21

Księga Kaznodziei

Pisarz: Salomon

Miejsce spisania: Jerozolima

Spisywanie ukończono: przed 1000 p.n.e.

1. Jaki wzniosły cel przyświecał pisarzowi Księgi Kaznodziei?

 KSIĘGĘ Kaznodziei napisano we wzniosłym celu. Salomon, przywódca ludu oddanego Jehowie, miał za zadanie dbać, by ten lud stanowił zwartą wspólnotę postępującą zgodnie ze swym oddaniem. Pragnąc się wywiązać ze swego obowiązku, udzielił mądrych rad, zawartych w Księdze Kaznodziei.

2. Jak na cel tej księgi wskazuje jej hebrajski tytuł i dlaczego jest on stosowniejszy niż nazwy Księga Kaznodziei i Księga Eklezjastesa?

² W wersecie 1 rozdziału 1 przedstawia się on jako „zgromadzający”. W języku hebrajskim występuje tu słowo kohélet i właśnie tak zatytułowano tę księgę w Biblii hebrajskiej. W greckiej Septuagincie nosi ona nazwę Ekklesiastés, która znaczy „członek eklezji (zboru, zgromadzenia)”, a odczytana jako „przemawiający na zgromadzeniu” bywa oddawana wyrazem „kaznodzieja”. Dlatego w polskich Bibliach księga ta nosi tytuły Koheleta, Eklezjastesa lub Kaznodziei. Jednakże stosowniejszym odpowiednikiem hebrajskiego wyrazu kohélet jest słowo „zgromadzający”, które zarazem lepiej pasuje do Salomona. Wskazuje na cel, jaki mu przyświecał podczas pisania tej księgi.

3. W jakim sensie Salomon zajmował się zgromadzaniem?

³ W jakim sensie król Salomon zajmował się zgromadzaniem? Zbierał swój lud, Izraelitów, a także towarzyszących im tymczasowych mieszkańców, by wychwalali jego Boga, Jehowę. Wcześniej zbudował w Jerozolimie świątynię Jehowy i z okazji oddania jej do użytku zwołał, czyli zgromadził wszystkich, aby wielbili Boga (1 Król. 8:1). Teraz napisał Księgę Kaznodziei, by zebrać swój lud do dokonywania dobrych dzieł i uchronić go od czczych, bezowocnych uczynków tego świata (Kazn. 12:8-10).

4. Skąd wiadomo, że pisarzem tej księgi był Salomon?

⁴ Chociaż Salomon nie jest wymieniony imiennie, to z różnych wersetów wyraźnie wynika, że właśnie on napisał tę księgę. Zgromadzający przedstawia się jako „syn Dawida”, który ‛został królem nad Izraelem w Jerozolimie’. Słowa te można odnieść tylko do Salomona, gdyż jego następcy w Jerozolimie panowali wyłącznie nad Judą. Ponadto zgromadzający pisze: „Wielce wzrosłem pod względem mądrości, bardziej niż ktokolwiek przede mną w Jerozolimie, a moje serce widziało wiele mądrości i wiedzy” (1:1, 12, 16). Informacje te pasują do Salomona. W Księdze Kaznodziei 12:9 czytamy, że „przemyśliwał i starannie badał, by zestawić wiele przysłów”. Król Salomon ułożył ich aż 3000 (1 Król. 4:32). Księga Kaznodziei 2:4-9 mówi o budowlach wzniesionych przez jej pisarza, o jego winnicach, ogrodach i parkach, o systemie nawadniającym, o nabyciu sług i służebnic, o gromadzeniu srebra i złota oraz o innych osiągnięciach. Wszystko to też pasuje do Salomona. Widząc dowody jego mądrości i dobrobytu, królowa Szeby oświadczyła: „Nie opowiedziano mi połowy” (1 Król. 10:7).

5. Gdzie i kiedy została napisana Księga Kaznodziei?

⁵ Zgromadzający przedstawia się jako król „w Jerozolimie”, co wskazuje, iż księgę tę napisał właśnie w tym mieście. Musiał to uczynić w dość późnym okresie swego 40-letniego panowania, gdy dokonał już licznych dzieł wspomnianych w tej księdze, ale jeszcze zanim popadł w bałwochwalstwo, czyli przed rokiem 1000 p.n.e. Do tego czasu zdobył rozległą wiedzę o zajęciach typowych dla ówczesnego świata oraz o widocznej w nim pogoni za dobrami materialnymi. Wciąż cieszył się łaską Boga i był pod Jego natchnieniem.

6. Jakie bywają podnoszone zarzuty co do natchnienia Księgi Kaznodziei i jak można je odeprzeć?

⁶ Skąd możemy mieć pewność, że Księga Kaznodziei jest „natchniona przez Boga”? Niektórzy mają co do tego wątpliwości, ponieważ ani razu nie pojawia się w niej imię Boże, Jehowa. Bezsprzecznie jednak występuje ona w obronie czystego wielbienia i wielokrotnie powtarza się w niej wyrażenie ha-ʼElohím — „prawdziwy Bóg”. Niekiedy bywa też podnoszony zarzut, że w pozostałych księgach biblijnych nie ma bezpośrednich przytoczeń z Księgi Kaznodziei. Jednakże sformułowane w niej nauki i zasady są całkowicie zgodne z resztą Pism. W pewnym komentarzu podano: „Zarówno Kościół żydowski, jak i chrześcijański zawsze uznawał Księgę Koheleta, czyli Eklezjastesa, za napisaną pod natchnieniem Wszechmocnego; uważano ją  za pełnoprawną część świętego kanonu” (A. Clarke, Commentary, t. III, s. 799).

7. Dlaczego Salomon miał wszelkie dane, by napisać Księgę Kaznodziei?

⁷ Mądrzy na sposób tego świata zwolennicy „wyższej krytyki” twierdzą, że Księgi Kaznodziei nie napisał Salomon i że nie jest ona autentyczną częścią „całego Pisma”, bo jej język i filozofia wskazują na późniejszy okres. Tacy przeoczają jednak, iż Salomon dzięki rozwijaniu handlu zagranicznego i przemysłu, jak również dzięki podróżom swych dygnitarzy oraz innym kontaktom ze światem niewątpliwie zdobył mnóstwo wiadomości (1 Król. 4:30, 34; 9:26-28; 10:1, 23, 24). Jak wyjaśnia F. C. Cook, „codzienne zajęcia oraz cele, które sobie wytyczał ten wielki hebrajski król, musiały go stawiać daleko poza sferą życia, sposobu myślenia i języka przeciętnego Hebrajczyka” (Bible Commentary, t. IV, s. 622).

8. Co najdobitniej przemawia za kanonicznością Księgi Kaznodziei?

⁸ Ale czy naprawdę trzeba sięgać do źródeł pozabiblijnych, żeby udowodnić kanoniczność Księgi Kaznodziei? Zbadanie samej tej księgi wykaże nie tylko jej wewnętrzną harmonię, lecz także zgodność z pozostałymi Pismami, do których faktycznie należy.

TREŚĆ KSIĘGI KAZNODZIEI

9. Co stwierdza zgromadzający, jeśli chodzi o zajęcia synów ludzkich?

⁹ Marność człowieczego trybu życia (1:1 do 3:22). Już w pierwszych słowach pojawia się główny wątek całej tej księgi: „‚Największa marność!’ — rzekł zgromadzający. ‚Największa marność! Wszystko jest marnością!’” Jakiż pożytek mają ludzie ze swego trudu i znoju? Pokolenia przychodzą i odchodzą, na ziemi powtarzają się naturalne cykle, „nie ma więc nic nowego pod słońcem” (1:2, 3, 9). Zgromadzający zwrócił swe serce ku szukaniu i zgłębianiu mądrości w związku z nieszczęsnymi zajęciami synów ludzkich, ale stwierdza, że w mądrości i głupocie, w wielkich osiągnięciach i ciężkiej pracy, w jedzeniu i piciu, wszystko jest „marnością i pogonią za wiatrem”. W końcu ‛znienawidził życie’ — życie pełne nieszczęść i dążeń materialistycznych (1:14; 2:11, 17).

10. Co jest darem Bożym, lecz jaki jest los grzesznych ludzi?

¹⁰ Na wszystko jest wyznaczony czas — istotnie, Bóg „każdą rzecz pięknie uczynił w jej czasie”. Pragnie On, by Jego stworzenia cieszyły się życiem na ziemi. „Poznałem, że nie ma dla nich nic lepszego niż to, by każdy się radował i czynił dobrze za swego życia, a także to, by każdy człowiek jadł i pił, i widział dobro za cały swój trud. Jest to dar Boży”. Niestety, grzesznego człowieka spotyka to samo, co zwykłe zwierzę: „Jak umiera ono, tak i on umiera; i wszyscy mają jednego ducha, tak iż nie ma żadnej przewagi człowieka nad zwierzęciem, bo wszystko jest marnością” (3:1, 11-13, 19).

11. Jakiej mądrej rady udziela zgromadzający bogobojnemu człowiekowi?

¹¹ Mądra rada dla bojących się Boga (4:1 do 7:29). Salomon gratuluje umarłym, ponieważ są wolni od „wszystkich ucisków, które się dzieją pod słońcem”. Potem znowu opisuje daremne i zgubne dzieła. Mądrze zaznacza też, że „lepiej jest dwom niż jednemu”, a „sznura potrójnego nie da się szybko przerwać” (4:1, 2, 9, 12). Udziela cennej rady co do zgromadzania się ludu Bożego: „Strzeż swych stóp, ilekroć idziesz do domu prawdziwego Boga; i lepiej jest się zbliżyć, by słuchać”. Nie wypowiadaj się pochopnie przed Bogiem; „słów twoich niech będzie niewiele” i spełnij to, co ślubujesz Bogu. „Bój się prawdziwego Boga”. Gdy ubodzy są ciemiężeni, pamiętaj, że ‛czuwa ktoś wyższy od wysokiego i istnieją tacy, którzy są wysoko nad nimi’. Zaznacza, iż zwykły sługa będzie sobie słodko spał, ale bogacz ma zbyt wiele trosk, by mógł spać. A przecież nagi przyszedł na świat i mimo całej swej mozolnej pracy niczego ze świata nie zabierze (5:1, 2, 4, 7, 8, 12, 15).

12. Co powiedziano w związku z poważnymi kwestiami życiowymi i przewagą mądrości nad pieniędzmi?

¹² Człowiekowi może przypaść w udziale bogactwo i sława, ale cóż dałoby mu przeżycie „dwakroć po tysiąc lat”, gdyby nie zaznał czegoś dobrego? Lepiej rozważać w sercu poważne zagadnienia dotyczące życia i śmierci, niż towarzyszyć głupiemu „w domu wesela”; lepiej być strofowanym przez mądrego, gdyż „jaki jest odgłos cierni pod kotłem, taki jest śmiech głupiego”. Mądrość przynosi pożytek. „Bo mądrość służy ochronie, tak jak ochronie służą pieniądze; lecz korzyść z wiedzy jest ta, że mądrość zachowuje przy życiu tych, którzy ją posiadają”. Czemu więc ludzie obrali zgubne postępowanie? „Prawdziwy Bóg uczynił ludzi prostolinijnymi, lecz oni sami obmyślili wiele planów” (6:6; 7:4, 6, 12, 29).

13. Jakie rady podaje zgromadzający i co mówi o miejscu, do którego idzie człowiek?

¹³ Wszystkich spotyka jednakowy los (8:1 do 9:12). „Przestrzegaj rozkazu króla”, radzi zgromadzający; nadmienia jednak, że ponieważ wyrok za zły czyn nie jest wykonywany szybko, „serce synów ludzkich całkowicie nastawiło się w nich na popełnianie zła” (8:2, 11). On sam zachęca do radowania się, ale oto kolejne nieszczęście: Ludzie wszelkiego pokroju idą tą samą drogą — ku śmierci! Żywi wiedzą, że umrą, „lecz umarli nie są świadomi niczego (...) Wszystko, co twoja ręka ma sposobność zrobić, rób całą swą mocą, bo nie ma pracy ani snucia planów, ani poznania, ani mądrości w Szeolu — w miejscu, do którego idziesz” (9:5, 10).

14. (a) Na jaką praktyczną mądrość zwraca uwagę zgromadzający? (b) Jaki wniosek wyciąga na koniec?

 ¹⁴ Praktyczna mądrość i obowiązek człowieka (9:13 do 12:14). Zgromadzający mówi o innych nieszczęściach, takich jak ‛głupota na wielu wysokich stanowiskach’. Podaje też liczne przysłowia dotyczące praktycznej mądrości i oświadcza, że nawet „młodość i wiosna życia są marnością”, jeśli się nie zważa na prawdziwą mądrość. Zachęca: „Pamiętaj więc o swoim Wspaniałym Stwórcy w dniach swego wieku młodzieńczego”. W przeciwnym razie człowiek po prostu się zestarzeje i wróci do prochu ziemi przy wtórze słów zgromadzającego: „Największa marność! (...) Wszystko jest marnością”. Zgromadzający nieustannie uczył lud wiedzy, bo „słowa mędrców są jak ościenie” — pobudzają do właściwych uczynków. Ostrzega natomiast przed świecką mądrością: „Sporządzaniu wielu ksiąg nie ma końca, a nadmierne oddawanie się im męczy ciało”. Następnie kończy swą księgę wspaniałym podsumowaniem wszystkich rozważań na temat marności i mądrości: „Konkluzja sprawy, po wysłuchaniu wszystkiego, jest następująca: Bój się prawdziwego Boga i przestrzegaj jego przykazań. Na tym bowiem polega cała powinność człowieka. Bo prawdziwy Bóg podda wszelki uczynek osądzeniu w związku z każdą ukrytą rzeczą, czy to dobrą, czy złą” (10:6; 11:1, 10; 12:1, 8-14).

DLACZEGO POŻYTECZNA

15. Jak Salomon odróżnia zgubne zajęcia od tych, które są warte starań?

¹⁵ Księga Kaznodziei, daleka od pesymizmu, skrzy się klejnotami mądrości Bożej. Chociaż Salomon mnóstwo swych osiągnięć uznaje za marność, to nie zalicza do nich czystego wielbienia ani też budowy świątyni Jehowy na górze Moria w Jerozolimie. Nie nazywa marnością Boskiego daru życia, lecz wskazuje, że człowiek ma się nim cieszyć i wypełniać je dobrymi uczynkami (3:12, 13; 5:18-20; 8:15). Do nieszczęsnych zajęć należą te, w których pomija się Boga. Ojciec może gromadzić majątek dla syna, ale jakaś klęska wszystko zniszczy i nic dla niego nie zostanie. Znacznie lepiej byłoby zadbać o trwałe dziedzictwo w postaci bogactwa duchowego. Niedobrze, gdy ktoś opływa w dostatki, lecz nie może się tym cieszyć. Nieszczęście dosięga wszystkich bogaczy tego świata, którzy umierając, ‛odchodzą’ z pustymi rękami (5:13-15; 6:1, 2).

16. Pod jakim względem Księga Koheleta, czyli Kaznodziei, jest zgodna z naukami Jezusa?

¹⁶ W Ewangelii według Mateusza 12:42 Chrystus Jezus mówi o sobie: „Oto tu więcej niż Salomon”. Skoro Salomon wyobrażał Jezusa, czy jego słowa zawarte w Księdze Koheleta są zgodne z naukami Chrystusa? Można znaleźć sporo takich analogii! Na przykład Jezus wskazał na ogromny zasięg działalności Boga, mówiąc: „Ojciec mój działa aż dotąd i ja działam” (Jana 5:17). Salomon też wspomina o dziełach Bożych: „I ujrzałem całe dzieło prawdziwego Boga, jak ludzie nie potrafią zgłębić dzieła czynionego pod słońcem; bez względu na to, jak bardzo ludzie się trudzą, by dociec, nie mogą tego zgłębić. A choćby nawet powiedzieli, że są na tyle mądrzy, by wiedzieć — nie zdołaliby tego zgłębić” (Kazn. 8:17).

17. Jakie jeszcze analogie można znaleźć w wypowiedziach Jezusa i Salomona?

¹⁷ Zarówno Jezus, jak i Salomon zachęcają prawdziwych czcicieli Boga do zgromadzania się (Mat. 18:20; Kazn. 4:9-12; 5:1). Wypowiedzi Jezusa na temat „zakończenia systemu rzeczy” oraz „wyznaczonych czasów narodów” harmonizują z twierdzeniem Salomona, że „na wszystko jest wyznaczony czas — czas na każdą sprawę pod niebiosami” (Mat. 24:3; Łuk. 21:24; Kazn. 3:1).

18. Jakie ostrzeżenia Jezusa i jego uczniów harmonizują z myślami Salomona?

¹⁸ Przede wszystkim jednak Jezus i jego uczniowie, podobnie jak Salomon, ostrzegają przed pułapkami materializmu. Mądrość stanowi prawdziwą ochronę, gdyż „zachowuje przy życiu tych, którzy ją posiadają” — mówi Salomon. „Stale więc szukajcie najpierw królestwa oraz Jego prawości, a wszystkie te inne rzeczy będą wam dodane” — oświadcza Jezus (Kazn. 7:12; Mat. 6:33). W Księdze Kaznodziei 5:10 czytamy: „Kto miłuje srebro, nie nasyci się srebrem, a kto miłuje bogactwo — dochodem. To także marność”. Bardzo podobnej przestrogi udziela Paweł w Liście 1 do Tymoteusza 6:6-19, pisząc o tym, że „korzeniem wszelkich szkodliwych rzeczy jest umiłowanie pieniędzy”. Można znaleźć jeszcze inne przykłady analogicznych pouczeń biblijnych (Kazn. 3:17 — Dzieje 17:31; Kazn. 4:1 — Jak. 5:4; Kazn. 5:1, 2 — Jak. 1:19; Kazn. 6:12 — Jak. 4:14; Kazn. 7:20 — Rzym. 3:23; Kazn. 8:17 — Rzym. 11:33).

19. Jaka wspaniała przyszłość nas czeka, jeśli dzisiaj wspólnie oddajemy cześć Jehowie?

¹⁹ Królowanie umiłowanego Syna Bożego, Jezusa Chrystusa, który pod względem cielesnym był potomkiem mądrego króla Salomona, doprowadzi do powstania na ziemi nowego społeczeństwa (Obj. 21:1-5). Wskazówki udzielone przez Salomona poddanym jego obrazowego królestwa mają żywotne znaczenie dla wszystkich, którzy pokładają dziś nadzieję w Królestwie Bożym pod rządami Chrystusa Jezusa. Posłuszna mu ludzkość będzie się kierować tymi samymi mądrymi zasadami i po wieczne czasy cieszyć Bożym darem szczęśliwego życia. Już teraz powinniśmy wspólnie oddawać cześć Jehowie, jeśli chcemy w pełni radować się życiem pod panowaniem Jego Królestwa (Kazn. 3:12, 13; 12:13, 14).

[Pytania do studium]