Studia o natchnionych Pismach oraz ich pochodzeniu

Studium 3

Umiejscawianie wydarzeń w strumieniu czasu

Sposób liczenia czasu w okresie spisywania Biblii; ustalenie dat doniosłych wydarzeń z Pism Hebrajskich oraz Greckich.

1. (a) Co dowodzi, że Jehowa bacznie zwraca uwagę na czas? (b) Dzięki czemu polepsza się nasze zrozumienie chronologii biblijnej?

 KIEDY anioł Jehowy przekazywał Danielowi proroctwo o „królu północy” i „królu południa”, kilkakrotnie posłużył się wyrażeniem „czas wyznaczony” (Dan. 11:6, 27, 29, 35). Wiele innych wersetów biblijnych również wskazuje, że Jehowa bacznie zwraca uwagę na czas i realizuje swe zamierzenia dokładnie w wyznaczonym przez siebie momencie (Łuk. 21:24; 1 Tes. 5:1, 2). W swoim Słowie, Biblii, podał liczne wskazówki, które pomagają nam umiejscowić ważne wydarzenia w strumieniu czasu. Nasze zrozumienie chronologii biblijnej stale się polepsza. Badania prowadzone przez archeologów i innych uczonych rzucają światło na rozmaite kwestie, umożliwiając ustalenie dat istotnych wydarzeń opisanych w Biblii (Prz. 4:18).

2. Podaj przykład, jak w obliczeniach wykorzystuje się informacje wyrażone liczebnikami porządkowymi.

² Liczebniki porządkowe i główne. W poprzednim studium (ak. 24 i 25) wskazano na pewną różnicę między liczebnikami głównymi a porządkowymi. Należy o niej pamiętać, gdy na podstawie okresów wspomnianych w Biblii obliczamy daty w dzisiejszym systemie rachuby czasu. Na przykład gdy jest mowa o „trzydziestym siódmym roku wygnania Jehojachina, króla Judy”, liczebnik porządkowy „trzydziesty siódmy” oznacza pełne 36 lat oraz kilka dni, tygodni lub miesięcy (zależnie od tego, ile czasu minęło od końca roku 36) (Jer. 52:31).

3. (a) Jakie urzędowe dokumenty są pomocne w ustalaniu chronologii biblijnej? (b) Co to są lata panowania i rok wstąpienia na tron?

³ Lata panowania i rok wstąpienia na tron. Biblia powołuje się na państwowe dokumenty Judy i Izraela oraz Babilonu i Persji. We wszystkich tych czterech królestwach wydarzenia dokładnie datowano według lat panowania władców i ten sam system rachuby czasu został przeniesiony do Biblii. Bardzo często podano w niej nazwy cytowanych dokumentów, takich jak „księga dziejów Salomona” (1 Król. 11:41). Okres rządów króla obejmował część roku, w którym wstąpił on na tron, oraz wszystkie lata jego panowania. Lata panowania były oficjalnymi latami sprawowania przez niego władzy królewskiej i na ogół liczono je od miesiąca Nisan do następnego Nisan, czyli od wiosny do wiosny. Gdy król obejmował władzę, czas do najbliższego wiosennego miesiąca Nisan nazywano rokiem jego wstąpienia na tron, podczas którego uzupełniał on lata królewskich rządów swego poprzednika. Natomiast oficjalny okres panowania króla liczono dopiero od 1 Nisan.

4. Pokaż na przykładzie, jak można ustalać daty wydarzeń biblijnych, posługując się latami panowania władców.

⁴ Na przykład Salomon wstąpił na tron prawdopodobnie przed miesiącem Nisan 1037 roku p.n.e., jeszcze za życia Dawida. Wkrótce potem Dawid zmarł (1 Król. 1:39, 40; 2:10). Ostatni rok panowania Dawida trwał jednak aż do wiosny roku 1037 p.n.e. i został wliczony do okresu jego 40-letnich rządów. Niepełnego roku od czasu objęcia władzy przez Salomona do wiosny 1037 roku p.n.e., czyli roku wstąpienia na tron, nie wliczono do lat jego panowania, gdyż Salomon uzupełniał wtedy okres panowania swego ojca. Dlatego pierwszy pełny rok panowania Salomona rozpoczął się dopiero w miesiącu Nisan 1037 roku p.n.e. (1 Król. 2:12). Salomonowi przypisano ostatecznie 40 pełnych lat rządów królewskich (1 Król. 11:42). Pamiętając o tym, że roku wstąpienia na tron nie wliczano  do lat panowania, możemy dokładnie ustalić daty wydarzeń biblijnych. *

OBLICZANIE DAT WSTECZ DO STWORZENIA ADAMA

5. Skąd wiadomo, kiedy zostało wznowione wielbienie Jehowy w Jerozolimie?

⁵ Od daty kluczowej. Datą kluczową w obliczeniach chronologicznych sięgających wstecz aż do stworzenia Adama jest rok 539 p.n.e., w którym Cyrus obalił dynastię babilońską. * W pierwszym roku swego panowania, trwającym do wiosny 537 roku p.n.e., wydał on dekret przyznający Żydom wolność. Księga Ezdrasza 3:1 informuje, że synowie Izraela zgromadzili się w Jerozolimie w miesiącu siódmym, Tiszri, czyli na przełomie naszego września i października. A zatem wielbienie Jehowy wznowiono w Jerozolimie jesienią 537 roku p.n.e.

6. (a) Jaki zapowiedziany wcześniej okres dobiegł końca jesienią 537 roku p.n.e.? (b) Kiedy ten okres się rozpoczął i jakie fakty to potwierdzają?

⁶ Przywrócenie wielbienia Jehowy jesienią 537 roku p.n.e. zakończyło pewien proroczy okres. Jaki? „Siedemdziesiąt lat”, podczas których Ziemia Obiecana miała być „miejscem spustoszonym” i o których Jehowa powiedział też: „Gdy się dopełni siedemdziesiąt lat w Babilonie, zwrócę na was uwagę i potwierdzę wobec was swoje dobre słowo, sprowadzając was z powrotem na to miejsce” (Jer. 25:11, 12; 29:10). Daniel dobrze znał to proroctwo, a nawet uwzględnił je w swym działaniu, gdy owe „siedemdziesiąt lat” zbliżało się do końca (Dan. 9:1-3). Ponieważ okres ów zakończył się jesienią roku 537 p.n.e., więc musiał się rozpocząć jesienią roku 607 p.n.e. Potwierdzają to fakty. W 52 rozdziale Księgi Jeremiasza opisano doniosłe wydarzenia związane z oblężeniem Jerozolimy, zdobyciem jej przez Babilończyków i wzięciem do niewoli króla Sedekiasza w roku 607 p.n.e. Potem, jak podano w wersecie 12, „w miesiącu piątym, dziesiątego dnia tego miesiąca”, czyli 10 dnia miesiąca Ab (przełom lipca i sierpnia), Babilończycy spalili świątynię i miasto. Nie był to jednak początek „siedemdziesięciu lat”. Pewne ślady żydowskiej suwerenności jeszcze ocalały — król Babilonu ustanowił Gedaliasza namiestnikiem nad pozostałymi osadami Żydów. „W siódmym miesiącu” Gedaliasz i inni zostali zamordowani, a reszta Żydów uciekła ze strachu do Egiptu. Dopiero wtedy, mniej więcej 1 października 607 roku p.n.e., dla kraju rozpoczął się okres całkowitego „spustoszenia (...), by się dopełniło siedemdziesiąt lat” (2 Król. 25:22-26; 2 Kron. 36:20, 21).

7. (a) Jak można obliczyć rok, w którym doszło do podziału królestwa po śmierci Salomona? (b) W jaki sposób proroctwo Ezechiela potwierdza te wyliczenia?

⁷ Od roku 607 p.n.e. do 997 p.n.e. Ustalenie dat wydarzeń, które się rozegrały — patrząc w odwrotnym kierunku — od upadku Jerozolimy do podziału królestwa po śmierci Salomona, nastręcza sporo trudności. Niemniej z porównania lat panowania królów Izraela i Judy, podanych w księgach 1 i 2 Królów, wynika, że okres ten trwał 390 lat. Silnym argumentem świadczącym o poprawności tego wyliczenia jest proroctwo zanotowane w Księdze Ezechiela 4:1-13. Kieruje ono uwagę na czas oblężenia Jerozolimy i zabrania do niewoli jej mieszkańców, co nastąpiło w roku 607 p.n.e. Tak więc 40-letni okres, wspomniany tam w związku z Judą, skończył się spustoszeniem Jerozolimy. Okres 390 lat przypisanych Izraelowi nie dobiegł końca z chwilą zburzenia Samarii, gdyż w czasie działalności prorockiej Ezechiela wydarzenie to należało już do przeszłości, a proroctwo wyraźnie mówiło o oblężeniu i zburzeniu Jerozolimy. A zatem również „przewinienie domu izraelskiego” ciążyło na nim do roku 607 p.n.e. Jak widać, owe 390 lat musiało się rozpocząć w roku 997 p.n.e. Właśnie wtedy, po śmierci Salomona, Jeroboam zerwał z domem Dawida oraz „począł odciągać Izraela od podążania za Jehową i przywiódł ich do grzechu wielkim grzechem” (2 Król. 17:21).

8. (a) Jak można ustalić datę wyjścia Izraelitów z Egiptu? (b) Jaka zmiana zaburza nieco chronologię biblijną tamtego okresu?

⁸ Od roku 997 p.n.e. do 1513 p.n.e. Ponieważ ostatni rok z 40 pełnych lat panowania Salomona skończył się wiosną 997 roku p.n.e., więc pierwszy rok jego panowania musiał się zacząć na wiosnę 1037 roku p.n.e. (1 Król. 11:42). Sprawozdanie biblijne z Księgi 1 Królów 6:1 podaje, że w drugim miesiącu czwartego roku swego panowania Salomon zaczął wznosić w Jerozolimie dom Jehowy. A zatem do rozpoczęcia budowy świątyni upłynęły trzy pełne lata i jeden miesiąc jego rządów, czyli nastąpiło to w kwietniu lub maju 1034 roku p.n.e. Ten sam werset informuje nas także, iż działo się to „w czterysta osiemdziesiątym roku po wyjściu synów Izraela z ziemi egipskiej”. Liczebnik porządkowy „czterysta osiemdziesiąty” oznacza 479 pełnych lat. Gdy dodamy 479 do 1034, otrzymamy datę wyjścia Izraelitów z Egiptu — rok 1513 p.n.e. W akapicie 19 poprzedniego studium wyjaśniono, że od tego momentu Abib (Nisan) był dla Izraela „pierwszym spośród miesięcy roku” (Wyjścia 12:2), natomiast wcześniej rok rozpoczynał się jesienią, w miesiącu Tiszri. W pewnej encyklopedii religioznawczej powiedziano: „Przy obliczaniu lat panowania królów za punkt wyjścia brano rok, który się rozpoczynał na wiosnę; analogiczną metodę stosowali zazwyczaj Babilończycy” (The New Schaff-Herzog Encyclopedia  of Religious Knowledge, 1957, t. 12, s. 474). Bez względu na to, w którym momencie przeniesiono by początek roku z jesieni na wiosnę, musiało to oznaczać pominięcie lub dodanie sześciu miesięcy w biblijnej rachubie czasu.

9. (a) Jak się datuje wydarzenia z okresu sięgającego wstecz do chwili, gdy zaczęło obowiązywać przymierze z Abrahamem? (b) Co się działo przez pierwsze 215 lat tego okresu? (c) Ile lat miał Abraham, gdy przekroczył Eufrat w drodze do Kanaanu?

⁹ Od roku 1513 p.n.e. do 1943 p.n.e. W Księdze Wyjścia 12:40, 41 Mojżesz zanotował, że „pobyt synów Izraela, którzy mieszkali w Egipcie, trwał czterysta trzydzieści lat”. Z powyższego sformułowania wynika, że „pobyt” ten nie ograniczał się do przebywania Izraelitów w Egipcie. Rozpoczął się z chwilą, gdy Abraham przekroczył Eufrat w trakcie podróży do Kanaanu i gdy weszło w życie przymierze zawarte z nim przez Jehowę. Pierwsze 215 lat tego „pobytu” przypada na Kanaan, a drugi taki sam okres Izraelici spędzili w Egipcie, aż w roku 1513 p.n.e. zostali wyswobodzeni z niewoli egipskiej i uzyskali pełną niepodległość. * W przypisie do Księgi Wyjścia 12:40 (NW) czytamy, że w greckiej Septuagincie, która się opiera na tekście hebrajskim starszym od masoreckiego, po słowie „Egipt” występuje jeszcze wyrażenie „i w ziemi Kanaan”. Podobnie jest w Pięcioksięgu samarytańskim. Liczbę 430 lat wymienia także List do Galatów 3:17, potwierdzając, że okres ten rozpoczął się z chwilą uprawomocnienia przymierza zawartego z Abrahamem, gdy ten przekroczył Eufrat w drodze do Kanaanu. Nastąpiło to więc w roku 1943 p.n.e., kiedy Abraham miał 75 lat (Rodz. 12:4).

10. Jakie jeszcze rozumowanie potwierdza powyższą chronologię czasów Abrahama?

¹⁰ Powyższe wyliczenie można też poprzeć następującym rozumowaniem: W Dziejach Apostolskich 7:6 powiedziano, że potomkowie Abrahama byli uciskani przez 400 lat. Ponieważ Jehowa wyprowadził ich z niewoli egipskiej w roku 1513 p.n.e., więc okres tego ucisku musiał się rozpocząć w roku 1913 p.n.e. Wtedy to pięcioletni Izaak został odstawiony od piersi, a Ismael ‛stroił sobie z niego żarty’ (Rodz. 15:13; 21:8, 9).

11. Jak za pomocą Biblii możemy się cofnąć w obliczeniach chronologicznych aż do potopu?

¹¹ Od roku 1943 p.n.e. do 2370 p.n.e. Jak już wiemy, Abraham miał 75 lat, gdy w roku 1943 p.n.e. wszedł do Kanaanu. Teraz możemy umiejscowić w czasie wydarzenia sięgające jeszcze dalej wstecz, aż do dni Noego. Skorzystamy w tym celu z liczb podanych w Księdze Rodzaju 11:10 do 12:4. Oto wyliczenie, dające w sumie 427 lat:

 Od rozpoczęcia się potopu

do narodzin Arpachszada 2 lata

 Potem do narodzin Szelacha 35 lat

 Do narodzin Ebera 30 lat

 Do narodzin Pelega 34 lata

 Do narodzin Reu 30 lat

 Do narodzin Seruga 32 lata

 Do narodzin Nachora 30 lat

 Do narodzin Teracha 29 lat

 Do śmierci Teracha, gdy

Abraham miał 75 lat 205 lat

 Razem 427 lat

 Kiedy dodamy 427 lat do 1943 roku p.n.e., otrzymamy rok 2370 p.n.e. Z chronologii biblijnej wynika więc, że potop rozpoczął się w 2370 roku p.n.e.

12. Jak się umiejscawia w czasie stworzenie Adama?

¹² Od roku 2370 p.n.e. do 4026 p.n.e. Cofając się jeszcze bardziej w strumieniu czasu, możemy za pomocą Biblii ustalić długość okresu od potopu aż do stworzenia Adama. Potrzebne informacje znajdujemy w Księdze Rodzaju 5:3-29 i 7:6, 11. Wyliczenie to przedstawiono poniżej:

 Od stworzenia Adama

do narodzin Seta 130 lat

 Potem do narodzin Enosza 105 lat

 Do narodzin Kenana 90 lat

 Do narodzin Mahalalela 70 lat

 Do narodzin Jareda 65 lat

 Do narodzin Henocha 162 lata

 Do narodzin Metuszelacha 65 lat

 Do narodzin Lamecha 187 lat

 Do narodzin Noego 182 lata

 Do potopu 600 lat

 Razem 1656 lat

 Po dodaniu 1656 lat do poprzedniej daty, czyli do roku 2370 p.n.e., stwierdzamy, że stworzenie Adama nastąpiło w 4026 roku p.n.e., prawdopodobnie jesienią, gdyż właśnie od jesieni liczono lata w najstarszych kalendarzach.

13. (a) Od jak dawna ludzie żyją na ziemi? (b) Dlaczego ta liczba lat nie jest równa długości dnia odpoczynku Jehowy?

¹³ Jakie to ma dzisiaj znaczenie? W pierwszym angielskim wydaniu tej książki z roku 1963 powiedziano: „Czy z tego wynika, że do roku 1963 minęło 5988 lat ‚dnia’, w którym Jehowa ‚odpoczywa od wszelkiego swego dzieła’? (Rodz. 2:3). Nie, gdyż w chwili stworzenia Adama nie rozpoczął się jeszcze dzień odpoczynku Jehowy. Wydaje się, że po ukształtowaniu Adama Jehowa dalej w tym samym szóstym dniu stwarzał ptaki i inne zwierzęta. Poza tym nakazał Adamowi ponadawać zwierzętom nazwy, co musiało potrwać jakiś czas, i dopiero wtedy stworzył Ewę (Rodz. 2:18-22; zob. też przypis do wersetu 19 w NW, wyd. 1953). Aby poznać rzeczywistą długość okresu od rozpoczęcia ‚siódmego dnia’  do (...) [roku 1963], trzeba by było od 5988 lat odjąć czas, jaki upłynął między stworzeniem Adama a końcem ‚szóstego dnia’. Nie należy posługiwać się chronologią biblijną w spekulacjach dotyczących dat, które ciągle są sprawą przyszłości (Mat. 24:36)”. *

14. Dlaczego biblijne sprawozdanie o pochodzeniu człowieka ma większą wartość niż hipotezy i teorie ludzkie?

¹⁴ A co można powiedzieć o twierdzeniach uczonych, jakoby człowiek żył na ziemi już od setek tysięcy czy nawet milionów lat? W odróżnieniu od biblijnego opisu wydarzeń twierdzeń takich nie da się poprzeć źródłami pisanymi pochodzącymi z owych czasów. Tak niesamowity wiek przypisywany „człowiekowi prehistorycznemu” to wynik rozumowania opartego na założeniach, których nie sposób udowodnić. Natomiast wiarogodna historia świecka i jej chronologia sięgają zaledwie kilku tysięcy lat wstecz. W skorupie ziemskiej następowały liczne przemiany, wypiętrzały się góry — na przykład podczas ogólnoświatowego potopu za dni Noego — wskutek czego układ warstw skalnych i zawartych tam skamieniałości został poważnie naruszony, toteż wszelkie podawane przez uczonych daty wydarzeń sprzed potopu są w znacznej mierze domysłem. * W przeciwieństwie do najrozmaitszych sprzecznych hipotez i teorii ludzkich Biblia trafia do przekonania, gdyż podaje jasną i wewnętrznie spójną relację o pochodzeniu człowieka oraz dobrze udokumentowaną historię narodu wybranego przez Jehowę.

15. Jak powinno na nas oddziaływać studium Biblii?

¹⁵ Studium Biblii i rozmyślanie nad dziełami Wielkiego Dyspozytora Czasu, Jehowy Boga, powinno napełnić nas uczuciem głębokiej pokory. Śmiertelny człowiek jest doprawdy pyłkiem w porównaniu z wszechmocnym Bogiem, którego zdumiewające dzieło stwórcze, dokonane niezliczone tysiące lat temu, zostało ujęte w Piśmie Świętym w tak prostych słowach: „Na początku Bóg stworzył niebiosa i ziemię” (Rodz. 1:1).

POBYT JEZUSA NA ZIEMI

16. (a) W jakiej kolejności zostały spisane cztery Ewangelie? (b) Jak można obliczyć datę rozpoczęcia służby Jezusa? (c) Czy Ewangelie opisują wydarzenia w porządku chronologicznym i co wyróżnia relację Jana?

¹⁶ Cztery natchnione sprawozdania z ziemskiego  życia Jezusa zostały prawdopodobnie spisane w następującej kolejności: Ewangelia według Mateusza (ok. 41 n.e.), Łukasza (ok. 56—58), Marka (ok. 60—65) i Jana (ok. 98). Jak wyjaśniono w poprzednim rozdziale, informacje zawarte w Ewangelii według Łukasza 3:1-3 oraz data objęcia władzy przez Tyberiusza Cezara (14 n.e.) pozwalają nam ustalić, że Jezus rozpoczął swą doniosłą ziemską służbę w roku 29 n.e. W opisie Mateusza zdarzenia nie zawsze są ułożone w porządku chronologicznym, niemniej pozostałe trzy Ewangelie zdają się na ogół przedstawiać ważne wydarzenia w takiej kolejności, w jakiej się rozegrały. Wymieniono je w zamieszczonej tabeli. Zauważmy, iż sprawozdanie Jana, spisane przeszło 30 lat po ostatniej z pozostałych trzech relacji, wypełnia istotne luki występujące w tamtych relacjach. Szczególnie godne uwagi są wyraźne wzmianki Jana o czterech Paschach, które przypadły na okres ziemskiej służby Jezusa, co potwierdza, że trwała ona trzy i pół roku i dobiegła końca w roku 33 (Jana 2:13; 5:1; 6:4; 12:1; 13:1). *

17. Jakie dalsze fakty potwierdzają tak obliczoną datę śmierci Jezusa?

¹⁷ Istnieją też inne dowody świadczące o tym, że Jezus umarł w roku 33. Zgodnie z Prawem Mojżeszowym 15 Nisan był zawsze traktowany jako szczególny sabat, niezależnie od tego, na jaki przypadł dzień tygodnia. Jeżeli zbiegł się z cotygodniowym sabatem, to dzień ten nazywano „wielkim” sabatem. Z Ewangelii według Jana 19:31 wynika, że właśnie taki sabat nastąpił po dniu śmierci Jezusa, a więc zmarł on w piątek. Ani w 31, ani w 32 roku 14 Nisan nie wypadł w piątek; stało się tak dopiero w roku 33. Jezus musiał więc umrzeć 14 Nisan 33 roku n.e. *

18. (a) Co podawało proroctwo Daniela o 69 „tygodniach”? (b) Kiedy według Księgi Nehemiasza rozpoczął się ten okres? (c) Jak można określić, w którym roku zaczął panować Artakserkses?

¹⁸ Siedemdziesiąty „tydzień”, od 29 do 36 roku n.e. Informacje dotyczące czasu służby Jezusa znajdują się także w Księdze Daniela 9:24-27, gdzie przepowiedziano, że „od wyjścia słowa o przywróceniu i o odbudowie Jerozolimy aż do Mesjasza Wodza” upłynie 69 tygodni lat (483 lata). Zgodnie z Księgą Nehemiasza 2:1-8 słowo to ‛wyszło’ „w dwudziestym roku króla Artakserksesa”, władcy Persji. Kiedy Artakserkses zaczął panować? Poprzedni władca, jego ojciec Kserkses, zmarł w drugiej połowie 475 roku p.n.e. A zatem był to jednocześnie rok wstąpienia na tron Artakserksesa, co znajduje silne potwierdzenie w źródłach greckich, perskich i babilońskich. Na przykład grecki historyk Tukidydes (znany z dokładności) wspomina, iż grecki mąż stanu Temistokles uciekł do Persji, gdy Artakserkses „niedawno objął panowanie”. Inny grecki historyk, Diodor Sycylijczyk, żyjący w I wieku p.n.e., pomaga nam ustalić, iż Temistokles zmarł na przełomie lat 471 i 470 p.n.e. Po ucieczce ze swego kraju poprosił Artakserksesa, żeby mógł się przez rok uczyć języka perskiego i dopiero wtedy przed nim stawić; tak też się stało. Temistokles osiedlił się więc w Persji nie później niż w roku 472 p.n.e., a przybył tam zapewne w roku 473 p.n.e. Wtedy to Artakserkses „niedawno objął panowanie”. *

19. (a) Jak możemy obliczyć datę pojawienia się Mesjasza, biorąc za punkt wyjścia „dwudziesty rok króla Artakserksesa”? (b) Jakie późniejsze wydarzenia były także spełnieniem proroctwa o 70 „tygodniach”?

¹⁹ „Dwudziesty rok króla Artakserksesa” przypada więc na 455 rok p.n.e. Gdy policzymy 483 lata (69 „tygodni”) od tej daty, pamiętając, że nie było roku zerowego naszej ery, stwierdzimy, iż „Mesjasz Wódz” miał się pojawić w 29 roku n.e. Jesienią owego roku Jezus rzeczywiście stał się Mesjaszem, gdy po chrzcie został namaszczony duchem świętym. Proroctwo wskazywało także, iż „w połowie [siedemdziesiątego] tygodnia [Mesjasz] sprawi, że ustanie ofiara i dar ofiarny”. Nastąpiło to wtedy, gdy po złożeniu przez Jezusa ofiary z samego siebie ofiary składane przez Żydów, będące tylko pierwowzorem, przestały mieć jakąkolwiek wartość. „Połowa” tego „tygodnia” minęła po upływie trzech i pół roku, czyli wiosną roku 33, kiedy to Jezus poniósł śmierć. Miał jednak ‛utrzymać w mocy przymierze dla wielu’ przez cały 70 tydzień. Wskazuje to na specjalną łaskę, jaką Jehowa w dalszym ciągu darzył Żydów przez siedem lat, od roku 29 do 36. Dopiero wtedy nie obrzezani poganie otrzymali sposobność stania się Izraelitami duchowymi, o czym świadczyło nawrócenie się Korneliusza w roku 36 (Dzieje 10:30-33, 44-48; 11:1). *

OBLICZANIE DAT W CZASACH APOSTOLSKICH

20. Jak historia świecka w połączeniu ze sprawozdaniem biblijnym pozwala nam ustalić rok śmierci Heroda i poprzedzających ją wydarzeń?

²⁰ Między 33 a 49 rokiem n.e. Użyteczną datą dla tego okresu jest rok 44. Józef Flawiusz podaje, że od chwili objęcia władzy w Rzymie przez cesarza Klaudiusza (w roku 41 n.e.) Herod Agryppa I panował jeszcze przez trzy lata (Dawne dzieje Izraela, księga dziewiętnasta, VIII, 2 [351]). Dowody historyczne wskazują więc, że król ten zmarł w roku 44. * Ze sprawozdania biblijnego wynika zaś, iż krótko  przed jego śmiercią Agabus prorokował „dzięki duchowi” o nadejściu wielkiego głodu, apostoł Jakub został ścięty mieczem, a Piotr — uwięziony (w okresie Paschy) i w cudowny sposób uwolniony. Wszystkie te wydarzenia można datować na rok 44 (Dzieje 11:27, 28; 12:1-11, 20-23).

21. Na jakiej podstawie można w przybliżeniu umiejscowić w czasie pierwszą podróż misjonarską Pawła?

²¹ Przepowiedziany głód nastał około roku 46. Mniej więcej w tym czasie Paweł i Barnabas ‛rozdzielili w Jerozolimie doraźną pomoc’ (Dzieje 12:25). Po powrocie do Antiochii Syryjskiej zostali wyznaczeni przez ducha świętego do odbycia pierwszej podróży misjonarskiej, podczas której dotarli na Cypr oraz do wielu miast i okręgów Azji Mniejszej. * Trwało to prawdopodobnie od wiosny 47 roku do jesieni roku 48, tak iż jedną zimę spędzili w Azji Mniejszej. W ciągu następnej zimy Paweł najwidoczniej przebywał w Antiochii Syryjskiej; tym sposobem dochodzimy do wiosny roku 49 (Dzieje 13:1 do 14:28).

22. Kiedy Paweł mógł złożyć dwie wizyty w Jerozolimie wymienione w 1 i 2 rozdziale Listu do Galatów?

²² Wydaje się, że wyliczenia te można powiązać z informacjami zawartymi w 1 i 2 rozdziale Listu do Galatów. Paweł pisze tam o złożeniu dwóch innych specjalnych wizyt w Jerozolimie — jednej „w trzy lata” po swym nawróceniu, a drugiej „po czternastu latach” (Gal. 1:17, 18; 2:1). Jeżeli te dwie liczby zgodnie z ówczesnym zwyczajem oznaczają niepełne lata i jeśli nawrócenie Pawła nastąpiło w początkach czasów apostolskich, co zdaje się wynikać ze sprawozdania, to owe 3 lata przypadają na okres od roku 34 do 36, a 14 lat od 36 do 49.

23. Co przemawia za wnioskiem, że 2 rozdział Listu do Galatów i 15 rozdział Dziejów Apostolskich dotyczą tej samej wizyty Pawła w Jerozolimie w roku 49?

²³ Druga z wizyt Pawła w Jerozolimie wspomnianych w Liście do Galatów była zapewne związana z kwestią obrzezania, gdyż o Tytusie, towarzyszącym wtedy Pawłowi, powiedziano, że nie musiał zostać obrzezany. Mogła więc to być ta sama wizyta, którą opisano w Dziejach Apostolskich 15:1-35 i podczas której zapadło postanowienie w sprawie obrzezania, zwłaszcza że nastąpiła ona między pierwszą a drugą podróżą misjonarską Pawła, co rzeczywiście pozwala ją umiejscowić w roku 49. Ponadto jak wynika z Listu do Galatów 2:1-10, Paweł przy tej okazji przedstawił głoszoną przez siebie dobrą nowinę „wybitnym mężom” w zborze jerozolimskim, ‛żeby się nie okazało, iż biegnie daremnie’. Logicznie rzecz biorąc, uczynił to wówczas, gdy zdawał im relację ze swej pierwszej podróży misjonarskiej. Paweł udał się wtedy do Jerozolimy „w wyniku objawienia”.

24. W jakich latach Paweł odbył swą drugą podróż misjonarską i dlaczego do Koryntu z pewnością nie mógł dotrzeć wcześniej niż jesienią 50 roku?

²⁴ Druga podróż misjonarska Pawła, mniej więcej od 49 do 52 roku n.e. Po powrocie z Jerozolimy Paweł pozostał przez jakiś czas w Antiochii Syryjskiej, toteż w swą drugą podróż wybrał się zapewne dopiero pod koniec lata 49 roku (Dzieje 15:35, 36). Była ona o wiele dłuższa od poprzedniej. Pierwszą zimę Paweł musiał spędzić w Azji Mniejszej. Prawdopodobnie wiosną roku 50 odpowiedział na wezwanie Macedończyka i przeprawił się do Europy. Potem głosił i zakładał nowe zbory w Filippi, Tesalonice, Berei i Atenach. Po przebyciu z górą 2000 kilometrów, w większości pieszo, jesienią 50 roku dotarł do Koryntu w prowincji Achaja (Dzieje 16:9, 11, 12; 17:1, 2, 10, 11, 15, 16; 18:1). Według Dziejów Apostolskich 18:11 pozostał tam 18 miesięcy, to znaczy do początków 52 roku. Z końcem zimy odpłynął do Efezu i Cezarei. Następnie poszedł pozdrowić zbór, zapewne w Jerozolimie, po czym prawdopodobnie latem 52 roku wrócił do swej bazy wypadowej w Antiochii Syryjskiej (Dzieje 18:12-22). *

25. (a) Jakie znaleziska archeologiczne potwierdzają, że pierwszy pobyt Pawła w Koryncie trwał od roku 50 do 52? (b) W jaki sposób poświadcza to informacja, że Akwilas i Pryscylla ‛niedawno przybyli z Italii’?

²⁵ Potwierdzeniem tego, że pierwszy pobyt Pawła w Koryncie przypada na lata 50-52, jest pewne znalezisko archeologiczne. Chodzi o fragment inskrypcji będącej oficjalnym listem cesarza Klaudiusza do mieszkańców Delf w Grecji i zawierającej słowa: „[Lucius Iu]nius Gallio (...) prokonsul”. Historycy na ogół zgodnie przyjmują, iż występująca w tej inskrypcji liczba 26 odnosi się do tytułu imperatora, przyznanego przez aklamację Klaudiuszowi po raz 26. Z innych inskrypcji wynika, że po raz 27 tytuł ten został mu przyznany przed 1 sierpnia 52 roku n.e. Kadencja prokonsula trwała jeden rok i rozpoczynała się na początku lata. Wydaje się więc, że Gallio był prokonsulem Achai od lata roku 51 do lata roku 52. „Kiedy Gallio był prokonsulem Achai, Żydzi jednomyślnie powstali przeciwko Pawłowi i przywiedli go przed fotel sędziowski”. Po uniewinnieniu przez Galliona apostoł Paweł „pozostał tam jeszcze niemało dni”, a potem odpłynął do Syrii (Dzieje 18:11, 12, 17, 18). Wszystko to zdaje się potwierdzać, że 18-miesięczny pobyt Pawła w Koryncie dobiegł końca wiosną roku 52. Inną wskazówkę chronologiczną zawiera zdanie, iż po dotarciu do Koryntu Paweł „znalazł pewnego Żyda imieniem Akwilas, rodem z Pontu, który niedawno przybył z Italii, oraz jego żonę Pryscyllę, Klaudiusz bowiem rozkazał wszystkim Żydom opuścić Rzym” (Dzieje 18:2). Według historyka Pawła Orozjusza, żyjącego w pierwszej połowie  V wieku, nakaz wysiedlenia został wydany w dziewiątym roku rządów Klaudiusza, to znaczy w roku 49 lub na początku 50. Tak więc Akwilas i Pryscylla dotarli do Koryntu zapewne jeszcze przed jesienią 50 roku, a Paweł mógł przebywać tam od jesieni tego roku do wiosny roku 52. *

26. Jak można umiejscowić w czasie kolejne etapy trzeciej podróży misjonarskiej Pawła?

²⁶ Trzecia podróż misjonarska Pawła, mniej więcej od 52 do 56 roku n.e. Po spędzeniu „jakiegoś czasu” w Antiochii Syryjskiej Paweł wyruszył ponownie do Azji Mniejszej i prawdopodobnie dotarł do Efezu przed nadejściem zimy na przełomie lat 52 i 53 (Dzieje 18:23; 19:1). Przez „trzy miesiące” oraz „dwa lata” nauczał w Efezie, a potem udał się do Macedonii (Dzieje 19:8-10). Później przypomniał nadzorcom efeskim, że usługiwał wśród nich „przez trzy lata”, ale mógł się tutaj posłużyć zaokrągleniem (Dzieje 20:31). Wygląda na to, że Paweł opuścił Efez po „święcie Pięćdziesiątnicy” 55 roku, przybył do Grecji i w Koryncie spędził trzy zimowe miesiące. Potem zawrócił na północ i przed Paschą 56 roku dotarł aż do Filippi. Stamtąd popłynął do Cezarei, zatrzymując się po drodze w Troadzie i Milecie, a następnie powędrował do Jerozolimy, gdzie znalazł się przed Pięćdziesiątnicą roku 56 (1 Kor. 16:5-8; Dzieje 20:1-3, 6, 15, 16; 21:8, 15-17). *

27. Kiedy rozegrały się dalsze wypadki, aż do końca pierwszego uwięzienia Pawła w Rzymie?

²⁷ Lata końcowe, od 56 do 100 roku n.e. Wkrótce po dotarciu do Jerozolimy Paweł został uwięziony. Zabrano go do Cezarei i trzymano w areszcie przez dwa lata aż do chwili, gdy namiestnikiem po Feliksie został Festus (Dzieje 21:33; 23:23-35; 24:27). Wydaje się więc, że przybycie Festusa do Cezarei oraz wyjazd Pawła do Rzymu nastąpiły w roku 58. * W drodze Paweł przeżył rozbicie statku i zimę spędził na Malcie, toteż do celu podróży dotarł prawdopodobnie w roku 59, a następnie — jak donosi sprawozdanie — przez dwa lata, czyli mniej więcej do roku 61, przebywał jako więzień w Rzymie, głosząc w tym czasie i nauczając (Dzieje 27:1; 28:1, 11, 16, 30, 31).

28. Na jakie lata najpewniej przypadają końcowe wydarzenia z życia Pawła?

²⁸ Chociaż sprawozdanie historyczne Dziejów Apostolskich nie zawiera dalszych szczegółów, wiele przemawia za tym, że Paweł został zwolniony i kontynuował swą działalność misjonarską, odwiedzając Kretę, Grecję i Macedonię. Nie wiadomo, czy dotarł do Hiszpanii. Prawdopodobnie zmarł śmiercią męczeńską z rąk Nerona wkrótce po swym ostatnim uwięzieniu w Rzymie około roku 65. Historia świecka podaje, że w lipcu 64 roku wybuchł w tym mieście wielki pożar, po którym Neron rozpętał ostre prześladowanie chrześcijan. Rozsądny jest wniosek, iż w tym właśnie okresie Paweł był więziony w „łańcuchach”, a następnie został stracony (2 Tym. 1:16; 4:6, 7).

29. Które księgi biblijne powstały pod koniec okresu działalności apostołów i kiedy się ona zakończyła?

²⁹ Apostoł Jan napisał pięć ksiąg pod koniec prześladowań wszczętych przez cesarza Domicjana, który przez ostatnie trzy lata swego panowania, trwającego od roku 81 do 96, podobno zachowywał się jak szaleniec. Księgę Objawienia spisał Jan około roku 96 podczas wygnania na wyspie Patmos. * Po uwolnieniu napisał w Efezie lub jego okolicach Ewangelię oraz trzy listy, a około roku 100 ten ostatni z apostołów umarł.

30. Co nam daje badanie chronologii biblijnej?

³⁰ Jak widać, porównanie wydarzeń odnotowanych przez historię świecką z wewnętrzną chronologią i proroctwami Pisma Świętego umożliwia nam dokładniejsze umiejscowienie wydarzeń biblijnych w strumieniu czasu. Spójność chronologii biblijnej utwierdza nas w przekonaniu, że Pismo Święte jest Słowem Bożym.

[Przypisy]

[Pytania do studium]

[Tabela na stronach 287-290]

NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA Z ZIEMSKIEGO ŻYCIA JEZUSA

Cztery Ewangelie w porządku chronologicznym

Czas

Miejsce

Wydarzenie

Poprzedzające służbę Jezusa

3 p.n.e.

Jerozolima, świątynia

Zachariasz otrzymuje zapowiedź narodzin Jana Chrzciciela Łk 1:5-25

ok. 2 p.n.e.

Nazaret; Judea

Maria otrzymuje zapowiedź narodzin Jezusa; odwiedza Elżbietę Łk 1:26-56

2 p.n.e.

Wyżyna Judzka

Narodziny Jana Chrzciciela; jego późniejsze życie na pustyni Łk 1:57-80

2 p.n.e., ok. 1 paźdz.

Betlejem

Narodziny Jezusa (Słowa, za którego pośrednictwem wszystko zaczęło istnieć) — potomka Abrahama i Dawida Mt 1:1-25 Łk 2:1-7 Jn 1:1-5, 9-14

W pobliżu Betlejem

Anioł zwiastuje dobrą nowinę; pasterze idą zobaczyć niemowlę Łk 2:8-20

Betlejem; Jerozolima

Obrzezanie Jezusa (w 8 dniu); przedstawienie go w świątyni (po 40 dniach) Łk 2:21-38

1 p.n.e. lub 1 n.e.

Jerozolima; Betlejem; Nazaret

Astrolodzy; ucieczka do Egiptu; rzeź małych dzieci; powrót Jezusa Mt 2:1-23 Łk 2:39, 40

12 n.e.

Jerozolima

Dwunastoletni Jezus na święcie Paschy; powrót do domu Łk 2:41-52

29 n.e., wiosna

Pustkowie, Jordan

Służba Jana Chrzciciela Mt 3:1-12 Mk 1:1-8 Łk 3:1-18 Jn 1:6-8, 15-28

Początki służby Jezusa

29 n.e., jesień

Jordan

Chrzest i namaszczenie Jezusa, który jako człowiek wywodzi się z rodu Dawida; ogłoszenie, że jest Synem Bożym Mt 3:13-17 Mk 1:9-11 Łk 3:21-38 Jn 1:32-34

 Pustkowie Judejskie

Post i kuszenie Jezusa Mt 4:1-11 Mk 1:12, 13 Łk 4:1-13

Betania za Jordanem

Jan Chrzciciel daje świadectwo o Jezusie Jn 1:15, 29-34

Dolina górnego Jordanu

Pierwsi uczniowie Jezusa Jn 1:35-51

Kana Galilejska; Kafarnaum

Jezus dokonuje pierwszego cudu; odwiedza Kafarnaum Jn 2:1-12

30 n.e., Pascha

Jerozolima

Świętuje Paschę; wypędza handlarzy ze świątyni Jn 2:13-25

Jerozolima

Rozmowa Jezusa z Nikodemem Jn 3:1-21

Judea; Ainon

Uczniowie Jezusa chrzczą; Jan musi maleć Jn 3:22-36

Tyberiada

Jan uwięziony; Jezus odchodzi do Galilei Mt 4:12; 14:3-5 Mk 1:14; 6:17-20 Łk 3:19, 20; Łk 4:14 Jn 4:1-3

Sychar w Samarii

W drodze do Galilei naucza Samarytan Jn 4:4-43

Służba na wielką skalę w Galilei

Galilea

Zaczyna głosić: „Przybliżyło się królestwo niebios” Mt 4:17 Mk 1:14, 15 Łk 4:14, 15 Jn 4:44, 45

Nazaret; Kana; Kafarnaum

Uzdrawia chłopca; czyta o swym posłannictwie; zostaje odrzucony; przenosi się do Kafarnaum Mt 4:13-16 Łk 4:16-31 Jn 4:46-54

Morze Galilejskie w pobliżu Kafarnaum

Powołuje Szymona i Andrzeja oraz Jakuba i Jana Mt 4:18-22 Mk 1:16-20 Łk 5:1-11

Kafarnaum

Uzdrawia opętanego, teściową Piotra i wielu innych Mt 8:14-17 Mk 1:21-34 Łk 4:31-41

Galilea

Pierwsza podróż po Galilei z czterema uczniami, których właśnie powołał Mt 4:23-25 Mk 1:35-39 Łk 4:42, 43

Galilea

Uzdrawia trędowatego; tłumy schodzą się do Jezusa Mt 8:1-4 Mk 1:40-45 Łk 5:12-16

Kafarnaum

Uzdrawia paralityka Mt 9:1-8 Mk 2:1-12 Łk 5:17-26

Kafarnaum

Powołuje Mateusza; ucztuje z poborcami podatkowymi Mt 9:9-17 Mk 2:13-22 Łk 5:27-39

Judea

Głosi w synagogach Judei Łk 4:44

31 n.e., Pascha

Jerozolima

Przybywa na święto; uzdrawia mężczyznę; gani faryzeuszy Jn 5:1-47

Droga powrotna z Jerozolimy (?)

Uczniowie zrywają kłosy w sabat Mt 12:1-8 Mk 2:23-28 Łk 6:1-5

Galilea; Morze Galilejskie

Jezus uzdrawia rękę w sabat; odchodzi nad morze; uzdrawia Mt 12:9-21 Mk 3:1-12 Łk 6:6-11

Góra w pobliżu Kafarnaum

Wybiera dwunastu apostołów Mk 3:13-19 Łk 6:12-16

W pobliżu Kafarnaum

Kazanie na Górze Mt 5:1 do 7:29 Łk 6:17-49

Kafarnaum

Uzdrawia sługę setnika Mt 8:5-13 Łk 7:1-10

Nain

Wskrzesza syna wdowy Łk 7:11-17

Galilea

Uwięziony Jan wysyła do Jezusa swych uczniów Mt 11:2-19 Łk 7:18-35

Galilea

Jezus gani miasta; rzeczy objawione niemowlętom; miłe jarzmo Mt 11:20-30

Galilea

Grzesznica namaszcza Jezusowi stopy; przypowieść o dłużnikach Łk 7:36-50

Galilea

Druga podróż ewangelizacyjna po Galilei, razem z dwunastoma Łk 8:1-3

Galilea

Jezus uzdrawia opętanego; oskarżony o współdziałanie z Beelzebubem Mt 12:22-37 Mk 3:19-30

Galilea

Uczeni w piśmie i faryzeusze domagają się znaku Mt 12:38-45

Galilea

Uczniowie Chrystusa uznani za jego najbliższych krewnych Mt 12:46-50 Mk 3:31-35 Łk 8:19-21

Morze Galilejskie

Przypowieści o siewcy, o chwastach i inne; wyjaśnienia Mt 13:1-53 Mk 4:1-34 Łk 8:4-18

Morze Galilejskie

Jezus ucisza wicher podczas przepływania przez jezioro Mt 8:18, 23-27 Mk 4:35-41 Łk 8:22-25

Gadara, na płd. wsch. od Morza Galilejskiego

Uzdrawia dwóch opętanych; świnie opanowane przez demony Mt 8:28-34 Mk 5:1-20 Łk 8:26-39

Prawdopodobnie Kafarnaum

Wskrzesza córkę Jaira; kobieta odzyskuje zdrowie Mt 9:18-26 Mk 5:21-43 Łk 8:40-56

Kafarnaum (?)

Jezus uzdrawia dwóch niewidomych i opętanego niemowę Mt 9:27-34

Nazaret

Ponownie odwiedza rodzinne miasto; znowu odrzucony Mt 13:54-58 Mk 6:1-6

Galilea

Trzecia podróż po Galilei; działalność na większą skalę po rozesłaniu apostołów Mt 9:35 do 11:1 Mk 6:6-13 Łk 9:1-6

Tyberiada

Ścięcie Jana Chrzciciela; lęk Heroda dręczonego poczuciem winy Mt 14:1-12 Mk 6:14-29 Łk 9:7-9

 32 n.e., krótko przed Paschą (Jana 6:4)

Kafarnaum (?); płn.-wsch. brzeg Morza Galilejskiego

Powrót apostołów z podróży ewangelizacyjnej; nakarmienie 5000 Mt 14:13-21 Mk 6:30-44 Łk 9:10-17 Jn 6:1-13

Płn.-wsch. brzeg Morza Galilejskiego; Genezaret

Próba obwołania Jezusa królem; Jezus chodzi po morzu; uzdrawia Mt 14:22-36 Mk 6:45-56 Jn 6:14-21

Kafarnaum

Wyjaśnia, że jest „chlebem życia”; wielu uczniów odchodzi Jn 6:22-71

32 n.e., po Passze

Prawdopodobnie Kafarnaum

Tradycje unieważniające Słowo Boże Mt 15:1-20 Mk 7:1-23 Jn 7:1

Fenicja; Dekapol

Jezus odwiedza okolice Tyru i Sydon, potem Dekapol; nakarmienie 4000 Mt 15:21-38 Mk 7:24 do 8:9

Magadan

Saduceusze i faryzeusze znowu domagają się znaku Mt 15:39 do 16:4 Mk 8:10-12

Płn.-wsch. część Morza Galilejskiego; Betsaida

Jezus ostrzega przed zakwasem faryzeuszy; uzdrawia niewidomego Mt 16:5-12 Mk 8:13-26

Cezarea Filipowa

Jest Mesjaszem; zapowiada swą śmierć i zmartwychwstanie Mt 16:13-28 Mk 8:27 do 9:1 Łk 9:18-27

Prawdopodobnie góra Hermon

Przemienienie w obecności Piotra, Jakuba i Jana Mt 17:1-13 Mk 9:2-13 Łk 9:28-36

Cezarea Filipowa

Uzdrawia opętanego, którego nie mogli uleczyć uczniowie Mt 17:14-20 Mk 9:14-29 Łk 9:37-43

Galilea

Ponownie zapowiada swą śmierć i zmartwychwstanie Mt 17:22, 23 Mk 9:30-32 Łk 9:43-45

Kafarnaum

Cudownie dostarcza monetę w celu zapłacenia podatku Mt 17:24-27

Kafarnaum

Kto jest największy w Królestwie; załatwianie nieporozumień; miłosierdzie Mt 18:1-35 Mk 9:33-50 Łk 9:46-50

Galilea; Samaria

Opuszcza Galileę, idzie na Święto Namiotów; stawianie służby ponad wszystko inne Mt 8:19-22 Łk 9:51-62 Jn 7:2-10

Późniejsza służba Jezusa w Judei

32 n.e., Święto Namiotów

Jerozolima

Publicznie naucza podczas Święta Namiotów Jn 7:11-52

Jerozolima

Naucza po święcie; uzdrawia niewidomego Jn 8:12 do 9:41

Prawdopodobnie Judea

Wysyła do głoszenia 70 uczniów; po powrocie zdają relację Łk 10:1-24

Judea; Betania

Jezus opowiada o miłosiernym Samarytaninie; gości w domu Marty i Marii Łk 10:25-42

Prawdopodobnie Judea

Ponownie uczy modlitwy wzorcowej; wytrwałość w prośbach Łk 11:1-13

Prawdopodobnie Judea

Odpiera fałszywy zarzut; wykazuje, że ówczesne pokolenie jest godne potępienia Łk 11:14-36

Prawdopodobnie Judea

Przy stole faryzeusza; demaskuje obłudników Łk 11:37-54

Prawdopodobnie Judea

Mówi o opiece Bożej i wiernym szafarzu Łk 12:1-59

Prawdopodobnie Judea

W sabat uzdrawia ułomną kobietę; podaje trzy przypowieści Łk 13:1-21

32 n.e., Święto Poświęcenia

Jerozolima

Na Święcie Poświęcenia; Wspaniały Pasterz Jn 10:1-39

Późniejsza służba Jezusa na wschód od Jordanu

Za Jordanem

Wielu zaczyna wierzyć w Jezusa Jn 10:40-42

Perea (za Jordanem)

W drodze do Jerozolimy Jezus naucza w miastach i wioskach Łk 13:22

Perea

Wejście do Królestwa; pogróżka Heroda; dom porzucony przez Boga Łk 13:23-35

Prawdopodobnie Perea

Pokora; przypowieść o wspaniałej wieczerzy Łk 14:1-24

Prawdopodobnie Perea

Obliczanie kosztów zostania uczniem Łk 14:25-35

Prawdopodobnie Perea

Przypowieści o zagubionej owcy, o zgubionej monecie, o synu marnotrawnym Łk 15:1-32

Prawdopodobnie Perea

Przypowieści o nieprawym szafarzu, o bogaczu i Łazarzu Łk 16:1-31

Prawdopodobnie Perea

Przebaczanie i wiara; nieużyteczni niewolnicy Łk 17:1-10

Betania

Jezus wskrzesza Łazarza Jn 11:1-46

Jerozolima; Efraim

Kajfasz udziela rady dotyczącej Jezusa; Jezus odchodzi Jn 11:47-54

Samaria; Galilea

Idąc przez Samarię i Galileę, uzdrawia i naucza Łk 17:11-37

Samaria lub Galilea

Przypowieści o nieustępliwej wdowie, o faryzeuszu i poborcy podatkowym Łk 18:1-14

Perea

Wędruje przez Pereę; naucza o rozwodzie Mt 19:1-12 Mk 10:1-12

Perea

Przyjmuje i błogosławi dzieci Mt 19:13-15 Mk 10:13-16 Łk 18:15-17

 Perea

Bogaty młodzieniec; przypowieść o robotnikach w winnicy Mt 19:16 do 20:16 Mk 10:17-31 Łk 18:18-30

Prawdopodobnie Perea

Jezus po raz trzeci zapowiada swą śmierć i zmartwychwstanie Mt 20:17-19 Mk 10:32-34 Łk 18:31-34

Prawdopodobnie Perea

Prośba o przyznanie Jakubowi i Janowi poczesnych miejsc w Królestwie Mt 20:20-28 Mk 10:35-45

Jerycho

Przechodzi przez Jerycho; uzdrawia dwóch niewidomych; odwiedza Zacheusza; przypowieść o dziesięciu minach Mt 20:29-34 Mk 10:46-52 Łk 18:35 do 19:28

Ostatni etap służby Jezusa — w Jerozolimie

33 n.e., 8 Nisan

Betania

Przybywa do Betanii na sześć dni przed Paschą Jn 11:55 do 12:1

9 Nisan

Betania

Posiłek w domu Szymona trędowatego; Maria namaszcza Jezusa; Żydzi przychodzą zobaczyć Jezusa i Łazarza Mt 26:6-13 Mk 14:3-9 Jn 12:2-11

Z Betanii do Jerozolimy

Tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy Mt 21:1-11, 14-17 Mk 11:1-11 Łk 19:29-44 Jn 12:12-19

10 Nisan

Z Betanii do Jerozolimy

Jezus przeklina niepłodne drzewo figowe; powtórnie oczyszcza świątynię Mt 21:18, 19, 12, 13 Mk 11:12-17 Łk 19:45, 46

Jerozolima

Naczelni kapłani i uczeni w piśmie planują zabić Jezusa Mk 11:18, 19 Łk 19:47, 48

Jerozolima

Rozmowa z Grekami; niewiara Żydów Jn 12:20-50

11 Nisan

Z Betanii do Jerozolimy

Niepłodne drzewo figowe uschło Mt 21:19-22 Mk 11:20-25

Jerozolima, świątynia

Zakwestionowanie autorytetu Chrystusa; przypowieść o dwóch synach Mt 21:23-32 Mk 11:27-33 Łk 20:1-8

Jerozolima, świątynia

Przypowieści o niegodziwych hodowcach, o uczcie weselnej Mt 21:33 do 22:14 Mk 12:1-12 Łk 20:9-19

Jerozolima, świątynia

Podchwytliwe pytania co do podatku, zmartwychwstania, przykazania Mt 22:15-40 Mk 12:13-34 Łk 20:20-40

Jerozolima, świątynia

Jezus zamyka usta przeciwnikom pytaniem o pochodzenie Mesjasza Mt 22:41-46 Mk 12:35-37 Łk 20:41-44

Jerozolima, świątynia

Piętnuje uczonych w piśmie i faryzeuszy Mt 23:1-39 Mk 12:38-40 Łk 20:45-47

Jerozolima, świątynia

Wdowi grosz Mk 12:41-44 Łk 21:1-4

Góra Oliwna

Zapowiedź upadku Jerozolimy, obecności Jezusa, końca systemu rzeczy Mt 24:1-51 Mk 13:1-37 Łk 21:5-38

Góra Oliwna

Przypowieści o dziesięciu dziewicach, o talentach, o owcach i kozach Mt 25:1-46

12 Nisan

Jerozolima

Przywódcy religijni zmawiają się, by zabić Jezusa Mt 26:1-5 Mk 14:1, 2 Łk 22:1, 2

Jerozolima

Judasz dobija targu z kapłanami co do zdradzenia Jezusa Mt 26:14-16 Mk 14:10, 11 Łk 22:3-6

13 Nisan (czwartek po południu)

Jerozolima i okolice

Przygotowanie Paschy Mt 26:17-19 Mk 14:12-16 Łk 22:7-13

14 Nisan

Jerozolima

Jezus spożywa posiłek paschalny z dwunastoma Mt 26:20, 21 Mk 14:17, 18 Łk 22:14-18

Jerozolima

Obmywa apostołom nogi Jn 13:1-20

Jerozolima

Demaskuje i odprawia zdrajcę Judasza Mt 26:21-25 Mk 14:18-21 Łk 22:21-23 Jn 13:21-30

Jerozolima

Ustanawia wieczerzę pamiątkową w obecności jedenastu Mt 26:26-29 Mk 14:22-25 Łk 22:19, 20, 24-30 [1 Kor. 11:23-25]

Jerozolima

Zapowiada zaparcie się Piotra i rozproszenie apostołów Mt 26:31-35 Mk 14:27-31 Łk 22:31-38 Jn 13:31-38

Jerozolima

Wspomożyciel; miłość wzajemna; ucisk; modlitwa Jezusa Jn 14:1 do 17:26

Getsemani

Cierpi mękę w ogrodzie; zostaje zdradzony i pojmany Mt 26:30, 36-56 Mk 14:26, 32-52 Łk 22:39-53 Jn 18:1-12

Jerozolima

Staje przed Annaszem, Kajfaszem, Sanhedrynem; Piotr zapiera się Jezusa Mt 26:57 do 27:1 Mk 14:53 do 15:1 Łk 22:54-71 Jn 18:13-27

Jerozolima

Zdrajca Judasz się wiesza Mt 27:3-10 [Dzieje 1:18, 19]

Jerozolima

Przed Piłatem, Herodem i znowu przed Piłatem Mt 27:2, 11-14 Mk 15:1-5 Łk 23:1-12 Jn 18:28-38

Jerozolima

Piłat próbuje uwolnić Jezusa, potem wydaje go na śmierć Mt 27:15-30 Mk 15:6-19 Łk 23:13-25 Jn 18:39 do 19:16

(piątek, ok. godz. 15)

Golgota, Jerozolima

Śmierć Jezusa na palu męki i związane z tym wydarzenia Mt 27:31-56 Mk 15:20-41 Łk 23:26-49 Jn 19:16-30

Jerozolima

Zdjęcie ciała Jezusa z pala męki i pogrzeb Mt 27:57-61 Mk 15:42-47 Łk 23:50-56 Jn 19:31-42

15 Nisan

Jerozolima

Kapłani i faryzeusze stawiają przy grobie straż Mt 27:62-66

16 Nisan

Jerozolima i okolice

Zmartwychwstanie Jezusa; inne wydarzenia, które nastąpiły tego dnia Mt 28:1-15 Mk 16:1-8 Łk 24:1-49 Jn 20:1-25

po 16 Nisan

Jerozolima; Galilea

Jezus Chrystus kilka razy ukazuje się uczniom Mt 28:16-20 [1 Kor. 15:5-7] [Dzieje 1:3-8] Jn 20:26 do 21:25

25 Ijar

Góra Oliwna, w pobliżu Betanii

Wniebowstąpienie Jezusa 40 dnia po zmartwychwstaniu [Dzieje 1:9-12] Łk 24:50-53

Pytania do tabeli „Najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa”:

(a) Wymień kilka istotnych wydarzeń, które się rozegrały w czasie służby Jezusa do chwili uwięzienia Jana Chrzciciela.

(b) Podaj miejsce i rok następujących zdarzeń: ¹⁾ powołanie Szymona i Andrzeja oraz Jakuba i Jana, ²⁾ wybór 12 apostołów, ³⁾ Kazanie na Górze, ⁴⁾ przemienienie, ⁵⁾ wskrzeszenie Łazarza, ⁶⁾ wizyta w domu Zacheusza.

(c) Wymień kilka zdumiewających cudów Jezusa oraz wyjaśnij, kiedy i gdzie ich dokonał.

(d) Jakie doniosłe wydarzenia mające związek z Jezusem rozegrały się między 8 a 16 Nisan 33 roku n.e.?

(e) Jakie ważne przypowieści podał Jezus podczas swego usługiwania na ziemi?

 [Tabela na stronach 294-297]

WAŻNE DATY HISTORYCZNE

Rok

Wydarzenie Źródło

4026 p.n.e.

Stworzenie Adama Rodz. 2:7

po 4026 p.n.e.

Ustanowienie przymierza w Edenie, pierwsze proroctwo Rodz. 3:15

przed 3896 p.n.e.

Kain zabija Abla Rodz. 4:8

3896 p.n.e.

Narodziny Seta Rodz. 5:3

3404 p.n.e.

Narodziny prawego Henocha Rodz. 5:18

3339 p.n.e.

Narodziny Metuszelacha (Matuzalema) Rodz. 5:21

3152 p.n.e.

Narodziny Lamecha Rodz. 5:25

3096 p.n.e.

Śmierć Adama Rodz. 5:5

3039 p.n.e.

Przeniesienie Henocha; koniec jego działalności prorockiej Rodz. 5:23, 24; Judy 14

2970 p.n.e.

Narodziny Noego Rodz. 5:28, 29

2490 p.n.e.

Obwieszczenie Boże dotyczące ludzkości Rodz. 6:3

2470 p.n.e.

Narodziny Jafeta Rodz. 5:32; 9:24; 10:21

2468 p.n.e.

Narodziny Sema Rodz. 7:11; 11:10

2370 p.n.e.

Śmierć Metuszelacha Rodz. 5:27

Spadają wody potopu (jesienią) Rodz. 7:6, 11

2369 p.n.e.

Ustanowienie przymierza po potopie Rodz. 8:13; 9:16

2368 p.n.e.

Narodziny Arpachszada Rodz. 11:10

po 2269 p.n.e.

Budowa wieży Babel Rodz. 11:4

2020 p.n.e.

Śmierć Noego Rodz. 9:28, 29

2018 p.n.e.

Narodziny Abrahama Rodz. 11:26, 32; 12:4

1943 p.n.e.

Abraham przekracza Eufrat w drodze do Kanaanu; uprawomocnienie przymierza Abrahamowego; początek okresu 430 lat, trwającego do zawarcia przymierza Prawa Rodz. 12:4, 7; Wyjścia 12:40; Gal. 3:17

przed 1933 p.n.e.

Abraham wyzwala Lota; spotyka Melchizedeka Rodz. 14:16, 18; 16:3

1932 p.n.e.

Narodziny Ismaela Rodz. 16:15, 16

1919 p.n.e.

Ustanowienie przymierza co do obrzezania Rodz. 17:1, 10, 24

Wyrok na Sodomę i Gomorę Rodz. 19:24

1918 p.n.e.

Narodziny Izaaka, właściwego dziedzica; początek ‛mniej więcej 450 lat’ Rodz. 21:2, 5; Dzieje 13:17-20

1913 p.n.e.

Odstawienie Izaaka od piersi; odprawienie Ismaela; początek 400 lat ucisku Rodz. 21:8; 15:13; Dzieje 7:6

1881 p.n.e.

Śmierć Sary Rodz. 17:17; 23:1

1878 p.n.e.

Zaślubiny Izaaka z Rebeką Rodz. 25:20

1868 p.n.e.

Śmierć Sema Rodz. 11:11

1858 p.n.e.

Narodziny Ezawa i Jakuba Rodz. 25:26

1843 p.n.e.

Śmierć Abrahama Rodz. 25:7

1818 p.n.e.

Ezaw poślubia pierwsze dwie żony Rodz. 26:34

1795 p.n.e.

Śmierć Ismaela Rodz. 25:17

1781 p.n.e.

Jakub ucieka do Charanu; ma wizję w Betel Rodz. 28:2, 13, 19

1774 p.n.e.

Jakub poślubia Leę i Rachelę Rodz. 29:23-30

1767 p.n.e.

Narodziny Józefa Rodz. 30:23, 24

1761 p.n.e.

Jakub wraca z Charanu do Kanaanu Rodz. 31:18, 41

ok. 1761 p.n.e.

Jakub mocuje się z aniołem; otrzymuje imię Izrael Rodz. 32:24-28

1750 p.n.e.

Bracia Józefa sprzedają go w niewolę Rodz. 37:2, 28

1738 p.n.e.

Śmierć Izaaka Rodz. 35:28, 29

1737 p.n.e.

Józef pierwszym ministrem Egiptu Rodz. 41:40, 46

1728 p.n.e.

Jakub z całą rodziną sprowadza się do Egiptu Rodz. 45:6; 46:26; 47:9

1711 p.n.e.

Śmierć Jakuba Rodz. 47:28

1657 p.n.e.

Śmierć Józefa Rodz. 50:26

przed 1613 p.n.e.

Hiob przechodzi próbę Hioba 1:8; 42:16

po 1600 p.n.e.

Egipt staje się pierwszym mocarstwem światowym Wyjścia 1:8

1593 p.n.e.

Narodziny Mojżesza Wyjścia 2:2, 10

1553 p.n.e.

Mojżesz próbuje zostać wyzwolicielem; ucieka do ziemi Midian Wyjścia 2:11, 14, 15; Dzieje 7:23

 ok. 1514 p.n.e.

Mojżesz przy płonącym krzewie Wyjścia 3:2

1513 p.n.e.

Pascha; wyjście Izraelitów z Egiptu; wybawienie nad Morzem Czerwonym; skruszenie potęgi Egiptu; koniec 400 lat ucisku Wyjścia 12:12; 14:27, 29, 30; Rodz. 15:13, 14

Zawarcie przymierza Prawa przy górze Synaj (Horeb) Wyjścia 24:6-8

Upływa 430 lat od uprawomocnienia przymierza Abrahamowego Gal. 3:17; Wyjścia 12:40

Mojżesz opracowuje na pustkowiu Księgę Rodzaju; początek spisywania Biblii Jana 5:46

1512 p.n.e.

Ukończenie budowy przybytku Wyjścia 40:17

Wprowadzenie kapłaństwa Aaronowego Kapł. 8:34-36

Mojżesz kończy spisywać księgi Wyjścia i Kapłańską Kapł. 27:34; Liczb 1:1

ok. 1473 p.n.e.

Mojżesz kończy spisywać Księgę Hioba Hioba 42:16, 17

1473 p.n.e.

Na równinach moabskich Mojżesz kończy spisywać Księgę Liczb Liczb 35:1; 36:13

Przymierze z Izraelem w Moabie Powt. Pr. 29:1

Mojżesz spisuje Księgę Powtórzonego Prawa Powt. Pr. 1:1, 3

Śmierć Mojżesza na górze Nebo w Moabie Powt. Pr. 34:1, 5, 7

Izrael wkracza do Kanaanu pod wodzą Jozuego Joz. 4:19

1467 p.n.e.

Większa część kraju podbita; upływa ‛mniej więcej 450 lat’ z Dziejów Apostolskich 13:17-20 Joz. 11:23; 14:7, 10-15

ok. 1450 p.n.e.

Ukończenie spisywania Księgi Jozuego Joz. 1:1; 24:26

Śmierć Jozuego Joz. 24:29

1117 p.n.e.

Samuel namaszcza Saula na króla nad Izraelem 1 Sam. 10:24; Dzieje 13:21

1107 p.n.e.

Narodziny Dawida w Betlejem 1 Sam. 16:1

ok. 1100 p.n.e.

Samuel kończy spisywać Księgę Sędziów Sędz. 21:25

ok. 1090 p.n.e.

Samuel kończy spisywać Księgę Rut Rut 4:18-22

ok. 1078 p.n.e.

Ukończenie spisywania Księgi 1 Samuela 1 Sam. 31:6

1077 p.n.e.

Dawid zostaje w Hebronie królem nad Judą 2 Sam. 2:4

1070 p.n.e.

Dawid królem nad całym Izraelem; wybiera Jerozolimę na stolicę 2 Sam. 5:3-7

po 1070 p.n.e.

Sprowadzenie Arki do Jerozolimy; zawarcie z Dawidem przymierza co do Królestwa 2 Sam. 6:15; 7:12-16

ok. 1040 p.n.e.

Gad i Natan kończą spisywać Księgę 2 Samuela 2 Sam. 24:18

1037 p.n.e.

Salomon zostaje po Dawidzie królem Izraela 1 Król. 1:39; 2:12

1034 p.n.e.

Salomon rozpoczyna budowę świątyni 1 Król. 6:1

1027 p.n.e.

Ukończenie budowy świątyni w Jerozolimie 1 Król. 6:38

ok. 1020 p.n.e.

Salomon kończy spisywać Pieśń nad Pieśniami Pieśń 1:1

przed 1000 p.n.e.

Salomon kończy spisywać Księgę Kaznodziei Kazn. 1:1

997 p.n.e.

Rechoboam zostaje królem po Salomonie; podział królestwa; Jeroboam zaczyna panować jako król Izraela 1 Król. 11:43; 12:19, 20

993 p.n.e.

Sziszak najeżdża na Judę i zabiera skarby ze świątyni 1 Król. 14:25, 26

980 p.n.e.

Abijam (Abijasz) zostaje po Rechoboamie królem Judy 1 Król. 15:1, 2

977 p.n.e.

Asa zostaje po Abijamie królem Judy 1 Król. 15:9, 10

ok. 976 p.n.e.

Nadab zostaje po Jeroboamie królem Izraela 1 Król. 14:20

ok. 975 p.n.e.

Baasza zostaje po Nadabie królem Izraela 1 Król. 15:33

ok. 952 p.n.e.

Ela zostaje po Baaszy królem Izraela 1 Król. 16:8

ok. 951 p.n.e.

Zimri zostaje po Eli królem Izraela 1 Król. 16:15

Omri i Tibni zostają po Zimrim królami w Izraelu 1 Król. 16:21

ok. 947 p.n.e.

Omri jedynym królem Izraela 1 Król. 16:22, 23

ok. 940 p.n.e.

Achab zostaje po Omrim królem Izraela 1 Król. 16:29

936 p.n.e.

Jehoszafat zostaje po Asie królem Judy 1 Król. 22:41, 42

ok. 919 p.n.e.

Achazjasz obejmuje po Achabie samodzielne rządy w Izraelu 1 Król. 22:51, 52

ok. 917 p.n.e.

Jehoram z Izraela obejmuje po Achazjaszu samodzielne rządy 2 Król. 3:1

913 p.n.e.

Jehoram z Judy sprawuje „władzę królewską” razem z Jehoszafatem 2 Król. 8:16, 17

ok. 906 p.n.e.

Achazjasz zostaje po Jehoramie królem Judy 2 Król. 8:25, 26

ok. 905 p.n.e.

Królowa Atalia przywłaszcza sobie tron judzki 2 Król. 11:1-3

Jehu zostaje po Jehoramie królem Izraela 2 Król. 9:24, 27; 10:36

898 p.n.e.

Jehoasz następcą Achazjasza na tronie w Judzie 2 Król. 12:1

876 p.n.e.

Jehoachaz zostaje po Jehu królem Izraela 2 Król. 13:1

ok. 859 p.n.e.

Jehoasz obejmuje po Jehoachazie samodzielne rządy w Izraelu 2 Król. 13:10

858 p.n.e.

Amacjasz zostaje po Jehoaszu królem Judy 2 Król. 14:1, 2

 ok. 844 p.n.e.

Jeroboam II zostaje po Jehoaszu królem Izraela 2 Król. 14:23

Jonasz kończy spisywać Księgę Jonasza Jon. 1:1, 2

829 p.n.e.

Uzzjasz (Azariasz) zostaje po Amacjaszu królem Judy 2 Król. 15:1, 2

ok. 820 p.n.e.

Przypuszczalna data spisania Księgi Joela Joela 1:1

ok. 804 p.n.e.

Amos kończy spisywać Księgę Amosa Am. 1:1

ok. 792 p.n.e.

Zachariasz panuje jako król Izraela (6 miesięcy) 2 Król. 15:8

ok. 791 p.n.e.

Szallum zostaje po Zachariaszu królem Izraela 2 Król. 15:13, 17

Menachem zostaje po Szallumie królem Izraela

ok. 780 p.n.e.

Pekachiasz zostaje po Menachemie królem Izraela 2 Król. 15:23

ok. 778 p.n.e.

Pekach zostaje po Pekachiaszu królem Izraela 2 Król. 15:27

ok. 778 p.n.e.

Izajasz rozpoczyna działalność prorocką Izaj. 1:1; 6:1

777 p.n.e.

Jotam zostaje po Uzzjaszu (Azariaszu) królem Judy 2 Król. 15:32, 33

ok. 761 p.n.e.

Achaz zostaje po Jotamie królem Judy 2 Król. 16:1, 2

ok. 758 p.n.e.

Hoszea ‛zaczyna panować’ jako król Izraela 2 Król. 15:30

745 p.n.e.

Ezechiasz zostaje po Achazie królem Judy 2 Król. 18:1, 2

po 745 p.n.e.

Ozeasz kończy spisywać Księgę Ozeasza Oz. 1:1

740 p.n.e.

Asyria podbija Izrael, zajmuje Samarię 2 Król. 17:6, 13, 18

732 p.n.e.

Najazd Sancheriba (Sennacheryba) na Judę 2 Król. 18:13

po 732 p.n.e.

Izajasz kończy spisywać Księgę Izajasza Izaj. 1:1

przed 717 p.n.e.

Micheasz kończy spisywać Księgę Micheasza Mich. 1:1

ok. 717 p.n.e.

Ostateczne zestawienie Księgi Przysłów Prz. 25:1

716 p.n.e.

Manasses zostaje po Ezechiaszu królem Judy 2 Król. 21:1

661 p.n.e.

Amon zostaje po Manassesie królem Judy 2 Król. 21:19

659 p.n.e.

Jozjasz zostaje po Amonie królem Judy 2 Król. 22:1

przed 648 p.n.e.

Sofoniasz kończy spisywać Księgę Sofoniasza Sof. 1:1

647 p.n.e.

Jeremiasz otrzymuje zadanie prorokowania Jer. 1:1, 2, 9, 10

przed 632 p.n.e.

Nahum kończy spisywać Księgę Nahuma Nah. 1:1

632 p.n.e.

Niniwa zdobyta przez Chaldejczyków i Medów Nah. 3:7

Babilon stopniowo zyskuje pozycję trzeciego mocarstwa światowego

628 p.n.e.

Jehoachaz następcą Jozjasza na tronie w Judzie 2 Król. 23:31

Jehojakim zostaje po Jehoachazie królem Judy 2 Król. 23:36

ok. 628 p.n.e.

Habakuk kończy spisywać Księgę Habakuka Hab. 1:1

625 p.n.e.

Nebukadneccar (Nabuchodonozor II) zostaje królem Babilonu; pierwszy rok jego panowania liczy się od 1 Nisan 624 roku p.n.e. Jer. 25:1

620 p.n.e.

Nebukadneccar podporządkowuje sobie króla Jehojakima 2 Król. 24:1

618 p.n.e.

Jehojachin zostaje po Jehojakimie królem Judy 2 Król. 24:6, 8

617 p.n.e.

Nebukadneccar zabiera pierwszych jeńców żydowskich do Babilonu Dan. 1:1-4

Sedekiasz ustanowiony królem Judy 2 Król. 24:12-18

613 p.n.e.

Ezechiel rozpoczyna działalność prorocką Ezech. 1:1-3

609 p.n.e.

Trzeci najazd Nebukadneccara na Judę; początek oblężenia Jerozolimy 2 Król. 25:1, 2

607 p.n.e.

Miesiąc piąty (Ab): zburzenie świątyni i Jerozolimy 2 Król. 25:8-10; Jer. 52:12-14

Miesiąc siódmy: Żydzi opuszczają Judę; początek „wyznaczonych czasów narodów” 2 Król. 25:25, 26; Łuk. 21:24

Jeremiasz pisze Lamentacje Lam., wstęp w LXX

ok. 607 p.n.e.

Abdiasz pisze Księgę Abdiasza Abd. 1

ok. 591 p.n.e.

Ezechiel kończy spisywać Księgę Ezechiela Ezech. 40:1; 29:17

580 p.n.e.

Ukończenie spisywania ksiąg 1 i 2 Królów oraz Jeremiasza Jer. 52:31; 2 Król. 25:27

539 p.n.e.

Babilon zdobyty przez Medów i Persów; Medo-Persja czwartym mocarstwem światowym Dan. 5:30, 31

537 p.n.e.

Żydzi powracają do Jerozolimy na mocy dekretu Cyrusa; koniec 70-letniego spustoszenia Jerozolimy 2 Kron. 36:22, 23; Jer. 25:12; 29:10

ok. 536 p.n.e.

Daniel kończy spisywać Księgę Daniela Dan. 10:1

536 p.n.e.

Zerubbabel kładzie fundamenty pod świątynię Ezd. 3:8-10

522 p.n.e.

Zakaz budowy świątyni Ezd. 4:23, 24

520 p.n.e.

Aggeusz kończy spisywać Księgę Aggeusza Agg. 1:1

518 p.n.e.

Zachariasz kończy spisywać Księgę Zachariasza Zach. 1:1

515 p.n.e.

Zerubbabel kończy budowę drugiej świątyni Ezd. 6:14, 15

ok. 475 p.n.e.

Mardocheusz kończy spisywać Księgę Estery Est. 3:7; 9:32

468 p.n.e.

Ezdrasz i kapłani wracają do Jerozolimy Ezd. 7:7

 ok. 460 p.n.e.

Ezdrasz kończy spisywać księgi 1 i 2 Kronik oraz Ezdrasza; ostateczne zestawienie Księgi Psalmów Ezd. 1:1; 2 Kron. 36:22

455 p.n.e.

Nehemiasz odbudowuje mury Jerozolimy; początek 70 proroczych tygodni Nehem. 1:1; 2:1, 11; 6:15; Dan. 9:24

po 443 p.n.e.

Nehemiasz kończy spisywać Księgę Nehemiasza Nehem. 5:14

Malachiasz kończy spisywać Księgę Malachiasza Malach. 1:1

406 p.n.e.

Przypuszczalny koniec odbudowy Jerozolimy Dan. 9:25

332 p.n.e.

Judea dostaje się pod władzę Grecji, piątego mocarstwa światowego Dan. 8:21

ok. 280 p.n.e.

Rozpoczęcie prac nad Septuagintą

165 p.n.e.

Ponowne poświęcenie świątyni po zbezczeszczeniu jej greckim bałwochwalstwem; Święto Poświęcenia Jana 10:22

63 p.n.e.

Jerozolima dostaje się pod władzę Rzymu, szóstego mocarstwa światowego Jana 19:15; Obj. 17:10

ok. 37 p.n.e.

Herod (król wyznaczony przez Rzym) zdobywa szturmem Jerozolimę

2 p.n.e.

Narodziny Jana Chrzciciela i Jezusa Łuk. 1:60; 2:7

29 n.e.

Jan i Jezus rozpoczynają służbę publiczną Łuk. 3:1, 2, 23

33 n.e.

14 Nisan: Jezus wydaje siebie na ofiarę stanowiącą podstawę nowego przymierza; zostaje przybity do pala Łuk. 22:20; 23:33

16 Nisan: zmartwychwstanie Jezusa Mat. 28:1-10

6 Siwan, Pięćdziesiątnica: wylanie ducha; Piotr otwiera Żydom drogę do zboru chrześcijańskiego Dzieje 2:1-17, 38

36 n.e.

Koniec 70 tygodni lat; Piotr odwiedza i wprowadza do zboru chrześcijańskiego Korneliusza, pierwszego nie obrzezanego człowieka z narodów Dan. 9:24-27; Dzieje 10:1, 45

ok. 41 n.e.

Mateusz spisuje Ewangelię według Mateusza

ok. 47-48 n.e.

Pierwsza podróż misjonarska Pawła Dzieje 13:1 do 14:28

ok. 49 n.e.

Ciało kierownicze postanawia, że osoby wierzące z narodów nie muszą się obrzezywać Dzieje 15:28, 29

ok. 49-52 n.e.

Druga podróż misjonarska Pawła Dzieje 15:36 do 18:22

ok. 50 n.e.

Paweł pisze z Koryntu List 1 do Tesaloniczan 1 Tes. 1:1

ok. 51 n.e.

Paweł pisze z Koryntu List 2 do Tesaloniczan 2 Tes. 1:1

ok. 50—52 n.e.

Paweł pisze z Koryntu lub Antiochii Syryjskiej List do Galatów Gal. 1:1

ok. 52-56 n.e.

Trzecia podróż misjonarska Pawła Dzieje 18:23 do 21:19

ok. 55 n.e.

Paweł pisze z Efezu List 1 do Koryntian i z Macedonii 2 do Koryntian 1 Kor. 15:32; 2 Kor. 2:12, 13

ok. 56 n.e.

Paweł pisze z Koryntu List do Rzymian Rzym. 16:1

ok. 56—58 n.e.

Łukasz spisuje Ewangelię według Łukasza Łuk. 1:1, 2

ok. 60—61 n.e.

Paweł pisze z Rzymu: List do Efezjan Efez. 3:1

List do Filipian Filip. 4:22

List do Kolosan Kol. 4:18

List do Filemona Filem. 1

ok. 61 n.e.

Paweł pisze z Rzymu List do Hebrajczyków Hebr. 13:24; 10:34

Łukasz w Rzymie kończy spisywać Dzieje Apostolskie

przed 62 n.e.

Jakub, brat Jezusa, pisze z Jerozolimy List Jakuba Jak. 1:1

ok. 60—65 n.e.

Marek spisuje Ewangelię według Marka

ok. 61—64 n.e.

Paweł pisze z Macedonii List 1 do Tymoteusza 1 Tym. 1:3

Paweł pisze z Macedonii (?) List do Tytusa Tyt. 1:5

ok. 62—64 n.e.

Piotr pisze z Babilonu List 1 Piotra 1 Piotra 1:1; 5:13

ok. 64 n.e.

Piotr pisze z Babilonu (?) List 2 Piotra 2 Piotra 1:1

ok. 65 n.e.

Paweł pisze z Rzymu List 2 do Tymoteusza 2 Tym. 4:16-18

Juda, brat Jezusa, pisze List Judy Judy 1, 17, 18

70 n.e.

Jerozolima wraz ze świątynią zburzona przez Rzymian Dan. 9:27; Mat. 23:37, 38; Łuk. 19:42-44

ok. 96 n.e.

Jan na wyspie Patmos spisuje Objawienie Obj. 1:9

ok. 98 n.e.

Jan pisze Ewangelię według Jana oraz listy 1, 2 i 3 Jana; koniec spisywania Biblii Jana 21:22, 23

ok. 100 n.e.

Śmierć Jana, ostatniego z apostołów 2 Tes. 2:7

UWAGA: Należy pamiętać, że wprawdzie wiele powyższych dat jest dobrze udokumentowanych, ale niektóre zostały ustalone na podstawie dostępnych dowodów jedynie w sposób przybliżony. Celem tej tabeli nie jest przypisanie każdemu zdarzeniu niepodważalnej daty, lecz udzielenie badaczom Biblii pomocy w umiejscowieniu wydarzeń w strumieniu czasu i w poznaniu ich wzajemnych powiązań.

Pytania do tabel „Ważne daty historyczne” i „Zestawienie ksiąg biblijnych”:

(a) Po porównaniu obu tabel wymień niektórych proroków i pisarzy biblijnych żyjących: ¹⁾ przed ustanowieniem w Izraelu królestwa w roku 1117 p.n.e., ²⁾ za czasów królestw Izraela i Judy, ³⁾ w okresie od początku wygnania w Babilonie do zamknięcia kanonu Pism Hebrajskich.

(b) Powiąż czas spisania listów Pawła z etapami jego podróży misjonarskich.

(c) Co jeszcze ciekawego zauważyłeś, analizując czas spisania innych ksiąg Chrześcijańskich Pism Greckich?

(d) Powiąż następujące postacie z ważnymi wydarzeniami w historii biblijnej i wyjaśnij, czy żyły przed tym wydarzeniem, czy po nim, albo wymień osoby im współczesne: Sem, Samuel, Metuszelach, Lot, król Saul, Dawid, Hiob, król izraelski Hoszea, Salomon, Aaron, król judzki Sedekiasz.

(e) Jakie doniosłe wydarzenia rozegrały się za życia: ¹⁾ Noego, ²⁾ Abrahama, ³⁾ Mojżesza?

(f) Dopasuj następujące daty (p.n.e.) do wymienionych poniżej wydarzeń: 4026, 2370, 1943, 1513, 1473, 1117, 997, 740, 607, 539, 537, 455.

Stworzenie Adama

Zawarcie przymierza Prawa przy górze Synaj

Zburzenie Jerozolimy

Powrót Żydów do Jerozolimy po wydaniu dekretu przez Cyrusa

Rozpoczęcie spisywania natchnionych Pism

Początek potopu

Zdobycie Babilonu przez Medów i Persów

Namaszczenie pierwszego króla nad Izraelem

Abraham przekracza Eufrat; uprawomocnienie przymierza Abrahamowego

Podział na królestwa Izraela i Judy

Podbój północnego królestwa przez Asyrię

Nehemiasz odbudowuje mury Jerozolimy

Wyzwolenie Izraelitów z Egiptu

Jozue wprowadza Izraela do Kanaanu

Koniec 70-letniego spustoszenia Jerozolimy

 [Tabela na stronie 298]

ZESTAWIENIE KSIĄG BIBLIJNYCH

(Daty i miejsca spisania niektórych ksiąg nie są pewne)

Księgi Pism Hebrajskich, napisane przed naszą erą

Nazwa księgi

Pisarz Miejsce spisania

Spisywanie ukończono Obejmuje okres

Rodzaju

Mojżesz pustkowie

1513 „na początku” do 1657

Wyjścia

Mojżesz pustkowie

1512 1657-1512

Kapłańska

Mojżesz pustkowie

1512 1 miesiąc (1512)

Liczb

Mojżesz pustkowie i równiny moabskie

1473 1512-1473

Powtórzonego Prawa

Mojżesz równiny moabskie

1473 2 miesiące (1473)

Jozuego

Jozue Kanaan

ok. 1450 1473-ok. 1450

Sędziów

Samuel Izrael

ok. 1100 ok. 1450-ok. 1120

Rut

Samuel Izrael

ok. 1090 11 lat rządów sędziów

1 Samuela

Samuel, Gad, Natan Izrael

ok. 1078 ok. 1180-1078

2 Samuela

Gad, Natan Izrael

ok. 1040 1077-ok. 1040

1 i 2 Królów

Jeremiasz Juda i Egipt

580 ok. 1040-580

1 i 2 Kronik

Ezdrasz Jerozolima (?)

ok. 460 1077-537 (po 1 Kronik 9:44)

Ezdrasza

Ezdrasz Jerozolima

ok. 460 537-ok. 467

Nehemiasza

Nehemiasz Jerozolima

po 443 456-po 443

Estery

Mardocheusz Suza (Elam)

ok. 475 493-ok. 475

Hioba

Mojżesz pustkowie

ok. 1473 ponad 140 lat między 1657 a 1473

Psalmy

Dawid i inni

ok. 460

Przysłów

Salomon, Agur, Lemuel

Jerozolima ok. 717

Kaznodziei

Salomon Jerozolima

przed 1000

Pieśń nad Pieśniami

Salomon Jerozolima

ok. 1020

Izajasza

Izajasz Jerozolima

po 732 ok. 778-po 732

Jeremiasza

Jeremiasz Juda i Egipt

580 647-580

Lamentacje

Jeremiasz okolice Jerozolimy

607

Ezechiela

Ezechiel Babilon

ok. 591 613-ok. 591

Daniela

Daniel Babilon

ok. 536 618-ok. 536

Ozeasza

Ozeasz Samaria (okręg)

po 745 przed 804-po 745

Joela

Joel Juda

ok. 820 (?)

Amosa

Amos Juda

ok. 804

Abdiasza

Abdiasz

ok. 607

Jonasza

Jonasz

ok. 844

Micheasza

Micheasz Juda

przed 717 ok. 777-717

Nahuma

Nahum Juda

przed 632

Habakuka

Habakuk Juda

ok. 628 (?)

Sofoniasza

Sofoniasz Juda

przed 648

Aggeusza

Aggeusz Jerozolima

520 112 dni (520)

Zachariasza

Zachariasz Jerozolima

518 520-518

Malachiasza

Malachiasz Jerozolima

po 443

Księgi Chrześcijańskich Pism Greckich, napisane w naszej erze

Nazwa księgi

Pisarz Miejsce spisania

Spisywanie ukończono Obejmuje okres

Mateusza

Mateusz Palestyna

ok. 41 2 p.n.e.-33 n.e.

Marka

Marek Rzym

ok. 60—65 29-33 n.e.

Łukasza

Łukasz Cezarea

ok. 56—58 3 p.n.e.-33 n.e.

Jana

apostoł Jan Efez lub okolice

ok. 98 29-33 n.e. (bez prologu)

Dzieje Apostolskie

Łukasz Rzym

ok. 61 33-ok. 61 n.e.

Rzymian

Paweł Korynt

ok. 56

1 Koryntian

Paweł Efez

ok. 55

2 Koryntian

Paweł Macedonia

ok. 55

Galatów

Paweł Korynt lub Antiochia Syryjska

ok. 50—52

Efezjan

Paweł Rzym

ok. 60—61

Filipian

Paweł Rzym

ok. 60—61

Kolosan

Paweł Rzym

ok. 60—61

1 Tesaloniczan

Paweł Korynt

ok. 50

2 Tesaloniczan

Paweł Korynt

ok. 51

1 Tymoteusza

Paweł Macedonia

ok. 61—64

2 Tymoteusza

Paweł Rzym

ok. 65

Tytusa

Paweł Macedonia (?)

ok. 61—64

Filemona

Paweł Rzym

ok. 60—61

Hebrajczyków

Paweł Rzym

ok. 61

Jakuba

Jakub (brat Jezusa) Jerozolima

przed 62

1 Piotra

Piotr Babilon

ok. 62—64

2 Piotra

Piotr Babilon (?)

ok. 64

1 Jana

apostoł Jan Efez lub okolice

ok. 98

2 Jana

apostoł Jan Efez lub okolice

ok. 98

3 Jana

apostoł Jan Efez lub okolice

ok. 98

Judy

Juda (brat Jezusa) Palestyna (?)

ok. 65

Objawienie

apostoł Jan Patmos

ok. 96