu.

Czy w Izraelu też można było znaleźć biegłych kopistów? Co wynika z samej Biblii?

Skrybowie w starożytnym Izraelu

Mojżesz wychowywał się jako członek rodziny faraona (Wyjścia 2:10; Dzieje 7:21, 22). Zdaniem egiptologów jego edukacja obejmowała pisanie i czytanie po egipsku i przynajmniej niektóre umiejętności skrybów. Profesor James Hoffmeier napisał w książce Israel in Egypt (Izrael w Egipcie): „Istnieją przesłanki potwierdzające biblijną tradycję, wedle której Mojżesz potrafił utrwalić na piśmie kolejność wydarzeń oraz przebieg wędrówki, a także wykonywać inne zadania skryby”. *

Biblia mówi także o innych Izraelitach mających kwalifikacje skryby. Jak podaje  pewne dzieło, Mojżesz „ustanowił piśmiennych urzędników (...) aby sporządzali zapiski i dbali o porządek publiczny” (The Cambridge History of the Bible). Wniosek ten jest oparty na Księdze Powtórzonego Prawa 1:15, gdzie powiedziano: „Wziąłem więc zwierzchników waszych plemion (...) i ustanowiłem ich zwierzchnikami nad wami, przełożonymi nad tysiącami i przełożonymi nad setkami, i przełożonymi nad pięćdziesiątkami, i przełożonymi nad dziesiątkami, i urzędnikami wśród waszych plemion”. Kim byli ci urzędnicy?

Hebrajskie słowo tłumaczone na „urzędnik” występuje w Biblii wiele razy w odniesieniu do czasów Mojżesza i Jozuego. Zdaniem językoznawców wyraz ten oznacza „sekretarza sporządzającego zapiski”, „osobę ‚piszącą’ lub ‚notującą’” albo „urzędnika pomagającego sędziemu w pracy sekretarskiej”. Częste występowanie tego słowa wskazuje, że w Izraelu było sporo takich sekretarzy i że we wczesnych dziejach narodu mieli oni liczne zadania administracyjne.

Kolejną grupą byli kapłani izraelscy. Według dzieła Encyclopaedia Judaica „musieli być piśmienni ze względu na sprawowane funkcje religijne i świeckie”. Na przykład Mojżesz nakazał synom Lewiego: „Po upływie każdego siódmego roku (...) będziesz czytał to prawo przed całym Izraelem”. Kapłani stali się depozytariuszami oficjalnego odpisu Prawa. Zlecali i nadzorowali wykonywanie nowych kopii (Powtórzonego Prawa 17:18, 19; 31:10, 11).

Zwróćmy uwagę, jak sporządzono pierwszy odpis Prawa. W ostatnim miesiącu życia Mojżesz oznajmił Izraelitom: „Gdy się przeprawicie przez Jordan do ziemi, którą ci daje Jehowa, twój Bóg, postawisz sobie wielkie kamienie i pobielisz je wapnem. I wypiszesz na nich wszystkie słowa tego prawa” (Powtórzonego Prawa 27:1-4). Po zniszczeniu Jerycha i Aj naród izraelski zgromadził się przy górze Ebal, usytuowanej pośrodku Ziemi Obiecanej. Jozue rzeczywiście utrwalił tam na kamieniach ołtarza „odpis Prawa, które Mojżesz napisał” (Jozuego 8:30-32). Sporządzanie takich inskrypcji oznacza, że ludzie potrafili czytać i pisać. Starożytni Izraelici mieli zatem niezbędną wiedzę i umiejętności, by dla przyszłych pokoleń zachować święte teksty w niezmienionym stanie.

Nieskażony tekst Pisma Świętego

Po czasach Mojżesza i Jozuego spisano różne inne hebrajskie zwoje, które następnie ręcznie kopiowano. Odpisy zużyte albo zniszczałe wskutek działania wilgoci i pleśni trzeba było zastępować nowymi. Ten proces przepisywania zwojów trwał wiele stuleci.

Mimo pieczołowitości kopistów do tekstu biblijnego nieuchronnie wkradły się błędy. Ale czy w istotny sposób zmieniły jego treść? Nie. Ogólnie biorąc, są to drobne pomyłki, niemające wpływu na wiarygodność Biblii. Dowiodły tego badania porównawcze starożytnych manuskryptów.

Dla chrześcijan potwierdzeniem nieskażoności Pisma Świętego jest stosunek Jezusa Chrystusa do pierwszych ksiąg Biblii. Jego wypowiedzi w rodzaju: „Czy nie czytaliście w księdze Mojżesza” albo „Czyż Mojżesz nie dał wam Prawa?” wskazują, że dostępne wtedy ręczne odpisy uznawał za wiarygodne (Marka 12:26; Jana 7:19). Ponadto Jezus potwierdził rzetelność całych Pism Hebrajskich, mówiąc: „Musi się spełnić wszystko, co o mnie napisano w Prawie Mojżeszowym i u Proroków, i w Psalmach” (Łukasza 24:44).

Możemy zatem mieć pewność, że Pismo Święte przetrwało od starożytności do naszych czasów w formie nieskażonej. Jest dokładnie tak, jak pod natchnieniem napisał prorok Izajasz: „Zielona trawa uschła, kwiecie zwiędło, lecz słowo naszego Boga będzie trwało po czas niezmierzony” (Izajasza 40:8).

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 18]

Egipski skryba przy pracy

[Ilustracja na stronie 19]

Najstarsze księgi Biblii zostały spisane w czasach Mojżesza