20

Księga Przysłów

Mówcy: Salomon, Agur, Lemuel

Miejsce spisania: Jerozolima

Spisywanie ukończono: ok. 717 p.n.e.

1. Jaką mądrość zawiera Księga Przysłów?

 GDY w roku 1037 p.n.e. Salomon, syn Dawida, został królem Izraela, modlił się do Jehowy o „mądrość i wiedzę”, by móc „sądzić ten wielki lud”. Jehowa go wysłuchał i dał mu wiedzę, a także „serce mądre i odznaczające się zrozumieniem” (2 Kron. 1:10-12; 1 Król. 3:12; 4:30, 31). Dzięki temu Salomon wyrzekł „trzy tysiące przysłów” (1 Król. 4:32). Część tych mądrych wypowiedzi zapisano w biblijnej Księdze Przysłów (zwanej też Księgą Przypowieści). Ponieważ była to w gruncie rzeczy mądrość, którą „Bóg włożył w jego serce”, więc studiując tę księgę, poznajemy mądrość Jehowy Boga (1 Król. 10:23, 24). Przysłowia te zwięźle ujmują odwieczne prawdy — równie aktualne dzisiaj, jak wtedy, gdy je wypowiedziano po raz pierwszy.

2. Dlaczego czasy Salomona były odpowiednią porą na przekazanie przez Boga wskazówek zawartych w Księdze Przysłów?

² Panowanie Salomona było odpowiednią porą na udzielenie tych Boskich wskazówek. Powiedziano o nim, że ‛zasiadł na tronie Jehowy’. Teokratyczne królestwo Izraela znajdowało się w rozkwicie, a Salomon został obdarzony niezrównanym „królewskim dostojeństwem” (1 Kron. 29:23, 25). Był to czas pokoju, obfitości i bezpieczeństwa (1 Król.  4:20-25). Jednakże nawet pod tym teokratycznym panowaniem powstawały trudności i problemy osobiste, wynikające z ludzkiej niedoskonałości. Nic więc dziwnego, że lud oczekiwał od mądrego króla Salomona pomocy w ich rozwiązywaniu (1 Król. 3:16-28). Wydając wyroki w tych licznych sprawach, król wypowiadał przysłowia, które pasowały do różnych codziennych sytuacji życiowych. Te krótkie, lecz dobitne sentencje były bardzo cenione przez osoby pragnące żyć zgodnie z wolą Bożą.

3. Jak doszło do zestawienia Księgi Przysłów?

³ Biblia nie mówi, że Salomon spisał Księgę Przysłów. Czytamy tam jednak, że ‛wypowiadał’ przysłowia, a także „starannie badał, by zestawić wiele przysłów”, z czego wynika, iż pragnął je zachować (1 Król. 4:32; Kazn. 12:9). W spisach urzędników dworskich z czasów Dawida i Salomona wymieniono też nadwornych pisarzy (2 Sam. 20:25; 2 Król. 12:10). Nie wiemy, czy zajmowali się oni spisywaniem i zbieraniem przysłów Salomona, ale wypowiedzi tak wielkich władców niewątpliwie darzono ogromnym szacunkiem i starano się je utrwalić na piśmie. Panuje zgodny pogląd, że księga ta powstała w wyniku zestawienia różnych takich zbiorów.

4. (a) Na jakie części zwykle dzieli się Księgę Przysłów? (b) Kto ułożył zdecydowaną większość przysłów?

⁴ Księgę Przysłów można podzielić na pięć części: 1) rozdziały od 1 do 9, opatrzone wstępem: „Przysłowia Salomona, syna Dawida”; 2) rozdziały od 10 do 24, określone jako „Przysłowia Salomona”; 3) rozdziały od 25 do 29, poprzedzone wyjaśnieniem: „Również to są przysłowia Salomona, które przepisali ludzie Ezechiasza, króla Judy”; 4) rozdział 30, wprowadzony informacją: „Słowa Agura, syna Jake” i 5) rozdział 31, zawierający „słowa króla Lemuela, ważkie orędzie, które ku skorygowaniu przekazała mu matka”. Zdecydowaną większość przysłów ułożył więc Salomon. Nie wiadomo natomiast, kim byli Agur i Lemuel. Niektórzy komentatorzy przypuszczają, że Lemuel to inne imię Salomona.

5. Kiedy spisano i zestawiono Księgę Przysłów?

⁵ Kiedy spisano i zestawiono Księgę Przysłów? Większą jej część niewątpliwie utrwalono na piśmie za panowania Salomona (1037-998 p.n.e.), zanim zszedł on z właściwej drogi. Ponieważ nie wiadomo, kim byli Agur i Lemuel, nie sposób ustalić, kiedy zebrali swe materiały. Jeden z tych zbiorów powstał dopiero za panowania Ezechiasza (745-717 p.n.e.), a zatem ostatecznej kompilacji na pewno nie dokonano wcześniej. Czy dwie ostatnie części też zostały zebrane pod nadzorem króla Ezechiasza? Warto zwrócić uwagę na ciekawy przypis do Księgi Przysłów 31:31 (NW): „Niektóre wyd[ania] tekstu hebr[ajskiego] zawierają trzy litery: Chet, Zajin i Kof (חזק), będące podpisem króla Ezechiasza pod tekstem przepisanym przez jego skrybów i stanowiące znak, iż dzieło to zostało ukończone”.

6. Co to jest przysłowie i dlaczego hebrajski tytuł tej księgi jest stosowny?

⁶ W hebrajskich wydaniach Biblii księgę tę nazwano Miszlé — od jej pierwszego wyrazu, oznaczającego „przysłowia”. Miszlé to forma liczby mnogiej rzeczownika maszál; jak się przypuszcza, pochodzi on od słowa, które znaczy „być podobnym, porównywalnym”. Sformułowania te dobrze oddają treść omawianej księgi, gdyż przysłowia to zwięzłe wypowiedzi, w których często używa się przenośni lub porównań, mających pobudzić słuchacza do myślenia. Dzięki swej zwięzłości przysłowia są nietrudne do zrozumienia i interesujące, a przy tym łatwe do nauki i zapamiętania. Główna ich myśl długo pozostaje w pamięci.

7. Co można powiedzieć o stylu Księgi Przysłów?

⁷ Bardzo ciekawy jest również styl Księgi Przysłów, typowy dla poezji hebrajskiej. W księdze tej dominują paralelizmy. Nie chodzi o to, by końcówki linii lub wierszy się rymowały, czyli miały podobne brzmienie. Układ ten polega na tworzeniu rytmicznych członów zawierających równoległe myśli lub pojęcia. Owa rytmiczność przydaje tej poezji piękna oraz potęguje siłę oddziaływania wyrażonych myśli. Mogą one być bliskoznaczne lub przeciwstawne, a paralelne ich zestawienie służy ich rozwinięciu, wzbogaceniu lub uściśleniu. Przykłady paralelizmów synonimicznych można znaleźć w Księdze Przysłów 11:25; 16:18 i 18:15, a przykłady liczniejszych od nich paralelizmów przeciwstawnych — w Przysłów 10:7, 30; 12:25; 13:25 i 15:8. Zupełnie inaczej zbudowana jest końcowa część tej księgi (Prz. 31:10-31). W tekście hebrajskim każdy z tych 22 wersetów rozpoczyna się kolejną literą alfabetu. Układ ten, zwany akrostychem, występuje też w niektórych psalmach. W całej literaturze starożytnej nie ma innego równie pięknego stylu.

8. Jak pierwsi chrześcijanie potwierdzili autentyczność Księgi Przysłów?

⁸ O autentyczności Księgi Przysłów świadczy też fakt, iż nawiązywali do niej pierwsi chrześcijanie, formułując zasady postępowania. Jakub najwidoczniej dobrze ją znał i korzystał z zawartych w niej zasad, gdy udzielał chrześcijanom wspaniałych rad co do postępowania (por. Prz. 14:29; 17:27 z Jak. 1:19, 20; Prz. 3:34 z Jak. 4:6; Prz. 27:1 z Jak. 4:13, 14). Bezpośrednie przytoczenia można też znaleźć w następujących wersetach: Rzymian 12:20 — Przysłów 25:21, 22; Hebrajczyków 12:5, 6 — Przysłów 3:11, 12; 2 Piotra 2:22 — Przysłów 26:11.

9. Pod jakimi względami Księga Przysłów jest zgodna z pozostałymi księgami biblijnymi?

⁹ Poza tym Księga Przysłów jest zgodna z pozostałymi księgami biblijnymi, co dowodzi, że istotnie  wchodzi w skład „całego Pisma”. Pod względem myśli zdumiewająco harmonizuje z Prawem Mojżeszowym, naukami Jezusa oraz pismami jego uczniów i apostołów (zob. Prz. 10:16 — 1 Kor. 15:58 i Gal. 6:8, 9; Prz. 12:25 — Mat. 6:25; Prz. 20:20 — Wyjścia 20:12 i Mat. 15:4). Nawet gdy porusza takie sprawy jak przygotowanie ziemi na mieszkanie dla człowieka, jest zgodna z wypowiedziami innych pisarzy biblijnych (Prz. 3:19, 20; Rodz. 1:6, 7; Hioba 38:4-11; Ps. 104:5-9).

10, 11. Co jeszcze świadczy o Boskim natchnieniu tej księgi?

¹⁰ O Boskim natchnieniu tej księgi świadczy także jej dokładność pod względem naukowym — niezależnie od tego, czy dane przysłowie dotyczy zagadnień chemicznych, medycznych czy zdrowotnych. W Przysłów 25:20 najwyraźniej jest mowa o reakcjach kwasów z roztworami alkalicznymi. Wypowiedź z Przysłów 31:4, 5 jest zgodna ze stwierdzonym przez współczesną naukę faktem, iż alkohol przytępia zdolność myślenia. Wielu lekarzy oraz specjalistów w zakresie żywienia przyznaje, że miód jest zdrowy, co przywodzi na pamięć przysłowie: „Synu mój, jedz miód, bo jest dobry” (Prz. 24:13). Dzisiejsze spostrzeżenia z dziedziny psychosomatyki nie są niczym nowym, bo już w Księdze Przysłów powiedziano: „Serce radosne działa dobrze niczym lekarstwo” (17:22; 15:17).

¹¹ Księga Przysłów tak gruntownie omawia wszystkie ludzkie potrzeby oraz sytuacje życiowe, że pewien autorytet oświadczył: „Nie ma takiego aspektu życia, którego nie dotyczyłaby odpowiednia wskazówka; nie ma dobrej czy złej skłonności, której by w stosowny sposób nie rozbudzano lub korygowano. Ludzka umysłowość jest wszędzie konfrontowana z Bożą (...) i człowiek chodzi jak gdyby w obecności swego Stwórcy oraz Sędziego (...) W tej starożytnej księdze można odnaleźć każdy typ natury ludzkiej, a chociaż obrazy te naszkicowano trzy tysiące lat temu, w dalszym ciągu są tak realistyczne, jak gdyby nakreślono je teraz, przypatrując się żywym modelom” (W. Smith, Dictionary of the Bible, 1890, t. III, s. 2616).

TREŚĆ KSIĘGI PRZYSŁÓW

12. (a) Jaki utwór poetycki stanowi pierwszą część Księgi Przysłów? (b) Czego ta część uczy o mądrości i postępowaniu człowieka? (c) Dlaczego wypowiedź z Przysłów 1:7 jest typowa dla całej tej księgi?

¹² Część pierwsza (1:1 do 9:18). Jest to zwarty utwór poetycki w formie krótkich pouczeń udzielanych synowi przez ojca, traktujący o znaczeniu mądrości, niezbędnej do pokierowania sercem, czyli całym jestestwem, oraz do ukierunkowania pragnień. Ukazuje wartość mądrości, jak również jej błogosławione owoce: szczęście, przyjemność, pokój i życie (1:33; 3:13-18; 8:32-35). Przeciwstawia temu brak mądrości i jego skutki: cierpienia, a w końcu śmierć (1:28-32; 7:24-27; 8:36). W związku z rozmaitymi sytuacjami życiowymi analizuje postępowanie ludzi i ukazuje jego obecne i przyszłe następstwa. Typowa dla całej tej księgi jest wypowiedź z rozdziału 1, wersetu 7: „Bojaźń przed Jehową jest początkiem poznania”. Wszystkie czyny powinny świadczyć o zważaniu na Jehowę. Raz po raz powtarza się myśl, że nie wolno zapominać Jego praw, że trzeba ściśle przestrzegać Jego przykazań i że nie można ich odrzucać.

13. Wymień główne wątki przewijające się przez pierwszą część Księgi Przysłów.

¹³ Do głównych wątków przewijających się przez pierwszą część Księgi Przysłów należą: praktyczna mądrość, wiedza, bojaźń przed Jehową, karcenie i rozeznanie. Ostrzeżono w niej przed złym towarzystwem, przed odrzucaniem karcenia, którego udziela Jehowa, i przed niestosownym zadawaniem się z obcymi kobietami (1:10-19; 3:11, 12; 5:3-14; 7:1-27). Dwukrotnie oznajmiono, iż mądrość znajduje się w miejscach publicznych, a więc jest osiągalna i dostępna (1:20, 21; 8:1-11). Uosobiona mądrość apeluje do niedoświadczonych, a nawet rzuca nieco światła na stworzenie ziemi (1:22-33; 8:4-36). Cóż za zdumiewająca księga! Tę część kończy myśl podana na wstępie, iż „bojaźń przed Jehową jest początkiem mądrości” (9:10). Jej treść przekonuje nas, że uznawanie Jehowy na wszystkich naszych drogach oraz przestrzeganie Jego mierników prawości jest drogą życia i że może nas uchronić przed wieloma przykrościami.

14. Jakie paralelizmy przeciwstawne uwypuklają praktyczne nauki Księgi Przysłów?

¹⁴ Część druga (10:1 do 24:34). Zawiera ona wiele wybornych, nie powiązanych ze sobą maksym, ilustrujących zastosowanie mądrości w najróżniejszych sytuacjach. Ucząc nas robienia z niej właściwego użytku, wskazuje drogę do szczęśliwszego i przyjemniejszego życia. W utrwaleniu sobie tych nauk pomagają nam paralelizmy przeciwstawne. Oto niektóre tematy omawiane w samych tylko rozdziałach 10, 11 i 12:

 miłość a nienawiść

 mądrość a głupota

 uczciwość a oszustwo

 wierność a oszczerstwo

 prawda a fałsz

 szczodrość a skąpstwo

 pilność a opieszałość

 nieskazitelność a kręte drogi

 dobra rada a brak umiejętnego kierownictwa

 dzielna żona a żona przynosząca hańbę

 prawość a niegodziwość

 skromność a zarozumialstwo.

  Analiza tej listy w powiązaniu z życiem codziennym prowadzi do nieodpartego wniosku, iż Księga Przysłów jest naprawdę praktyczna!

15. Podaj przykłady najróżniejszych sytuacji życiowych omówionych w Księdze Przysłów.

¹⁵ Pozostałe rozdziały tej części (13:1 do 24:34) przypominają o miernikach Jehowy, umożliwiających nabycie wnikliwości i rozeznania. Poniżej podano przykłady omówionych w niej najróżnorodniejszych sytuacji życiowych, by pokazać, jak szeroki wachlarz zagadnień porusza ta księga. Nad wyraz pożyteczne są wypowiedzi biblijne dotyczące stwarzania pozorów, zuchwalstwa, dotrzymywania słowa, roztropności, towarzystwa, karcenia i wychowywania dzieci, ludzkiego poglądu na to, co słuszne, bycia nieskorym do gniewu, okazywania względów uciśnionym, oszustwa, modlitwy, szyderstwa, zadowalania się w życiu tym, co konieczne, pychy, nieuczciwego zysku, przekupstwa, sporu, panowania nad sobą, odosabniania się, milczenia, stronniczości, kłótliwości, pokory, zbytku, troszczenia się o rodziców, napojów odurzających, nieuczciwości, cech żony, darów, pożyczania od kogoś lub komuś, życzliwości, zaufania, granic posiadłości, budowania domowników, zazdrości, zemsty, marności, łagodnej odpowiedzi, rozmyślania i prawdziwej przyjaźni. Jakież bogactwo rad potrzebnych w naszym życiu codziennym! Niektóre mogą się komuś wydawać mało ważne, ale świadczą o tym, że Biblia nie bagatelizuje naszych potrzeb nawet w pozornie drobnych sprawach. Właśnie dlatego Księga Przysłów ma nieocenioną wartość.

16. Jakich rad udzielono w trzeciej części Księgi Przysłów?

¹⁶ Część trzecia (25:1 do 29:27). Udzielono tu konstruktywnych rad w sprawie zabiegania o zaszczyty, a także cierpliwości, wrogów, odnoszenia się do głupców, niestosownych żartów, pochlebstwa, zazdrości, ran zadanych przez przyjaciela, głodu, oszczerstwa, odpowiedzialności, odsetek, przyznania się do winy, następstw złych rządów, buty, błogosławieństw sprawiedliwego rządzenia, występków popełnianych przez dzieci, traktowania sług, wnikliwości oraz wizji.

17. (a) Jakie „ważkie orędzie” przekazuje Agur? (b) Jakie różne przykłady czterech rzeczy opisuje?

¹⁷ Część czwarta (30:1-33). Jest to „ważkie orędzie” przypisywane Agurowi. Pisarz pokornie wyznaje swą znikomość, po czym oświadcza, iż człowiek nie potrafiłby stworzyć ziemi ani tego, co się na niej znajduje. Mówi o czystości wypowiedzi Boga i nazywa Go tarczą. Prosi, żeby oddalono od niego kłamliwe słowa i żeby nie dano mu ani bogactwa, ani ubóstwa. Opisuje nieczyste, wyniosłe i chciwe pokolenie, złorzeczące swym rodzicom. Wymienia cztery rzeczy, które nie mówią „Dosyć!”, oraz cztery rzeczy zbyt trudne do zrozumienia (30:15, 16). Pokazuje, jak bezczelnie uniewinnia się cudzołożna kobieta. Następnie opisane są cztery rzeczy, których ziemia nie może znieść, cztery małe rzeczy wykazujące instynktowną mądrość i cztery rzeczy, które ładnie się poruszają. Używając trafnych porównań, pisarz ostrzega, że ‛wyciskanie gniewu powoduje kłótnię’ (30:33).

18. Co król Lemuel ma do powiedzenia o (a) złej kobiecie i (b) dzielnej żonie?

¹⁸ Część piąta (31:1-31). Jest to inne „ważkie orędzie” — orędzie króla Lemuela. Napisano je w dwojakim stylu. W pierwszej części ostrzeżono, iż zła kobieta może doprowadzić do zguby, a odurzający napój wypaczyć prawo, i wezwano do sądzenia w prawości. Druga część, napisana akrostychem, zawiera wspaniały opis dzielnej żony. Szczegółowo przedstawia jej wartość i wskazuje, że mąż ufa jej i bardzo ją sobie ceni. Odznacza się ona licznymi zaletami, jest bowiem pracowita, wcześnie wstaje, rozważnie dokonuje zakupów, okazuje życzliwość ubogim, a ponadto jest przezorna i mądrze się wypowiada. Jest też czujna, cieszy się szacunkiem swych dzieci i zasługuje na pochwały męża. A co najważniejsze, boi się Jehowy.

DLACZEGO POŻYTECZNA

19. Jak sama Księga Przysłów wskazuje na swój pożyteczny cel?

¹⁹ Pożyteczny cel, któremu ma służyć Księga Przysłów, podano już w pierwszych jej wersetach: „Dla poznania mądrości i karności, dla rozpoznania wypowiedzi świadczących o zrozumieniu, dla przyjęcia karcenia, które daje wnikliwość, prawość oraz umiejętność osądzania i prostolinijność, dla udzielenia niedoświadczonemu roztropności, a młodzieńcowi — wiedzy i umiejętności myślenia” (1:2-4). Nic więc dziwnego, że księga ta kładzie nacisk na wiedzę, mądrość i zrozumienie, gdyż każda z tych rzeczy przynosi określony pożytek.

20. Co Księga Przysłów mówi o wiedzy?

²⁰ 1) Człowiek bardzo potrzebuje wiedzy, niedobrze jest bowiem tkwić w mroku ignorancji. Nie da się posiąść dokładnej wiedzy bez bojaźni przed Jehową, gdyż bojaźń ta jest początkiem poznania. Wiedzę należy cenić bardziej niż wyborne złoto. Dlaczego? To dzięki niej prawi zostają wybawieni; ona powstrzymuje nas od nierozważnego popełnienia grzechu. Koniecznie trzeba więc jej szukać i nabywać. Jest drogocenna. Dlatego „nakłoń swego ucha i słuchaj słów mędrców, byś skierował swe serce ku mej wiedzy” (22:17; 1:7; 8:10; 11:9; 18:15; 19:2; 20:15).

21. Czego nas uczy Bóg, jeśli chodzi o mądrość?

²¹ 2) Mądrość — umiejętność właściwego korzystania z wiedzy ku chwale Jehowy — „to rzecz pierwsza”. Nabywaj jej. Wypływa ona ze Źródła, którym jest Jehowa. Początkiem życiodajnej mądrości  jest poznawanie Jehowy Boga i odczuwanie bojaźni przed Nim — oto wielka tajemnica mądrości. Bój się zatem Boga, a nie człowieka. Uosobiona mądrość kieruje do wszystkich wezwanie, by skorygowali swe drogi. Głośno woła wprost na ulicach. Jehowa wzywa wszystkich niedoświadczonych oraz tych, którym nie dostaje serca, żeby się nawrócili i spożywali chleb mądrości. Jeśli będą przy tym okazywać bojaźń przed Jehową, to zaznają szczęścia, choćby nawet niewiele posiadali. Mądrość zapewnia liczne dobrodziejstwa; jej owoce przynoszą wielki pożytek. Mądrość i wiedza — na tych fundamentach opiera się umiejętność myślenia, mogąca stanowić dla nas ochronę. Miód jest dobry i przyjemny i tak samo rzecz się ma z mądrością. Wartością przewyższa ona złoto; jest drzewem życia. Wskutek braku mądrości ludzie giną, gdyż to ona zachowuje przy życiu — wręcz oznacza życie (4:7; 1:7, 20-23; 2:6, 7, 10, 11; 3:13-18, 21-26; 8:1-36; 9:1-6, 10; 10:8; 13:14; 15:16, 24; 16:16, 20-24; 24:13, 14).

22. Jaką ochronę zapewnia zrozumienie?

²² 3) Oprócz wiedzy i mądrości niezbędne jest zrozumienie; dlatego „ze wszystkim, czego nabywasz, nabywaj zrozumienia”. Chodzi tu o zdolność dostrzegania powiązanych ze sobą elementów danej sprawy, o rozeznanie zawsze uwzględniające Boga, gdyż człowiek nie może polegać na własnym zrozumieniu. Kto się przeciwstawia Jehowie, przenigdy nie osiągnie zrozumienia ani rozeznania! Chcąc posiąść zrozumienie, musimy go pilnie szukać niczym ukrytego skarbu. Warunkiem pojmowania jest wiedza. Człowiek, który przejawia zrozumienie, z powodzeniem zgłębia wiedzę i ma przed swym obliczem mądrość. Korzysta z ochrony przed mnóstwem pułapek tego świata, na przykład przed niezliczonymi niegodziwcami, którzy mogą próbować nakłonić go do chodzenia razem z nimi drogą ciemności. Dzięki niech będą Jehowie Bogu — Źródłu życiodajnej wiedzy, mądrości i zrozumienia! (4:7; 2:3, 4; 3:5; 15:14; 17:24; 19:8; 21:30).

23. Jakie mądre rady rozważymy?

²³ Zgodnie ze swym pożytecznym celem Księga Przysłów zawiera mnóstwo mądrych, natchnionych rad, mających nam pomóc w nabraniu zrozumienia i w strzeżeniu serca, „bo z niego pochodzą źródła życia” (4:23). Oto niektóre z tych myśli, przewijające się przez całą tę księgę.

24. Co powiedziano o niegodziwcach i o prawych?

²⁴ Prawi przeciwstawieni niegodziwym: Niegodziwiec zostanie przyłapany na swych krętych ścieżkach, a jego majętności nie uratują go w dniu strasznego gniewu. Prawy ma widoki na życie i otrzyma nagrodę od Jehowy (2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16).

25. Jak Księga Przysłów ostrzega przed niemoralnością?

²⁵ Konieczność zachowywania czystości moralnej: Salomon ciągle ostrzega przed niemoralnością. Cudzołożników czeka plaga i niesława, a ich hańba nie zostanie wymazana. „Wody kradzione” mogą się młodzieńcowi wydawać słodkie, ale nierządnica zstępuje do śmierci, prowadząc ze sobą swe ofiary — ludzi niedoświadczonych. Jehowa potępia tych, którzy wpadają w głęboki dół niemoralności (2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28).

26. Co powiedziano w związku z panowaniem nad sobą?

²⁶ Potrzeba panowania nad sobą: Potępiono pijaństwo i obżarstwo. Każdy, komu zależy na uznaniu Bożym, musi zachowywać umiar w jedzeniu i piciu (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5). Nieskorzy do gniewu obfitują w rozeznanie i przewyższają mocarza, który zdobywa miasto (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22). Panowanie nad sobą jest również konieczne, by ustrzec się przed zazdrością i zawiścią, które są zgnilizną dla kości (14:30; 24:1; 27:4; 28:22).

27. (a) Na czym polega niemądre posługiwanie się mową? (b) Dlaczego tak ważne jest mądre używanie warg i języka?

²⁷ Mądre i niemądre posługiwanie się mową: Krętacz, oszczerca, fałszywy świadek i fałszywiec będą zdemaskowani, gdyż Jehowa się nimi brzydzi (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18). Usta wypowiadające dobre rzeczy są źródłem życia, natomiast usta głupiego przywodzą go do upadku. „Śmierć i życie są w mocy języka, a kto go miłuje, będzie jadł jego owoc” (18:21). Potępiono oszczerstwo, oszukańczą mowę, pochlebstwo i pochopne wypowiadanie słów. Oznaką mądrości jest mówienie prawdy ku czci Boga (10:11, 13, 14; 12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26).

28. Jaką szkodę wyrządza pycha, a jakie dobrodziejstwa zapewnia pokora?

²⁸ Głupota pychy i konieczność pokory: Pyszałek się wynosi, choć wcale nie jest tak wielki, a w końcu upada. Pycha serca jest dla Jehowy obrzydliwością, lecz pokornym daje On mądrość, sławę, bogactwo i życie (3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23).

29. Co sądzić o lenistwie i jaką wartość ma pilność?

²⁹ Pilność, a nie gnuśność: Podano wiele opisów człowieka leniwego. Powinien pójść do mrówki, aby się czegoś nauczyć i nabyć mądrości. Ale jeśli chodzi o pilnego — temu naprawdę będzie się powodziło! (1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25).

30. Jak Księga Przysłów podkreśla znaczenie właściwego towarzystwa?

³⁰ Właściwe towarzystwo: Szaleństwem jest zadawanie się z tymi, którzy nie boją się Jehowy,  z niegodziwcami i głupcami, z ludźmi zapalczywymi, z plotkarzami lub żarłokami. Lepiej przebywaj wśród mądrych, a staniesz się jeszcze mądrzejszy (1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7).

31. Jaka mądra zasada wiąże się z upominaniem?

³¹ Potrzeba upominania i korygowania: „Kogo Jehowa miłuje, tego upomina”, a ci, którzy słuchają karcenia, idą drogą prowadzącą do chwały i życia. Kto nienawidzi upomnienia, okryje się hańbą (3:11, 12; 10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1).

32. Jakie wspaniałe wskazówki mogą pomóc kobietom być dobrymi żonami?

³² Jak być dobrą żoną: Księga Przysłów wielokrotnie ostrzega żony przed kłótliwością i hańbiącym postępowaniem. Roztropna, dzielna i bogobojna żona ma na swym języku prawo lojalnej życzliwości; kto znajduje taką żonę, ten cieszy się upodobaniem Jehowy (12:4; 18:22; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16; 31:10-31).

33. Jakiej pożytecznej rady udzielono w sprawie wychowania dzieci?

³³ Wychowywanie dzieci: Regularnie ucz je przykazań Bożych, żeby ich ‛nie zapominały’. Od wczesnego dzieciństwa wychowuj je według pouczeń Jehowy. Nie szczędź rózgi, gdy to jest konieczne; rózga i upomnienie, stanowiące wyraz miłości, dają chłopcu mądrość. Rodzice, którzy kierują się wskazówkami Bożymi, wychowają mądre dzieci, sprawiające im radość i zadowolenie (4:1-9; 13:24; 17:21; 22:6, 15; 23:13, 14, 22, 24, 25; 29:15, 17).

34. Co daje pamiętanie o obowiązku pomagania drugim?

³⁴ Obowiązek pomagania innym: Księga Przysłów często podkreśla tę sprawę. Mądry człowiek powinien krzewić wiedzę dla dobra drugich. Trzeba też szczodrze zaspokajać potrzeby ubogich, bo w rzeczywistości oznacza to pożyczanie samemu Jehowie, a On gwarantuje odpłatę (11:24-26; 15:7; 19:17; 24:11, 12; 28:27).

35. Jakiej rady udziela Księga Przysłów, trafnie ujmując istotę naszych problemów?

³⁵ Poleganie na Jehowie: Mówiąc o naszych problemach, Księga Przysłów trafia w samo sedno, radzi bowiem całkowicie zaufać Bogu. Powinniśmy zważać na Jehowę we wszystkim, co robimy. Człowiek może planować, jak będzie postępował, ale jego krokami musi kierować Jehowa. Imię Jehowy jest mocną wieżą, do której wbiegają prawi i znajdują tam ochronę. Pokładaj nadzieję w Jehowie i szukaj wskazówek w Jego Słowie (3:1, 5, 6; 16:1-9; 18:10; 20:22; 28:25, 26; 30:5, 6).

36. Dlaczego można powiedzieć, że Księga Przysłów jest aktualna, praktyczna i pożyteczna?

³⁶ Jakże pożyteczna jest Księga Przysłów, jeśli chodzi o nauczanie i karcenie nas samych oraz innych osób! Nie przeoczono chyba żadnej dziedziny stosunków międzyludzkich. Może ktoś stroni od współwyznawców? (18:1). Może człowiek piastujący wysokie stanowisko wyciąga wnioski, zanim w danej sprawie wysłucha obu stron? (18:17). Może ktoś ma skłonność do niebezpiecznych żartów? (26:18, 19). A może jest stronniczy? (28:21). Sprzedawca w sklepie, rolnik pracujący w polu, jak również mąż, żona i dzieci — wszyscy otrzymują cenne pouczenia. Rodzicom udzielana jest pomoc, aby umieli wykrywać liczne sidła zagrażające młodzieży. Mądrzy mogą uczyć niedoświadczonych. Przysłowia zawarte w tej księdze mają praktyczną wartość bez względu na to, gdzie żyjemy; jej pouczenia i rady nigdy nie stają się przestarzałe. Amerykański pedagog William Lyon Phelps oświadczył kiedyś: „Księga Przysłów jest bardziej aktualna niż dzisiejsza gazeta”. * Istotnie, jest aktualna, praktyczna i pożyteczna do nauczania, ponieważ natchnął ją Bóg.

37. Jak Księga Przysłów harmonizuje z naukami Większego Salomona?

³⁷ Księga Przysłów, zawierająca głównie wypowiedzi Salomona, jest też pożyteczna do prostowania spraw i kieruje ludzi do Boga Wszechmocnego. To samo czynił Jezus Chrystus, o którym w Ewangelii według Mateusza 12:42 czytamy: „Oto tu więcej niż Salomon”.

38. W jaki sposób Księga Przysłów pogłębia nasze docenianie Królestwa Bożego i jego prawych zasad?

³⁸ Jakże wdzięczni możemy być, że Jehowa wybrał tę wybitnie mądrą Osobistość na Potomka mającego odziedziczyć Królestwo! To jego tron „będzie utwierdzony prawością”, by nastało pokojowe panowanie daleko przewyższające swą wspaniałością nawet panowanie Salomona. O władzy tej będzie się mówić: „Lojalna życzliwość i wierność prawdzie — te strzegą króla; i swoją lojalną życzliwością wspiera on swój tron”. Dzięki temu ludzkość będzie mogła przez całą wieczność korzystać z dobrodziejstw prawego rządu, o którym Księga Przysłów mówi też: „Gdzie król sądzi maluczkich w wierności wobec prawdy, jego tron będzie utwierdzony na zawsze”. Z radością przekonujemy się więc, że Księga Przysłów nie tylko rozjaśnia naszą drogę do wiedzy, mądrości i zrozumienia, jak również do życia wiecznego, lecz także — co jeszcze ważniejsze — wysławia Jehowę jako Źródło prawdziwej mądrości, której On udziela za pośrednictwem Chrystusa Jezusa, Dziedzica Królestwa. Księga ta niezmiernie pogłębia nasze docenianie dla Królestwa Bożego oraz prawych zasad, według których już teraz sprawuje ono władzę (Prz. 25:5; 16:12; 20:28; 29:14).

[Przypis]

[Pytania do studium]