25

Lamentacje

Pisarz: Jeremiasz

Miejsce spisania: okolice Jerozolimy

Spisywanie ukończono: 607 p.n.e.

1. Dlaczego tytuł Księgi Lamentacji jest trafny?

 TEJ księdze natchnionych Pism nadano naprawdę trafny tytuł. Jej treścią są lamentacje wyrażające głęboki smutek z powodu nieszczęścia, które spadło na wybrany lud Boży, gdy w roku 607 p.n.e. król Babilonu Nebukadneccar (Nabuchodonozor) zburzył Jerozolimę. Hebrajską nazwę owej księgi stanowi jej pierwsze słowo: ʼEcháh! — „Ach, jakże!” Tłumacze greckiej Septuaginty zatytułowali ją Thrénoi, co znaczy „pieśni żałobne, treny”. W Talmudzie Babilońskim jej tytuł brzmi Kinòt, czyli „pieśni żałobne, elegie”. A Hieronim w swym przekładzie na język łaciński nadał tej księdze nazwę Lamentationes, od której pochodzi jej polski tytuł.

2. Do jakiego zbioru zaliczono Księgę Lamentacji i gdzie się ją umieszcza w Biblii?

² W większości przekładów Lamentacje (Treny) znajdują się za Księgą Jeremiasza, jednakże w kanonie hebrajskim zwykle umieszcza się je w Hagiografach, to jest w Pismach — obok Pieśni nad Pieśniami oraz ksiąg: Rut, Kaznodziei i Estery, czyli w zbiorze znanym jako pięć Megillòt (zwojów). W niektórych współczesnych Bibliach hebrajskich można ją znaleźć między księgami Rut a Kaznodziei lub Kaznodziei a Estery, ale w starożytnych odpisach podobno następowała po Księdze Jeremiasza, tak jak w dzisiejszych wydaniach Biblii.

3, 4. Co dowodzi, że jej pisarzem był Jeremiasz?

³ W Księdze Lamentacji nie podano imienia jej pisarza. Wiele przemawia jednak za tym, że był nim Jeremiasz. W greckiej Septuagincie księgę tę poprzedza następująca przedmowa: „I stało się po uprowadzeniu Izraela w niewolę i spustoszeniu Jerozolimy, że Jeremiasz usiadł, płacząc, i lamentował tą lamentacją nad Jerozolimą, i rzekł”. Hieronim uznał te słowa za nieautentyczne i pominął je w swym przekładzie. Niemniej tradycja żydowska przypisuje Lamentacje Jeremiaszowi, a znajduje to potwierdzenie między innymi w wersji syryjskiej, w łacińskiej Wulgacie, w Targumie Jonatana i Talmudzie Babilońskim.

⁴ Niektórzy krytycy usiłowali wykazać, że Księgi Lamentacji nie napisał Jeremiasz. Jednakże w dziele A Commentary on the Holy Bible (Komentarz do Biblii Świętej) wśród dowodów na to, iż właśnie on był pisarzem, wymieniono „plastyczne opisy Jerozolimy w rozdz. 2 i 4, które bez wątpienia wyszły spod pióra naocznego świadka, jak również głębokie współczucie i proroczego ducha, przebijające z całego poematu, a także styl, frazeologię i sposób myślenia — tak charakterystyczne dla Jeremiasza”. * Księgi Lamentacji i Jeremiasza zawierają wiele podobnych wyrażeń; należą do nich wzmianki o ‛oczach ociekających wodami (łzami)’ wskutek bezbrzeżnego smutku (Lam. 1:16; 2:11; 3:48, 49; Jer. 9:1; 13:17; 14:17) oraz słowa wzgardy dla zepsutych proroków i kapłanów (Lam. 2:14; 4:13, 14; Jer. 2:34; 5:30, 31; 14:13, 14). Wypowiedzi z Księgi Jeremiasza 8:18-22 i 14:17, 18 dowodzą, iż prorok ten potrafił się posługiwać żałobnym stylem, w jakim jest napisana Księga Lamentacji.

5. Jak można ustalić czas napisania Lamentacji?

⁵ Przyjmuje się, że księga ta powstała tuż po upadku Jerozolimy w roku 607 p.n.e. Jeremiasz miał jeszcze świeżo w pamięci okropności oblężenia i pożaru miasta, a swój ból wyraził bardzo sugestywnie. Zdaniem pewnego komentatora żaden odcień smutku nie został w pełni odmalowany w jednym konkretnym miejscu, ale każdy pojawia się raz po raz w poszczególnych poematach. Biblista ten dodaje: „Takie wzburzenie umysłu (...) stanowi jeden z najsilniejszych dowodów na to, iż księga ta jest bliska wydarzeniom i uczuciom, które opisuje”. *

6. Co jest interesującego w budowie Księgi Lamentacji?

⁶ Układ Lamentacji jest dla biblistów bardzo interesujący. Księga ta składa się z pięciu rozdziałów, z pięciu poematów lirycznych. Pierwsze cztery to akrostychy — każdy werset zaczyna się od kolejnej z 22 liter alfabetu hebrajskiego, przy czym rozdział 3 zawiera 66 wersetów, tak iż po trzy wiersze zaczynają się tą samą literą. Poemat piąty nie jest akrostychem, chociaż też ma 22 wersety.

7. Jaki smutek przepełnia Jeremiasza i jaka nadzieja pozostaje?

 ⁷ Księga Lamentacji odzwierciedla przejmujący smutek z powodu oblężenia, zdobycia i zburzenia Jerozolimy przez Nebukadneccara; pod względem wyrazistości i patosu nie ma sobie równych w literaturze. Pisarz uzewnętrznia boleść, jaką sprawia mu widok spustoszenia, niedoli i chaosu. Głód, miecz i inne okropności sprowadziły na miasto straszliwe cierpienia, a wszystko to było bezpośrednią karą Bożą za grzechy ludu, proroków i kapłanów. Nie wygasła jednak nadzieja i wiara w Jehowę i właśnie do Niego są zanoszone modlitwy o przywrócenie pierwotnego stanu.

TREŚĆ LAMENTACJI

8. Jakie spustoszenie opisano w poemacie pierwszym i jak się wypowiada uosobiona Jerozolima?

⁸ „Ach, jakże samotnie przyszło jej siedzieć — miastu, w którym pełno było ludzi!” Taką lamentacją zaczyna się poemat pierwszy. Córa syjońska była księżniczką, lecz została porzucona przez tych, którzy ją kochali, a jej lud poszedł na wygnanie. Jej bramy spustoszono. Jehowa ukarał ją za liczne występki. Utraciła swą świetność. Wrogowie śmieją się z jej poniżenia. Doznała zdumiewającego upadku i nie ma pocieszyciela, a jej ocalały lud jest głodny. Uosobiona Jerozolima pyta: „Czy istnieje ból podobny do mojego bólu?” Wyciąga ręce i mówi: „Jehowa jest prawy, zbuntowałam się bowiem przeciw jego ustom” (1:1, 12, 18). Wzywa Jehowę, by na jej tryumfujących nieprzyjaciół sprowadził nieszczęście — tak jak na nią.

9. (a) Kto zesłał nieszczęście na Jerozolimę? (b) Co Jeremiasz mówi o wyszydzaniu miasta i o panujących w nim straszliwych warunkach?

⁹ „Ach, jakże Jehowa w swym gniewie zakrywa chmurą córę syjońską!” (2:1). Poemat drugi wskazuje, że sam Jehowa zrzucił na ziemię piękno Izraela. To On sprawił, iż zapomniano o święcie i sabacie, On odrzucił swój ołtarz i swe sanktuarium. Cóż za wstrząsające sceny można zobaczyć w Jerozolimie! Jeremiasz woła: „Oczy moje gasną od łez. Burzą się me trzewia. Wątroba moja wylała się na ziemię ze względu na upadek córy mego ludu” (2:11). Do czego ma przyrównać córę jerozolimską? Jak pocieszyć córę syjońską? Jej prorocy okazali się nic niewarci, zwodniczy. Ludzie przechodzący obok naśmiewają się z niej: „Czy to jest miasto, o którym powiadano: ‚Skończone piękno, radość dla całej ziemi’?” (2:15). Nieprzyjaciele rozwarli paszczę, zagwizdali i zgrzytali zębami, mówiąc: ‛To właśnie jest dzień, na któryśmy liczyli, aby móc ją połknąć’. Jej dzieci omdlewają z głodu, a kobiety zjadają własne potomstwo. Ulice są usłane trupami. „W dniu srogiego gniewu Jehowy nie było nikogo, kto by ocalał albo przeżył” (2:16, 22).

10. O jakich przymiotach Bożych, dających podstawę do nadziei, wspomina Jeremiasz?

¹⁰ Poemat trzeci, składający się z 66 wersetów, uwydatnia nadzieję Syjonu na miłosierdzie Boże. Za pomocą licznych przenośni prorok wskazuje, że to Jehowa sprowadził niewolę i spustoszenie. W tej rozpaczliwej sytuacji pisarz prosi, by Bóg pamiętał o jego udręce, i wyraża wiarę w Jego lojalną życzliwość i miłosierdzie. Trzy kolejne wiersze rozpoczynają się od słów „dobry” lub „dobrze” i podkreślają celowość czekania na wybawienie od Jehowy (3:25-27). On zasmucił, On też się zmiłuje. Ale tym razem Jehowa nie przebaczył, mimo iż przyznali się do buntu; zagrodził drogę modlitwom swego ludu, uczynił z niego „odpadki i śmieci” (3:45). Roniąc gorzkie łzy, prorok wspomina, że nieprzyjaciele polowali na niego jak na ptaka. Lecz gdy był w dole, Jehowa przybliżył się do niego i rzekł: „Nie lękaj się”. Prorok wzywa Boga, by odpowiedział na zniewagi wrogów. „W gniewie ścigać będziesz i wytracisz ich spod niebios Jehowy” (3:57, 66).

11. Jak i dlaczego Jehowa wylał na Syjon swój płonący gniew?

¹¹ „Ach, jakże matowieje złoto błyszczące, dobre złoto!” (4:1). Poemat czwarty to lament nad utraconą wspaniałością świątyni Jehowy, której kamienie są porozrzucane po ulicach. Drogocenni synowie Syjonu są poczytywani za nic, jak zwykłe dzbany gliniane. Nie ma wody ani chleba, a ludzie wychowani w luksusach „muszą się tulić do stosów popiołu” (4:5). Kara ta przerasta karę za grzech Sodomy. Nazirejczycy, którzy kiedyś byli ‛czystsi niż śnieg i bielsi od mleka’, stali się ‛ciemniejsi niż czerń’, a ich skóra się pomarszczyła (4:7, 8). Lepiej było ponieść śmierć od miecza, niż umierać z głodu, kiedy kobiety gotowały własne dzieci! Jehowa wylał swój płonący gniew. Zdarzyło się to, w co nie chciano wierzyć — wróg wszedł w bramy Jerozolimy! Dlaczego tak się stało? „Z powodu grzechów jej proroków, przewinień jej kapłanów”, którzy przelewali krew prawych (4:13). Jehowa odwrócił od nich swe oblicze. Jednakże wina córy syjońskiej dobiegła kresu, toteż nie pójdzie ona ponownie na wygnanie. Teraz kolej na ciebie, córo edomska, abyś wypiła z gorzkiego kielicha Jehowy!

12. Jaką pokorną prośbę zawiera poemat piąty?

¹² Poemat piąty rozpoczyna się usilną prośbą do Jehowy, by pamiętał o swym osieroconym ludzie. Wypowiedzi te włożono w usta mieszkańców Jerozolimy. Zgrzeszyli praojcowie, oni zaś muszą dźwigać ich winy. Dostali się pod panowanie sług; co gorsza, cierpią z powodu boleści głodowych. Ustała radość ich serca, a taniec przemienił się w żałobę. Serce mają chore. Pokornie mówią do Jehowy: „Ty zaś, Jehowo, będziesz zasiadał po czas niezmierzony. Tron twój trwa przez pokolenie za pokoleniem”. Wołają: „Przywiedź nas znowu do siebie, Jehowo,  a chętnie wrócimy. Przynieś nam nowe dni, jak dawno temu. Ty jednak stanowczo nas odrzuciłeś. Jesteś na nas wielce oburzony” (5:19-22).

DLACZEGO POŻYTECZNE

13. Jaką ufność wyrażono w Lamentacjach i dlaczego słusznie zwrócono też uwagę na surowość Boga?

¹³ W Lamentacjach Jeremiasz dał wyraz swej bezgranicznej ufności do Boga. Pogrążony w otchłani smutku z powodu druzgocącej klęski, pozbawiony wszelkiej nadziei na pociechę ze strony ludzi, prorok oczekuje wybawienia zgotowanego przez wielkiego Boga wszechświata, Jehowę. Księga Lamentacji powinna pobudzać wszystkich prawdziwych czcicieli Boga do posłuszeństwa i nieskazitelnej lojalności, stanowiąc zarazem straszliwą przestrogę dla tych, którzy lekceważą najważniejsze ze wszystkich imion oraz jego znaczenie. Historia nie podaje, by jakiekolwiek inne zniszczone miasto opłakiwano językiem równie patetycznym i wzruszającym. Lamentacje są więc pożyteczne także dlatego, iż ukazują surowość Boga wobec tych, którzy ustawicznie się buntują, są krnąbrni i nie przejawiają skruchy.

14. Na spełnienie się których ostrzeżeń i proroctw Bożych wskazano w Lamentacjach i jak księga ta harmonizuje z innymi natchnionymi pismami?

¹⁴ Lamentacje są pożyteczne również pod tym względem, że potwierdzają spełnienie się licznych ostrzeżeń i proroctw Bożych (Lam. 1:2 — Jer. 30:14; Lam. 2:15 — Jer. 18:16; Lam. 2:17 — Kapł. 26:17; Lam. 2:20 — Powt. Pr. 28:53). Warto też zauważyć, iż stanowią żywe świadectwo prawdziwości słów z Księgi Powtórzonego Prawa 28:63-65. Poza tym w kilku miejscach powołano się na inne fragmenty świętych Pism (Lam. 2:15 — Ps. 48:2; Lam. 3:24 — Ps. 119:57). Wypowiedzi z Lamentacji 1:5 i 3:42 znajdują potwierdzenie w Księdze Daniela 9:5-14, gdzie wskazano, że przyczyną nieszczęścia były występki ludu.

15. Jakie „nowe dni” zapowiedziano w Księdze Lamentacji?

¹⁵ Niedola Jerozolimy rzeczywiście jest wstrząsająca! Mimo wszystko z Lamentacji przebija ufność, że Jehowa okaże lojalną życzliwość i miłosierdzie, że wspomni na Syjon i przywróci go do pierwotnego stanu (Lam. 3:31, 32; 4:22). W księdze tej wyrażono nadzieję na „nowe dni”, podobne do dawnych, gdy w Jerozolimie panowali Dawid i Salomon. Przymierze co do wiecznotrwałego królestwa, zawarte przez Jehowę z Dawidem, pozostaje w mocy! „Jego zmiłowaniom na pewno nie będzie końca. Są nowe każdego rana”. I nadal będą okazywane tym, którzy Go miłują, aż pod panowaniem Jego sprawiedliwego Królestwa wszystko, co żyje, wykrzyknie z wdzięczności: „Jehowa jest mym działem” (5:21; 3:22-24).

[Przypisy]

[Pytania do studium]