Co naprawdę zawierają tabliczki klinowe?

Jest to drugi z dwóch artykułów omawiających kwestie naukowe związane z datą zburzenia starożytnej Jerozolimy. Oba artykuły zawierają starannie udokumentowane i oparte na Biblii odpowiedzi na pytania nurtujące niektórych czytelników.

W części pierwszej ustalono następujące fakty:

▪ Historycy świeccy podają, że Jerozolima została zburzona w roku 587 p.n.e.

▪ Chronologia biblijna wskazuje, iż spustoszenie Jerozolimy nastąpiło w roku 607 p.n.e.

▪ Historycy świeccy opierają swoje wnioski na pismach historyków klasycznych i na kanonie Ptolemeusza.

▪ Niektóre pisma historyków klasycznych zawierają istotne błędy i czasami są sprzeczne ze świadectwem glinianych tabliczek *.

JAK podaje biblijne proroctwo „wypowiedziane przez usta proroka Jeremiasza”, wygnańcy żydowscy mieli przebywać w Babilonie, „aż upłynie czas siedemdziesięciu lat”. Kiedy zostali uwolnieni? „W pierwszym roku panowania [nad Babilonem] Cyrusa, króla Persji” (2 Kronik 36:21, 22, Biblia Warszawsko-Praska). Historia biblijna i świecka zgodnie twierdzą, że niewola babilońska dobiegła końca, gdy Cyrus zdobył Babilon i wyzwolił Żydów, którzy wrócili do Jerozolimy w 537 roku p.n.e. Ponieważ Biblia wyraźnie mówi, że ich wygnanie trwało 70 lat, więc musiało się ono rozpocząć w roku 607 p.n.e.

Jednak większość uczonych uważa, że zagłada Jerozolimy nastąpiła w roku 587 p.n.e. W ten sposób zawężają oni czas wygnania do 50 lat. Na jakiej podstawie? Swoje obliczenia opierają na starożytnych dokumentach klinowych wspominających o Nebukadneccarze (Nabuchodonozorze) II i jego następcach⁠¹. Wiele tych dokumentów sporządzili ludzie żyjący w czasie lub blisko zagłady Jerozolimy. Ale jak dalece wiarygodne są kalkulacje, które wskazują na rok 587 p.n.e.? Co naprawdę zawierają tabliczki klinowe?

Aby odpowiedzieć na te pytania, przyjrzyjmy się trzem rodzajom dokumentów, na jakie uczeni często się powołują. Są to: 1) kroniki babilońskie, 2) tabliczki handlowe i 3) tabliczki astronomiczne.

 ● Kroniki babilońskie

Czym są? Kroniki babilońskie to tabliczki, na których odnotowano ważniejsze zdarzenia z dziejów Babilonii⁠².

Co mówią eksperci? Ronald H. Sack, wybitny badacz dokumentów klinowych, wyjaśnia, że zawarty w kronikach opis ważnych wydarzeń jest niekompletny *. Jak wspomina, historyk musi sięgać do „źródeł pośrednich (...) w nadziei, że ustali, co rzeczywiście się zdarzyło”.

Co ujawniają te dokumenty? Historia przedstawiona w kronikach babilońskich jest fragmentaryczna (zobacz  ramkę poniżej)⁠³. Nasuwa się logiczne pytanie: Jak dalece można polegać na wnioskach wysnutych z tak niekompletnych zapisków?

● Tabliczki handlowe

Czym są? Większość tych tabliczek z okresu nowobabilońskiego to oficjalne dokumenty handlowe. Umieszczano na nich datę: dzień i miesiąc, a także rok panowania króla. Na przykład na jednej z tabliczek utrwalono transakcję z datą: „Nisan, dzień 27, rok 11 Nebukadreccara [znanego też jako Nebukadneccar II], króla Babilonu”⁠⁴.

Gdy król umarł lub został usunięty z tronu, pozostałe miesiące z roku jego panowania zaliczano już do „roku wstąpienia na tron” nowego władcy *⁠⁵. Innymi słowy, zmieniało się określenie roku, ale był to wciąż ten sam babiloński rok kalendarzowy. A zatem logicznie rzecz biorąc, tabliczki z roku wstąpienia na tron nowego władcy powinny pochodzić z miesięcy późniejszych niż ostatni miesiąc panowania poprzedniego króla.

Co mówią eksperci? Ronald H. Sack zbadał wiele tabliczek handlowych z okresu nowobabilońskiego. Przeanalizował też nowe, nieopublikowane wcześniej teksty, udostępnione mu przez Muzeum Brytyjskie. Jak napisał w roku 1972, ich treść „całkowicie obaliła”  dotychczasowe wnioski co do przejścia władzy z Nebukadneccara II na jego syna Amelmarduka (znanego też jako Ewil-Merodach)⁠⁶. Dlaczego? Sack wiedział, że z tabliczek wynika, iż Nebukadneccar II wciąż był królem w szóstym miesiącu ostatniego (43) roku swego panowania. Tymczasem nowo rozszyfrowane dokumenty były oznaczone czwartym i piątym miesiącem roku wstąpienia na tron następnego władcy, Amelmarduka — roku uznawanego za ten sam, w którym umarł Nebukadneccar II⁠⁷. Jak widać, istniała tu wyraźna rozbieżność.

Co ujawniają te dokumenty? Są też inne rozbieżności dotyczące okresów zmiany władzy. Na przykład pewna tabliczka wskazuje, że Nebukadneccar II panował jeszcze w dziesiątym miesiącu, czyli sześć miesięcy po domniemanej dacie wstąpienia na tron następnego króla⁠⁸. Podobna niezgodność pojawia się w związku z przejęciem tronu przez Neriglisara, następcę Amelmarduka⁠⁹.

Dlaczego te rozbieżności są ważne? Wspomniane wcześniej luki w kronikach babilońskich sugerują, że możemy nie mieć ciągłości w zapiskach chronologicznych⁠¹⁰. Czy zatem nie mogło być tak, że między wymienionymi królami panowali jeszcze inni władcy? Jeśli tak było, to do okresu nowobabilońskiego należałoby doliczyć dodatkowe lata. A więc ani kroniki babilońskie, ani tabliczki handlowe nie pozwalają jednoznacznie orzec, że Jerozolima została zburzona w roku 587 p.n.e. *

● Tabliczki astronomiczne

Czym są? To świadectwa klinowe, które zawierają opis pozycji Słońca, Księżyca, planet i gwiazd w połączeniu z takimi informacjami historycznymi, jak rok panowania króla. Na przykład pokazany poniżej dziennik astronomiczny odnotowuje zaćmienie Księżyca, które miało miejsce w pierwszym miesiącu pierwszego roku władcy o imieniu Mukin-zeri⁠¹¹.

Co mówią eksperci? Eksperci są zgodni co do tego, że Babilończycy opracowali rozmaite schematy oraz mapy nieba pozwalające przewidywać, kiedy najprawdopodobniej wystąpi zaćmienie Księżyca⁠¹².

Ale czy Babilończycy mogli też liczyć wstecz i ustalać daty zaćmień z przeszłości? Profesor John Steele, pisząc o pewnym schemacie astronomicznym, nadmienił, że „istnieje możliwość, iż niektóre najwcześniejsze prognozy powstały przy zastosowaniu tego schematu do obliczeń wstecznych, dokonanych w czasie kompilacji zapisków” (kursywa nasza)⁠¹³. Profesor  David Brown, choć uważa, że teksty astronomiczne zawierały prognozy opracowane krótko przed opisywanymi zjawiskami, to przyznaje, że nie można wykluczyć, iż niektóre prognozy były „kalkulacjami wstecznymi przeprowadzonymi przez skrybów w IV wieku p.n.e. i poźniej”⁠¹⁴. Jeżeli mamy do czynienia z obliczeniami wstecznymi, to czy na ich świadectwie można bezwzględnie polegać, nie mając potwierdzenia w innych źródłach?

Nawet jeśli jakieś zaćmienie rzeczywiście nastąpiło w podanym dniu, czy to znaczy, że dokładne są również informacje historyczne, które autor tabliczki powiązał z tym dniem? Niekoniecznie. Uczony Robartus J. van der Spek wyjaśnia: „Kompilatorzy byli astrologami, nie historykami”. Wspomina o fragmentach tabliczek, na których wydarzenia opisano w sposób „mniej lub bardziej niefachowy”, i przestrzega, że takie informacje historyczne trzeba „traktować ostrożnie”⁠¹⁵.

Co ujawniają te dokumenty? Weźmy pod uwagę tabliczkę VAT 4956. Pierwsza linia tekstu zawiera słowa: „Rok 37 Nebukadneccara, króla Babilonu”⁠¹⁶. W dalszej części tabliczki można znaleźć szczegółowy opis pozycji Księżyca i planet w stosunku do różnych gwiazd i konstelacji. Wymieniono też jedno zaćmienie Księżyca. Zdaniem naukowców wszystkie odnotowane pozycje pasują do roku 568/567 p.n.e., co oznaczałoby, że Nebukadneccar II, który zburzył Jerozolimę w 18 roku swego panowania, dokonał tego w roku 587 p.n.e. Ale czy te zapiski astronomiczne wskazują wyłącznie na rok 568/567 p.n.e.?

Tabliczka VAT 4956 wspomina o zaćmieniu Księżyca w 15 dniu Simanu, trzeciego miesiąca w kalendarzu babilońskim. Faktem jest, że w roku 568 p.n.e. w tym miesiącu rzeczywiście nastąpiło zaćmienie Księżyca (według kalendarza juliańskiego było to 4 lipca). Jednakże takie zaćmienie miało miejsce również 20 lat wcześniej — 15 lipca 588 roku p.n.e.⁠¹⁷

Gdyby to rok 588 p.n.e. był 37 rokiem panowania Nebukadneccara II, wówczas 18 rok jego panowania — kiedy zburzono Jerozolimę — wypadłby w roku 607 p.n.e., czyli dokładnie tak, jak wskazuje chronologia biblijna! (Zobacz  wykres poniżej). Ale czy tabliczka VAT 4956 zawiera jeszcze inne dowody potwierdzające rok 607 p.n.e.?

Oprócz wzmianki o tym zaćmieniu Księżyca na tabliczce utrwalono także 13 zestawów obserwacji Księżyca oraz 15 obserwacji planet. Jest to opis pozycji Księżyca lub planet w stosunku do pewnych gwiazd i gwiazdozbiorów⁠¹⁸. Ponadto podano osiem odstępów czasowych między wschodami i zachodami Słońca oraz Księżyca⁠^18a.

Ponieważ opis pozycji Księżyca charakteryzuje większa dokładność, badacze starannie przeanalizowali wspomnianych 13 zestawów  z tabliczki VAT 4956. Posłużyli się programem komputerowym, który umożliwia ustalenie pozycji ciał niebieskich w określonym dniu w przeszłości⁠¹⁹. Co ta analiza ujawniła? Nie wszystkie zestawy obserwacji pasują do roku 568/567 p.n.e., jednak wszystkich 13 zestawów pasuje do okresu o 20 lat wcześniejszego — do pozycji z roku 588/587 p.n.e.

Jedno z miejsc, gdzie podane obserwacje Księżyca lepiej pasują do roku 588 p.n.e. niż 568, zaznaczono na ilustracji obok. Linia 3 tej tabliczki mówi o określonej pozycji Księżyca „nocą 9 [Nisan]” kalendarza babilońskiego. Ale naukowcy, którzy pierwsi doszli do wniosku, że chodzi o rok 568 p.n.e. (astronomiczny -567), przyznali, że tego roku Księżyc był w tej pozycji „8 Nisan, a nie 9”. Aby uzasadnić datowanie na rok 568 p.n.e., twierdzili, że skryba błędnie napisał „9” zamiast „8”⁠²⁰. Tymczasem pozycja Księżyca wskazana w linii 3 dokładnie pasuje do 9 Nisan 588 roku p.n.e.⁠²¹

A zatem wiele informacji astronomicznych podanych w tabliczce VAT 4956 wskazuje na rok 588 p.n.e. jako 37 rok panowania Nebukadneccara II. To z kolei przemawia za tym, że Jerozolima została zburzona w 607 roku p.n.e. — tak jak wynika z Biblii.

Dlaczego można polegać na Biblii?

Obecnie większość świeckich historyków uważa, że Jerozolima została zburzona w roku 587 p.n.e. Ale biblijni pisarze Jeremiasz i Daniel wyraźnie mówią, że Żydzi przebywali na wygnaniu 70 lat, a nie 50 (Jeremiasza 25:1, 2, 11; 29:10; Daniela 9:2). Wypowiedzi tych proroków stanowią mocny argument, iż klęska Jerozolimy nastąpiła w roku 607 p.n.e. Jak wykazano w tym artykule, wniosek taki nie jest pozbawiony podstaw naukowych.

Świeccy eksperci już nieraz podważali dokładność Biblii. Kiedy jednak odkrywano nowe dowody, okazywało się, że Pismo Święte jest wiarygodne *. Osoby, które ufają Biblii, mają ku temu uzasadnione powody — biorą pod uwagę dowody naukowe, świadectwa historyczne oraz dokładność proroctw. Dzięki zdobytej wiedzy nie wątpią, że Biblia — jak sama o sobie mówi — rzeczywiście jest natchnionym Słowem Bożym (2 Tymoteusza 3:16). Zachęcamy cię, byś osobiście zbadał dowody wiarygodności tej Księgi. Być może dojdziesz do tego samego wniosku.

[Przypisy]

[Ramka i diagram na stronie 23]

[Patrz publikacja]

 KRONIKI BABILOŃSKIE — HISTORIA ZAWIERAJĄCA LUKI

Kroniki babilońskie obejmują zaledwie 35 lat z okresu nowobabilońskiego, tradycyjnie szacowanego na jakieś 88 lat.

ROK NIEODNOTOWANY W KRONIKACH

ROK ODNOTOWANY W KRONIKACH

BM 21901

BM 21946

BM 35382

OKRES NOWOBABILOŃSKI

PERSKI

Nabopolasar

Nebukadneccar II

Amelmarduk

Nabonid

Neriglisar

Labaszimarduk

BM 25127

BM 22047

BM 25124

[Prawa własności]

BM 21901 i BM 35382: Zdjęcie wykonane dzięki uprzejmości British Museum; BM 21946: Copyright British Museum; BM 22047, 25124, 25127: © The Trustees of the British Museum

[Ramka i ilustracja na stronie 24]

DZIENNIK ASTRONOMICZNY BM 32238

Tabliczka ta zawiera wykaz zaćmień Księżyca. Została skompilowana dopiero po ostatnim z wymienionych w niej zaćmień, które miało miejsce 400 lat po pierwszym. Ponieważ skryba osobiście nie zaobserwował wszystkich tych zjawisk, być może przy ustalaniu terminów dawniejszych zaćmień korzystał z obliczeń matematycznych. Bez dodatkowych dowodów potwierdzających jego wnioski kalkulacje takie mogą nie być źródłem wiarygodnych informacji chronologicznych.

[Prawa własności]

© The Trustees of the British Museum

 [Ramka i ilustracje na stronach 26, 27]

CO NAPRAWDĘ MÓWI VAT 4956?

Czego dotyczy problem? Linia 3 tej tabliczki podaje, że „nocą 9” dnia pierwszego miesiąca (Nisan) „Księżyc stał 1 łokieć przed [gwiazdą] ß Virginis”. Jednak w roku 1915 Paul V. Neugebauer oraz Ernst F. Weidner napisali na temat roku 568 p.n.e. (który wskazywałby na 587 p.n.e. jako datę zburzenia Jerozolimy), że „Księżyc stał 1 łokieć przed tą gwiazdą dnia 8 Nisan, a nie 9” (kursywa nasza). Tymczasem w 588 roku p.n.e. (wskazującym na 607 p.n.e.) Księżyc znalazł się w opisanej pozycji właśnie 9 Nisan.

Który dzień — 9 czy 8?

1) Na zdjęciu wyraźnie widać akadyjski znak przedstawiający cyfrę 9.

2) Neugebauer i Weidner w transliteracji tego klinowego tekstu zmienili cyfrę „9” na „8”.

3) Jedynie w przypisie podali, że w tekście oryginalnym występuje cyfra „9”.

4) Także w przekładzie na język niemiecki umieścili cyfrę „8”.

5) W publikacji Sachsa i Hungera wydanej w roku 1988 widnieje zgodnie z oryginałem cyfra „9”.

6) Jednak w tłumaczeniu na angielski autorzy umieścili obok cyfry „9” dopisek: „błąd: powinno być 8”.

[Prawa własności]

bpk/​Vorderasiatisches Museum, SMB/​Olaf M. Teßmer

 [Ramka na stronie 28]

Przypisy do artykułu „Kiedy została zburzona starożytna Jerozolima — Co naprawdę zawierają tabliczki klinowe?”

1. Dokumenty klinowe to tabliczki gliniane zapisane pismem klinowym. Pismo to jest kombinacją znaków w kształcie klinów, które wyciskano na miękkiej glinie specjalnie zaostrzonym rylcem.

2. Albert K. Grayson, Assyrian and Babylonian Chronicles, 1975 (reprint 2000), strona 8.

3. Okres nowobabiloński rozpoczął się w VII wieku p.n.e., gdy imperium babilońskim władała dynastia chaldejska. Pierwszym królem tego okresu był Nabopolasar, ojciec Nebukadneccara II, a ostatnim — Nabonid, który w roku 539 p.n.e. został pokonany przez perskiego władcę Cyrusa.

4. Ellen W. Moore, Neo-Babylonian Business and Administrative Documents, 1935, strona 33.

5. John M. Steele, „Observations and Predictions of Eclipse Times by Early Astronomers”: Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, 2000, strona 36.

6. Ronald H. Sack, Amel-Marduk 562-560 B.C. — A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, 1972, strona 3.

7. Miesiące czwarty i piąty roku wstąpienia na tron Amelmarduka (Ewil-Merodacha) podane są na tabliczkach BM 80920 i BM 58872, które opublikował Ronald H. Sack w Amel-Marduk 562-560 B.C. — A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, strony 3, 90 i 106.

8. Dziesiąty miesiąc 43 roku panowania Nebukadneccara II widnieje na tabliczce BM 55806, przechowywanej w Muzeum Brytyjskim.

9. Miesiące siódmy i dziesiąty roku uważanego za ostatni (drugi) rok panowania Amelmarduka (Ewil-Merodacha) występują na tabliczkach BM 75106 i BM 61325. Tymczasem tabliczka BM 75489 oznaczona jest drugim miesiącem roku wstąpienia na tron jego następcy, Neriglisara (Erle Leichty, Jacob J. Finkelstein i Christopher B. F. Walker, Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, Volume VIII: Tablets From Sippar 3, 1988, strony 25 i 35).

Erle Leichty i Albert K. Grayson, Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, Volume VII: Tablets From Sippar 2, 1987, strona 36.

Ronald H. Sack, Neriglissar — King of Babylon, 1994, strona 232. Na tabliczce widnieje miesiąc Ajaru (drugi miesiąc).

10. Rozważmy przykład Neriglisara. W pewnej inskrypcji królewskiej został on przedstawiony jako „syn Bel-szukum-iszkuna”, „króla Babilonu” (kursywa nasza). W innej Bel-szukum-iszkun nazwany jest „mądrym księciem”. Słowo przetłumaczone na „książę”, rubû, to tytuł, który znaczy też „król, władca”. Skoro z okresem przejściowym między Neriglisarem a jego poprzednikiem, Amelmardukiem (Ewil-Merodachem), wiążą się niejasności, to czy nie jest możliwe, że pomiędzy tymi władcami sprawował rządy wspomniany „król Babilonu” — Bel-szukum-iszkun? Jak przyznał profesor Raymond P. Dougherty, „dowodów o pochodzeniu Neriglisara ze szlachetnego rodu nie można bagatelizować” (Nabonidus and Belshazzar — A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire, 1929, strona 61).

11. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia pod redakcją Hermanna Hungera, tom V, 2001, strony 2 i 3.

12. Abraham J. Sachs, „A Classification of the Babylonian Astronomical Tablets of the Seleucid Period”: Journal of Cuneiform Studies, tom 2, nr 4, 1948, strony 282 i 283.

13. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia pod redakcją Hermanna Hungera, tom V, strona 391.

14. David Brown, Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology, 2000, strony 164, 201 i 202.

15. Robartus J. van der Spek, „The Astronomical Diaries as a Source for Achaemenid and Seleucid History”: Bibliotheca Orientalis, tom 50, nr 1/2, styczeń-marzec 1993 roku, strony 94 i 102.

16. Abraham J. Sachs, Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, tom I (ukończenie i redakcja Hermann Hunger), 1988, strona 47.

17. Peter J. Huber i Salvo De Meis, Babylonian Eclipse Observations From 750 BC to 1 BC, 2004, strona 186. Według VAT 4956 omawiane zaćmienie Księżyca nastąpiło 15 dnia Simanu, trzeciego miesiąca babilońskiego. Gdyby chodziło o zaćmienie z 15 lipca 588 roku p.n.e. (według kalendarza juliańskiego), wówczas pierwszy dzień Simanu wypadłby 30 czerwca/​1 lipca 588 roku p.n.e. W tej sytuacji pierwszy miesiąc (Nisan) roku babilońskiego zacząłby się 2/3 maja. Normalnie rok ten zacząłby się 3/4 kwietnia, ale tabliczka VAT 4956 w linii 6 podaje informację o dodatkowym miesiącu, który dodano po dwunastym (ostatnim) miesiącu (Adar) poprzedniego roku (tekst na tabliczce brzmi: „8 dnia miesiąca XII₂ [miesiąca trzynastego]”). W takim razie nowy rok nie mógł się zacząć przed 2/3 maja. A zatem data zaćmienia Księżyca z roku 588 p.n.e. zgadza się z informacją podaną na tabliczce.

18. Paul V. Neugebauer i Ernst F. Weidner („Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II”: Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig, tom 67, 1 maja 1915 roku, strony 67-76) mówią o 13 zestawach obserwacji Księżyca względem jakiejś gwiazdy lub konstelacji. Wymieniają także 15 zestawów obserwacji planet (strony 72-76). W zapisie klinowym znak Księżyca jest czytelny i jednoznaczny, natomiast niektóre znaki odnoszące się do planet i ich pozycji są niejasne (David Brown, Mesopotamian Planetary Astronomy — Astrology, 2000, strony 53-57). Dlatego utrwalone obserwacje samych planet dają pole do różnych domysłów i bywają rozmaicie interpretowane. Ponieważ interpretacja obserwacji Księżyca jest znacznie łatwiejsza, można z dużą dozą pewności ustalić i datować również pozycje innych ciał niebieskich z tabliczki VAT 4956, jeśli powiązano je z położeniem Księżyca.

18a. Wspomniane odstępy czasowe to pomiary czasu na przykład od zachodu Słońca do zachodu Księżyca w pierwszym dniu miesiąca i w dwóch innych okresach tego miesiąca. Uczeni przypisują te pomiary konkretnym datom kalendarzowym (Francis Richard Stephenson i David M. Willis, „The Earliest Datable Observation of the Aurora Borealis”: Under One Sky — Astronomy and Mathematics in the Ancient Near East pod redakcją Johna M. Steele’a i Annette Imhausen, 2002, strony 420-428). Przy obliczaniu tych odstępów czasowych starożytni obserwatorzy musieli posługiwać się jakimś zegarem. Takie pomiary nie były niezawodne (John M. Steele, „Observations and Predictions of Eclipse Times by Early Astronomers”: Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, 2000, strony 65 i 66). Natomiast pozycję Księżyca w stosunku do innych ciał niebieskich obliczano z większą precyzją.

19. Do przeprowadzenia analizy posłużono się programem TheSky6™. Dodatkowo wykorzystano zaawansowane bezpłatne oprogramowanie Cartes du Ciel/​Sky Charts (CDC) oraz konwerter dat udostępniony przez U.S. Naval Observatory. Ponieważ znaki klinowe opisujące wiele pozycji planet są rozmaicie odczytywane i interpretowane, pozycje te nie zostały wykorzystane w omawianej tu analizie, mającej na celu precyzyjne ustalenie roku, o którym mówi ten dziennik astronomiczny.

20. Paul V. Neugebauer i Ernst F. Weidner, „Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II, (-567/66)”: Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig, tom 67, 1 maja 1915 roku, strona 41.

21. Linia 3 tabliczki VAT 4956 podaje: „Księżyc stał 1 łokieć [czyli 2 stopnie] przed [gwiazdą] ß Virginis”. Wspomniana wcześniej analiza wykazała, że 9 Nisan Księżyc był 2°04ʹ przed (i 0° poniżej) ß Virginis. Uznano to za dokładną zgodność.

[Wykres na stronie 25]

[Patrz publikacja]

 NA KTÓRY ROK ZBURZENIA JEROZOLIMY WSKAZUJE TABLICZKA VAT 4956 — 587 CZY 607 p.n.e.?

◼ Tabliczka VAT 4956 opisuje zjawiska astronomiczne z 37 roku panowania króla Nebukadneccara II.

◼ Nebukadneccar II zburzył Jerozolimę w 18 roku swego panowania (Jeremiasza 32:1).

610 p.n.e.

600

590

Jeśli 37 rokiem Nebukadneccara II był 588 p.n.e., to zagłada Jerozolimy nastąpiła w roku 607 p.n.e., tak jak wskazuje chronologia biblijna.

580

570

Jeśli 37 rokiem panowania Nebukadneccara II był 568 p.n.e., to zagłada Jerozolimy nastąpiła w roku 587 p.n.e.

560

◼ Dane z tabliczki VAT 4956 przemawiają bardziej za rokiem 607 p.n.e.

[Prawa własności do ilustracji, strona 22]

Zdjęcie wykonane dzięki uprzejmości British Museum