Studia o natchnionych Pismach oraz ich pochodzeniu

Studium 4

Biblia i jej kanon

Pochodzenie słowa „Biblia”; ustalenie, które księgi można słusznie zaliczyć do Boskiego Księgozbioru; odrzucenie apokryfów.

1, 2. (a) Jakie jest ogólne znaczenie greckiego słowa biblía? (b) Jak różne formy tego wyrazu są używane w Chrześcijańskich Pismach Greckich? (c) Jak słowo „Biblia” pojawiło się w języku polskim?

 PONIEWAŻ natchnione Pisma zwykle nazywa się Biblią, warto zbadać pochodzenie i znaczenie tego słowa. Wywodzi się ono od greckiego wyrazu biblía, oznaczającego „książeczki”. Ten z kolei pochodzi od słowa bíblos, określającego rdzeń papirusu — rośliny, z której w starożytności produkowano pierwowzór papieru. (Grecy nadali nazwę Byblos fenickiemu portowi Gebal, który pośredniczył w imporcie papirusu z Egiptu. Zobacz Jozuego 13:5, przypis w NW). Słowa biblía zaczęto używać w odniesieniu do różnych tekstów spisanych na takim materiale. Określano tak wszelkie zwoje, księgi, dokumenty, pisma lub nawet księgozbiory.

² Rzecz ciekawa, w tekście większości polskich i obcojęzycznych przekładów Pisma Świętego nie występuje słowo „Biblia”. Jednakże już w II wieku p.n.e. zbiór natchnionych ksiąg Pism Hebrajskich nazywano po grecku ta biblía. W Księdze Daniela 9:2 prorok oznajmił: „Ja, Daniel, rozpoznałem na podstawie ksiąg (...)”. W tym miejscu występuje w Septuagincie słowo bíblois, czyli bíblos w celowniku liczby mnogiej. W Liście 2 do Tymoteusza 4:13 Paweł napisał: „Gdy przyjdziesz, przynieś (...) zwoje [po grecku biblía]”. Różne formy fleksyjne słów biblíon i bíblos występują w Chrześcijańskich Pismach Greckich ponad 40 razy i są zwykle tłumaczone na „zwój” lub „księga”. Słowo biblía zostało przeniesione do łaciny i z czasem utrwaliło się jako wyraz w liczbie pojedynczej, a potem przyjęło się również w języku polskim.

3. Jak pisarze Biblii poświadczyli, że jest ona natchnionym Słowem Boga?

³ Jest Słowem Bożym. Mimo iż udział w spisywaniu Biblii mieli różni mężczyźni, a jeszcze inne osoby tłumaczyły ją z języków oryginalnych na współczesne, w rzeczywistości jest ona Słowem Boga, natchnionym przez Niego objawieniem danym ludziom. Natchnieni pisarze tak się na nią zapatrywali, używali bowiem wyrażeń w rodzaju: „wypowiedź z ust Jehowy” (Powt. Pr. 8:3; Mat. 4:4), „wypowiedzi Jehowy” (Joz. 24:27), „przykazania Jehowy” (Ezd. 7:11), „prawo Jehowy” (Ps. 19:7) i „słowo Jehowy” (Izaj. 38:4; 1 Tes. 4:15).

BOSKI KSIĘGOZBIÓR

4. Z czego składa się Biblia i kto o tym decydował?

⁴ Księga, którą dziś nazywamy Biblią, jest w gruncie rzeczy zbiorem starożytnych dokumentów natchnionych przez Boga. Spisywano je, kompletowano i zestawiano przez 16 stuleci. Hieronim określił cały ten zbiór łacińskim mianem Bibliotheca Divina — Boski Księgozbiór. Ma on swój katalog, czyli oficjalny spis pozycji, obejmujący tylko te księgi, które odpowiadają jego ramom i funkcji. Nie mogła się w nim znaleźć żadna przypadkowa księga. Mierniki będące podstawą wyboru określił Jehowa Bóg — Wielki Bibliotekarz. Dlatego w ustalonym katalogu biblijnym znajduje się 66 ksiąg, z których każda powstała dzięki działaniu świętego ducha Bożego.

5. Czym jest kanon Biblii i jak powstało to określenie?

⁵ Zbiór lub spis ksiąg uznanych za autentyczne i natchnione Pismo Święte jest często nazywany kanonem Biblii. W dawnych czasach trzcina (po hebrajsku kané) służyła za miarę, gdy nie było pod ręką drewnianego pręta. Apostoł Paweł użył greckiego słowa kanòn w odniesieniu do „reguły postępowania” oraz ‛terenu przydzielonego mu według miary’ (Gal. 6:16, przypis w NW; 2 Kor. 10:13). Do kanonu Biblii należą więc księgi autentyczne i natchnione, zasługujące na to, by ich używać jako miary przy ustalaniu właściwych wierzeń i nauk oraz sposobu postępowania. Gdybyśmy korzystali z ksiąg, które nie są „proste” jak pion, to nasza „budowla” nie byłaby oparta na prawdzie i nie zostałaby uznana przez Największego Mierniczego.

6. Jakie kryteria pomagają stwierdzić, czy dana księga jest kanoniczna?

⁶ Kryteria kanoniczności. Na podstawie jakich Boskich kryteriów można zbadać kanoniczność 66 ksiąg Biblii? Przede wszystkim pisma te muszą  dotyczyć ziemskich spraw Jehowy, pobudzać ludzi do oddawania Mu czci oraz do okazywania głębokiego szacunku dla Jego imienia, dzieła oraz zamierzeń względem naszej planety. Muszą istnieć dowody potwierdzające ich natchnienie, czyli to, że powstały z inspiracji ducha świętego (2 Piotra 1:21). Nie mogą się odwoływać do przesądów ani propagować kultu stworzeń, winny natomiast zachęcać do okazywania miłości i do służenia Bogu. Żadne z tych pism nie może zawierać niczego, co kolidowałoby z wewnętrzną harmonią całości; przeciwnie, każda księga musi być zgodna z pozostałymi, świadcząc o ich pochodzeniu od jednego Autora — Jehowy Boga. Należy też oczekiwać dokładności nawet w najdrobniejszych szczegółach. Poza spełnieniem tych podstawowych wymagań każda księga zawiera jeszcze inne, zależne od jej charakteru, dowody natchnienia, a więc i kanoniczności; omówiono je w niniejszym podręczniku we wstępach do poszczególnych ksiąg biblijnych. W ustaleniu kanonu Biblii pomaga też uwzględnienie dodatkowych czynników, odmiennych dla Pism Hebrajskich i dla Chrześcijańskich Pism Greckich.

PISMA HEBRAJSKIE

7. Jak powstawał kanon hebrajski i z czym musiała harmonizować każda nowa księga?

⁷ Nie należy mniemać, że dopiero po skompletowaniu kanonu hebrajskiego w V wieku p.n.e. stało się jasne, które księgi należą do natchnionego Pisma Świętego. Księgi spisane przez Mojżesza pod kierownictwem ducha Bożego Izraelici od początku uznawali za natchnione — byli przekonani o ich Boskim autorstwie. W owym czasie sam skompletowany Pięcioksiąg stanowił kanon. Dalsze objawienia zamierzeń Bożych, dane ludziom pod natchnieniem, musiały się ze sobą zgadzać i harmonizować z podstawowymi regułami prawdziwego wielbienia, zawartymi w Pięcioksięgu. Przekonaliśmy się o tym przy rozpatrywaniu kolejnych ksiąg biblijnych, zwłaszcza analizując, jak bezpośrednio rozwijają wzniosły temat Biblii — uświęcenie imienia Jehowy i wykazanie słuszności Jego zwierzchnictwa przez Królestwo pod władzą Chrystusa, obiecanego Potomka.

8. Co dowodzi kanoniczności proroczych ksiąg biblijnych?

⁸ Pisma Hebrajskie zawierają szczególnie dużo proroctw. Sam Jehowa oznajmił za pośrednictwem Mojżesza, jak rozpoznać proroctwo rzeczywiście pochodzące od Boga, dzięki czemu można zbadać kanoniczność ksiąg proroczych (Powt. Pr. 13:1-3; 18:20-22). Porównanie każdej takiej księgi Pism Hebrajskich z całą Biblią i z historią świecką dowodzi ponad wszelką wątpliwość, że prorocy wypowiadali „słowo” w imieniu Jehowy, że ono ‛sprawdziło się lub spełniło’ całkowicie albo — gdy dotyczyło dalszej przyszłości — częściowo, na małą skalę, i że kierowało ludzi do Boga. Spełnianie takich wymagań stanowiło dowód, że proroctwo jest prawdziwe i natchnione.

9. O jakim ważnym czynniku należy pamiętać, gdy się rozważa kwestię kanonu Biblii?

⁹ Jezus i natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich często powoływali się na Pisma Hebrajskie i w ten sposób bezpośrednio poświadczyli kanoniczność wielu ksiąg, niemniej nie można tego powiedzieć na przykład o Księdze Estery i Kaznodziei. Przy rozpatrywaniu sprawy kanoniczności trzeba więc pamiętać o jeszcze jednym nader ważnym czynniku, odnoszącym się do całej Biblii. Skoro Jehowa natchnął ludzi do spisania Boskich wskazówek, mających uczyć, budować i zachęcać do oddawania Mu czci oraz do pełnienia dla Niego służby, to logicznie rzecz biorąc, z pewnością kierował też zbieraniem natchnionych pism i ustalaniem kanonu Biblii. Czynił to tak, by nie było żadnych wątpliwości, co wchodzi w skład Jego Słowa prawdy i co stanowi trwały wzorzec w sprawach czystego wielbienia. Tylko dzięki temu stworzenia ziemskie mogą dostępować ‛nowego zrodzenia przez słowo Boga’ i poświadczać, że „wypowiedź Jehowy trwa na wieki” (1 Piotra 1:23, 25).

10. Kiedy został ustalony kanon Pism Hebrajskich?

¹⁰ Ustalenie kanonu hebrajskiego. Zapoczątkowanie zestawiania i katalogowania kanonu Pism Hebrajskich tradycja żydowska przypisuje Ezdraszowi, a zakończenie tej pracy — Nehemiaszowi. Ezdrasz, jako jeden z natchnionych pisarzy Biblii, a także kapłan, uczony i urzędowy kopista świętych pism, z pewnością był dobrze wyposażony do takiego dzieła (Ezd. 7:1-11). Nie ma powodu do podawania w wątpliwość tradycyjnego poglądu, iż kanon Pism Hebrajskich został ustalony przed końcem V wieku p.n.e.

11. Jak wygląda tradycyjny żydowski podział Pism Hebrajskich?

¹¹ Obecnie znamy 39 ksiąg Pism Hebrajskich; tradycyjny kanon żydowski, obejmujący te same księgi, wylicza ich 24. Pewne autorytety również uznawały dokładnie te same kanoniczne pisma, ale wyszczególniały tylko 22 księgi, łącząc Księgę Rut z Księgą Sędziów oraz Lamentacje z Księgą Jeremiasza. * Dzięki temu liczba natchnionych ksiąg była równa liczbie liter w alfabecie hebrajskim. Poniżej podano listę 24 ksiąg według tradycyjnego kanonu żydowskiego:

  Prawo (Pięcioksiąg)

  1. Rodzaju

  2. Wyjścia

  3. Kapłańska

  4. Liczb

  5. Powtórzonego Prawa

 Prorocy

  6. Jozuego

  7. Sędziów

  8. Samuela (1 i 2 jako jedna księga)

  9. Królów (1 i 2 jako jedna księga)

 10. Izajasza

 11. Jeremiasza

 12. Ezechiela

 13. Dwunastu Proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza jako jedna księga)

 Pisma (Hagiografy)

 14. Psalmy

 15. Przysłów

 16. Hioba

 17. Pieśń nad Pieśniami

 18. Rut

 19. Lamentacje

 20. Kaznodziei

 21. Estery

 22. Daniela

 23. Ezdrasza (razem z Nehemiasza)

 24. Kronik (1 i 2 jako jedna księga)

12. Co jeszcze stanowi potwierdzenie kanonu hebrajskiego i po napisaniu których ksiąg został on zamknięty?

¹² Chrystus Jezus i członkowie zboru wczesnochrześcijańskiego uznawali ten właśnie katalog, czyli kanon, za natchnione Pismo Święte. Natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich powoływali się tylko na te księgi, a cytaty wprowadzali zwrotami w rodzaju „jak jest napisane”, czym poświadczali, że stanowią one Słowo Boże (Rzym. 15:9). Mówiąc o kompletnych natchnionych Pismach, które spisano do okresu jego ziemskiej służby, Jezus powoływał się na wszystko, co napisano „w Prawie Mojżeszowym i u Proroków, i w Psalmach” (Łuk. 24:44). „Psalmy” to nazwa pierwszej księgi w Hagiografach, odnosząca się tutaj do całej tej części Pisma Świętego. Ostatnim sprawozdaniem historycznym włączonym do kanonu hebrajskiego była Księga Nehemiasza. Niewątpliwie stało się to pod kierownictwem ducha Bożego, tylko ona bowiem informuje, kiedy zaczęło się spełniać doniosłe proroctwo Daniela, według którego „od wyjścia słowa o przywróceniu i o odbudowie Jerozolimy” aż do przyjścia Mesjasza miało upłynąć 69 proroczych tygodni (Dan. 9:25; Nehem. 2:1-8; 6:15). Księga Nehemiasza stanowi również tło historyczne dla ostatniej księgi proroczej — Malachiasza. Nie ulega wątpliwości, że i ta należy do kanonu natchnionych Pism, gdyż niejednokrotnie cytował z niej sam Jezus, Syn Boży (Mat. 11:10, 14). Chociaż pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich powołują się na większość ksiąg należących do kanonu hebrajskiego, z których wszystkie powstały przed księgami Nehemiasza i Malachiasza, to jednak nie cytują z żadnych rzekomo natchnionych tekstów napisanych po czasach tych dwóch proroków, a przed przyjściem Chrystusa. Harmonizuje to z tradycyjnym poglądem Żydów, a także z przekonaniem zboru chrześcijańskiego z I wieku n.e., iż kanon Pism Hebrajskich został zamknięty po spisaniu ksiąg Nehemiasza i Malachiasza.

KSIĘGI APOKRYFICZNE PISM HEBRAJSKICH

13. (a) Co to są księgi apokryficzne? (b) Jak zostały włączone do kanonu katolickiego?

¹³ Co to są księgi apokryficzne? Są to księgi, które jedni włączają do Pisma Świętego, drudzy zaś odrzucają, gdyż nie noszą one znamion natchnienia Bożego. Greckie słowo apòkryfos oznacza rzeczy „starannie skryte” (Marka 4:22; Łuk. 8:17; Kol. 2:3). Określa się w ten sposób księgi o wątpliwym autorstwie lub autorytecie albo te, których prywatną lekturę uważa się za pożyteczną, mimo iż brakuje im cech natchnienia Bożego. Były one „skryte” w tym sensie, że trzymano je oddzielnie i nie czytano ich publicznie. W roku 397 n.e. na synodzie w Kartaginie wystąpiono z wnioskiem o włączenie do Pism Hebrajskich siedmiu ksiąg apokryficznych, a także dodatków do kanonicznych ksiąg Estery i Daniela. Jednakże dopiero w roku 1546 na soborze trydenckim Kościół katolicki ostatecznie zatwierdził ich przyjęcie do swego katalogu ksiąg biblijnych. Włączono do niego księgi Tobiasza i Judyty, dodatki do Księgi Estery, Księgę Mądrości, Mądrość Syracha (Eklezjastyk), Księgę Barucha, trzy dodatki do Księgi Daniela oraz dwie księgi Machabejskie.

14. (a) Jaką wartość przedstawia Księga 1 Machabejska? (b) Jakie autorytety nigdy nie powoływały się na apokryfy? Dlaczego?

¹⁴ Księga 1 Machabejska, chociaż bynajmniej nie może być uznana za natchnioną, zawiera informacje mające wartość historyczną. Opisuje walkę narodowowyzwoleńczą Żydów, prowadzoną w II wieku p.n.e. pod przewodnictwem kapłańskiej rodziny Machabeuszów. Pozostałe apokryfy są pełne mitów i przesądów, a ponadto roi się w nich od błędów. Ani Jezus, ani pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich nigdy się na te księgi nie powoływali ani ich nie cytowali.

15, 16. Jak Józef Flawiusz i Hieronim wskazali, które księgi są kanoniczne?

¹⁵ Józef Flawiusz, żydowski historyk z I wieku n.e., w swym dziele Przeciw Apionowi wspomina o całym zbiorze ksiąg, które Hebrajczycy uznawali za święte. Czytamy tam: „Nie posiadamy tysięcy ksiąg niezgodnych, a nawet sprzecznych z sobą, lecz tylko dwadzieścia dwie [odpowiadające naszym 39, co wyjaśniono w akapicie 11]. Zawierają one kronikę od zarania dziejów (...). Pięć z nich to księgi Mojżesza, których treścią są prawa i tradycyjna historia od stworzenia człowieka aż do śmierci prawodawcy. (...) Co do okresu od śmierci Mojżesza aż do śmierci Artakserksesa,  następcy Kserksesa na tronie perskim, to prorocy, którzy żyli po Mojżeszu, opisali wydarzenia swoich czasów w trzynastu księgach. Pozostałe cztery zawierają hymny do Boga i przepisy odnoszące się do postępowania ludzi w życiu” (tłum. J. Radożycki, księga I, 8, [38-41]). Józef Flawiusz wskazuje więc, że kanon Pism Hebrajskich został ustalony na długo przed I wiekiem n.e.

¹⁶ Biblista Hieronim, który około roku 405 n.e. ukończył pracę nad łacińską Wulgatą, miał wyrobione zdanie o księgach apokryficznych. Po wymienieniu kolejnych natchnionych ksiąg — według systemu przyjętego przez Flawiusza, który 39 ksiąg Pism Hebrajskich połączył w 22 — napisał w zamieszczonym w Wulgacie prologu do ksiąg Samuela i Królów: „Istnieją więc dwadzieścia dwie księgi (...) Ta przedmowa do Pism może służyć za podstawę do obrony wszystkich ksiąg, które tłumaczymy z języka hebrajskiego na łacinę — abyśmy wiedzieli, że cokolwiek jest ponad to, musi być zaliczone do apokryfów”.

CHRZEŚCIJAŃSKIE PISMA GRECKIE

17. Co twierdzi Kościół katolicki, ale kto w rzeczywistości ustalił kanon Biblii?

¹⁷ Kościół katolicki twierdzi, iż to on zadecydował, które księgi mają wchodzić w skład kanonu Biblii, i powołuje się na katalog sporządzony na synodzie kartagińskim (397 n.e.). Argument ten jest jednak bezpodstawny, ponieważ taki kanon, włącznie z księgami Chrześcijańskich Pism Greckich, był już wtedy ustalony, i to nie uchwałą jakiegoś synodu, lecz dzięki kierownictwu świętego ducha Bożego, który wcześniej pobudził do spisania tych ksiąg. Świadectwo nie natchnionych osób zestawiających katalogi w późniejszym czasie przedstawia wartość jedynie jako potwierdzenie kanonu biblijnego, który powstał pod kierownictwem ducha Bożego.

18. Jaki cenny wniosek można wysnuć po przejrzeniu tabeli „Ważniejsze wczesne katalogi Chrześcijańskich Pism Greckich”?

¹⁸ Świadectwo pierwszych katalogów. Z zamieszczonej tabeli wynika, że pewna liczba katalogów Pism Chrześcijańskich powstałych w IV wieku, a więc przed wspomnianym synodem, zgadza się co do joty z obowiązującym dziś kanonem, niektóre zaś pomijają tylko Księgę Objawienia. Pod koniec II wieku powszechnie uznawano cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie i 12 listów Pawła. Na pewnych terenach podawano w wątpliwość tylko kilka krótszych pism. Wynikało to chyba z tego, że początkowo ich obieg był z jakichś względów utrudniony i upłynęło więcej czasu, zanim uznano ich kanoniczność.

19. (a) Jaki ważny dokument znaleziono we Włoszech i z jakiego okresu on pochodzi? (b) Co mówi on o księgach uznawanych wówczas za kanoniczne?

¹⁹ Spośród pierwszych katalogów jednym z najciekawszych jest fragment dokumentu znaleziony przez L. A. Muratoriego w Bibliotece Ambrosiana w Mediolanie i opublikowany przez niego w roku 1740. Tekst ten nie ma wprawdzie początku, podaje jednak Ewangelię według Łukasza jako trzecią, z czego wynika, iż wcześniej wymieniał Ewangelie według Mateusza i według Marka. Fragment Muratoriego, napisany po łacinie, pochodzi z drugiej połowy II wieku n.e. Jest to niezwykle interesujący dokument, o czym świadczy choćby następujący urywek: „Na trzecim miejscu księgę Ewangelii podług Łukasza. Łukasz, ów lekarz, (...) pod własnym imieniem spisał (...). Czwarta Ewangelia Jana (...) a Jan w swoim imieniu wszystko napisał (...) nie ma jednak różnicy w tym, w co wierzą wierni, gdyż jeden przede wszystkim Duch objawił wszystko wszystkim o narodzeniu, męce i zmartwychwstaniu, o przestawaniu z uczniami swymi i o podwójnym jego przyjściu: pierwsze w pokorze i poniżeniu już było, drugie z władzą królewską, sławne, będzie dopiero. Cóż więc dziwnego, że Jan tak stanowczo poszczególne rzeczy także w listach swoich podaje, mówiąc o sobie: Cośmy widzieli na oczy i cośmy słyszeli uszyma i czego ręce nasze dotykały, tośmy wam napisali. Tak więc nie tylko jako ten, co widział i słyszał, lecz także jako ten, co napisał o wszystkich sprawach cudownych Pana wedle porządku opowiada. Dzieje zaś wszystkich Apostołów spisane są w jednej książce. Łukasz zacnemu Teofilowi napisał (...). Listy zaś Pawłowe, jakie są, skąd, dla jakiej przyczyny pisane, same mówią tym, co chcą się dowiedzieć. Pierwszy ze wszystkich do Koryntian zakazujący kłótni i herezji, następnie drugi Galatom o obrzezaniu Rzymianom zaś o Piśmie Św. i głosi, że siłą ich jest Chrystus, obszerniej pisał. O listach poszczególnych koniecznie musimy rozprawiać, gdyż sam błogosławiony Apostoł Paweł, idąc w ślady poprzednika swego Jana, tylko siedmiu kościołom imiennie pisał nauki w takim porządku: do Koryntian pierwszy, do Efezjan drugi, do Filipian trzeci, czwarty do Kolosan, do Galatów piąty, szósty do Tesaloniczan, do Rzymian siódmy, chociaż do Koryntian i do Tesaloniczan, aby ich poprawić, drugi raz pisał. Po całym jednak świecie jeden Kościół się poznaje, albowiem i Jan, chociaż pisze w Apokalipsie do siedmiu kościołów, przemawia jednak do wszystkich. A do Filemona jeden i do Tytusa jeden, i do Tymoteusza dwa napisano z miłości, są jednak we czci w Kościele (...). List zaś Judy i dwa wyżej wspomnianego Jana są przyjęte (...) Objawienie także jedynie Jana i Piotra  przyjmujemy, którego jednak (...) niektórzy z naszych nie chcą czytać w Kościele” (E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, wyd. III, 1960, ss. 55-58).

20. (a) Jak można wytłumaczyć pominięcie jednego listu Jana i Listu 1 Piotra? (b) Jak dalece katalog ten zgadza się z naszym obecnym kanonem biblijnym?

²⁰ Warto zauważyć, że pod koniec Fragmentu Muratoriego wymieniono tylko dwa listy Jana. Jak wyjaśnia The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge (Nowa encyklopedia religioznawcza Schaffa i Herzoga, 1956, t. VIII, s. 55), tymi dwoma listami Jana „mogą być tylko drugi i trzeci; pisarz nazywa siebie po prostu ‚starszym’. Po omówieniu — aczkolwiek pobieżnym — pierwszego listu w związku z czwartą Ewangelią  i po wyznaniu swej niezachwianej wiary w jego Janowe pochodzenie, autor uznał, że może się tu ograniczyć do dwóch krótszych listów”. To samo źródło tak wyjaśnia brak jakiejkolwiek wzmianki o Liście 1 Piotra: „Najbardziej prawdopodobna jest hipoteza zakładająca zaginięcie kilku słów, być może jednej linii, w której List I Piotra i Apokalipsę Jana wymieniono jako przyjęte”. Dlatego na stronie 56 cytowanej encyklopedii przedstawiono następujący wniosek, oparty na Fragmencie Muratoriego: „Uznano tu, że Nowy Testament na pewno składa się z czterech Ewangelii, Dziejów Apostolskich, trzynastu listów Pawła, Apokalipsy Jana i prawdopodobnie trzech jego listów, Listu Judy i prawdopodobnie Listu I Piotra, ale sprzeciw co do innego pisma Piotra jeszcze nie ucichł”.

21. (a) Dlaczego wypowiedzi Orygenesa o natchnionych księgach zasługują na uwagę? (b) Co potwierdzili późniejsi pisarze?

²¹ Około roku 230 n.e. Orygenes przyznał, iż do natchnionych Pism należą też List do Hebrajczyków i List Jakuba, nie wymienione we Fragmencie Muratoriego. Chociaż wskazał, że niektórzy negowali ich kanoniczność, to z jego wypowiedzi wynika również, iż do owego czasu uznano już autorytet przeważającej części Pism Greckich i tylko nieliczni kwestionowali pewne mniej znane listy. Później Atanazy, Hieronim i Augustyn potwierdzili ustalenia wcześniejszych wykazów i przyjęli kanon składający się z tych samych 27 ksiąg, które posiadamy obecnie. *

22, 23. (a) Jak przygotowano zestawienie katalogów ujętych w zamieszczonej tabeli? (b) Najwyraźniej dlaczego brak wykazów wcześniejszych od Fragmentu Muratoriego?

²² Większość katalogów w zamieszczonej tabeli to szczegółowe wykazy, informujące, które księgi uznawano za kanoniczne. Katalogi Ireneusza, Klemensa Aleksandryjskiego, Tertuliana i Orygenesa opracowano na podstawie ich cytatów, świadczących o stosunku do przytaczanych ksiąg. Ponadto uzupełniono je na podstawie doniesień starożytnego historyka Euzebiusza. Jednakże okoliczność, że pisarze ci nie wymieniają pewnych pism, nie podważa ich kanoniczności. Po prostu w swych tekstach nie powoływali się na nie świadomie albo ze względu na omawiane tematy. Ale dlaczego nie znajdujemy dokładnych wykazów starszych od Fragmentu Muratoriego?

²³ Dopiero w połowie II wieku, kiedy pojawili się krytycy tacy jak Marcjon, zrodziły się wątpliwości co do tego, które księgi powinni uznawać chrześcijanie. Marcjon ustalił swój własny kanon, dopasowany do jego nauk i obejmujący tylko niektóre listy apostoła Pawła i okrojony tekst Ewangelii według Łukasza. Z tego powodu, a także ze względu na mnóstwo literatury apokryficznej będącej w obiegu na całym świecie, zaczęto sporządzać katalogi ksiąg uznawanych za kanoniczne.

24. (a) Czym odznaczają się apokryficzne pisma „Nowego Testamentu”? (b) Co mówią o nich znawcy?

²⁴ Pisma apokryficzne. Świadectwo wewnętrzne ukazuje wyraźną różnicę między natchnionymi pismami chrześcijańskimi a dziełami, które są nieautentyczne, nienatchnione. Poziom pism apokryficznych jest o wiele niższy; nierzadko są one dziecinne i pełne fantazji. Zawierają mnóstwo nieścisłości. * Oto kilka wypowiedzi specjalistów na temat tych niekanonicznych ksiąg:

 „Nie ma żadnej wątpliwości co do tego, czy wyłączyć je z Nowego Testamentu: one same to uczyniły” (M. R. James, The Apocryphal New Testament, ss. xi, xii).

 „Wystarczy porównać ogół ksiąg Nowego Testamentu z inną literaturą tego rodzaju, aby zrozumieć, jak wielka dzieli je przepaść. Panuje pogląd, że ewangelie niekanoniczne są w gruncie rzeczy najlepszym dowodem na korzyść kanonicznych” (G. Milligan, The New Testament Documents, s. 228).

 „O żadnym piśmie z wczesnego okresu istnienia Kościoła, które zachowało się poza Nowym Testamentem, nie można powiedzieć, że powinno być dzisiaj dodane do Kanonu” (K. Aland, The Problem of the New Testament Canon, s. 24).

25. Jakie fakty związane z poszczególnymi pisarzami Chrześcijańskich Pism Greckich przemawiają za natchnieniem tych ksiąg?

²⁵ Natchnieni pisarze. Warto podkreślić jeszcze jeden interesujący szczegół. Wszyscy pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich w ten czy inny sposób byli ściśle związani z ciałem kierowniczym zboru wczesnochrześcijańskiego, złożonym między innymi z apostołów osobiście wybranych przez Jezusa. Mateusz, Jan i Piotr należeli do pierwotnego grona 12 apostołów; później apostołem został Paweł, chociaż nie zaliczono go do dwunastu. * Wprawdzie nie był on obecny podczas znamiennego wylania ducha w dniu Pięćdziesiątnicy, lecz byli przy tym Mateusz, Jan i Piotr, jak również Jakub i Juda oraz prawdopodobnie Marek (Dzieje 1:13, 14). Piotr wyraźnie zalicza listy Pawła do „pozostałych Pism” (2 Piotra 3:15, 16). Marek i Łukasz byli bliskimi współpracownikami i towarzyszami podróży Pawła i Piotra (Dzieje 12:25; 1 Piotra 5:13; Kol. 4:14; 2 Tym. 4:11). Wszyscy ci  pisarze zostali za sprawą ducha świętego obdarzeni cudownymi zdolnościami — albo podczas specjalnego wylania ducha, na przykład w dniu Pięćdziesiątnicy i przy nawróceniu Pawła (Dzieje 9:17, 18), albo — jak to niewątpliwie było w wypadku Łukasza — po włożeniu rąk przez apostołów (Dzieje 8:14-17). Chrześcijańskie Pisma Greckie zostały skompletowane w czasie, gdy te szczególne dary ducha jeszcze występowały.

26. (a) Co uznajemy za Słowo Boże i dlaczego? (b) Jak powinniśmy okazywać docenianie dla Biblii?

²⁶ Wiara we wszechmocnego Boga, który natchnął swoje Słowo i je chroni, utwierdza nas w przekonaniu, że to On kierował kompletowaniem Biblii. Z ufnością uznajemy więc, iż 27 ksiąg Chrześcijańskich Pism Greckich oraz 39 ksiąg Pism Hebrajskich tworzy jedną Biblię — dzieło jednego Autora, Jehowy Boga. Jego Słowo, złożone z 66 ksiąg, jest naszym przewodnikiem, o którego zupełności świadczy całkowita harmonia i wewnętrzna zgodność. Wszelka chwała należy się Jehowie Bogu, Twórcy tej niezrównanej Księgi! Może nas ona odpowiednio wyposażyć do kroczenia drogą życia. Mądrze posługujmy się nią przy każdej sposobności.

[Przypisy]

[Pytania do studium]

[Tabela na stronie 303]

Ważniejsze wczesne katalogi Chrześcijańskich Pism Greckich

U — księga bezspornie uznana za biblijną i kanoniczną

W — przez niektórych podawana w wątpliwość

WU— przez niektórych podawana w wątpliwość, ale twórca katalogu uznawał ją za biblijną i kanoniczną

? — uczeni nie są pewni brzmienia tekstu lub stosunku autora do danej księgi

— puste miejsce wskazuje, że dana księga nie była cytowana lub nie została wymieniona

Nazwa lub imię oraz miejsce

Fragment Muratoriego, Włochy

Ireneusz, Azja Mniejsza

Klemens Aleksandryjski

Tertulian, Afryka Płn.

Przybliżona data n.e.

170 180 190 207

Mateusza

U U U U

Marka

U U U U

Łukasza

U U U U

Jana

U U U U

Dzieje

U U U U

Rzymian

U U U U

1 Koryntian

U U U U

2 Koryntian

U U U U

Galatów

U U U U

Efezjan

U U U U

Filipian

U U U U

Kolosan

U U U U

1 Tesaloniczan

U U U U

2 Tesaloniczan

U U U U

1 Tymoteusza

U U U U

2 Tymoteusza

U U U U

Tytusa

U U U U

Filemona

U — — U

Hebrajczyków

— W WU WU

Jakuba

— ? — —

1 Piotra

U? U U U

2 Piotra

W? U — —

1 Jana

U U WU U

2 Jana

U U WU —

3 Jana

U? — — —

Judy

U — WU U

Objawienie

U U U U

Nazwa lub imię oraz miejsce

Orygenes, Aleksandria

Euzebiusz, Palestyna

Cyryl Jerozolimski

Katalog Mommsena, Afryka Płn.

Przybliżona data n.e.

230 320 348 365

Mateusza

U U U U

Marka

U U U U

Łukasza

U U U U

Jana

U U U U

Dzieje

U U U U

Rzymian

U U U U

1 Koryntian

U U U U

2 Koryntian

U U U U

Galatów

U U U U

Efezjan

U U U U

Filipian

U U U U

Kolosan

U U U U

1 Tesaloniczan

U U U U

2 Tesaloniczan

U U U U

1 Tymoteusza

U U U U

2 Tymoteusza

U U U U

Tytusa

U U U U

Filemona

U U U U

Hebrajczyków

WU WU U —

Jakuba

WU WU U —

1 Piotra

U U U U

2 Piotra

WU WU U W

1 Jana

U U U U

2 Jana

WU WU U W

3 Jana

WU WU U W

Judy

WU WU U —

Objawienie

U WU — U

Nazwa lub imię oraz miejsce

Atanazy, Aleksandria

Epifaniusz, Palestyna

Grzegorz z Nazjanzu, Azja Mniejsza

Amfiloch, Azja Mniejsza

Przybliżona data n.e.

367 368 370 370

Mateusza

U U U U

Marka

U U U U

Łukasza

U U U U

Jana

U U U U

Dzieje

U U U U

Rzymian

U U U U

1 Koryntian

U U U U

2 Koryntian

U U U U

Galatów

U U U U

Efezjan

U U U U

Filipian

U U U U

Kolosan

U U U U

1 Tesaloniczan

U U U U

2 Tesaloniczan

U U U U

1 Tymoteusza

U U U U

2 Tymoteusza

U U U U

Tytusa

U U U U

Filemona

U U U U

Hebrajczyków

U U U WU

Jakuba

U U U U

1 Piotra

U U U U

2 Piotra

U U U W

1 Jana

U U U U

2 Jana

U U U W

3 Jana

U U U W

Judy

U U U W

Objawienie

U WU — W

Nazwa lub imię oraz miejsce

Filaster, Włochy

Hieronim, Włochy

Augustyn, Afryka Płn.

Trzeci synod kartagiński, Afryka Płn.

Przybliżona data n.e.

383 394 397 397

Mateusza

U U U U

Marka

U U U U

Łukasza

U U U U

Jana

U U U U

Dzieje

U U U U

Rzymian

U U U U

1 Koryntian

U U U U

2 Koryntian

U U U U

Galatów

U U U U

Efezjan

U U U U

Filipian

U U U U

Kolosan

U U U U

1 Tesaloniczan

U U U U

2 Tesaloniczan

U U U U

1 Tymoteusza

U U U U

2 Tymoteusza

U U U U

Tytusa

U U U U

Filemona

U U U U

Hebrajczyków

WU WU U U

Jakuba

U WU U U

1 Piotra

U U U U

2 Piotra

U WU U U

1 Jana

U U U U

2 Jana

U WU U U

3 Jana

U WU U U

Judy

U WU U U

Objawienie

WU WU U U