Czy istnieje życie po śmierci?

„Nawet dla drzewa istnieje nadzieja. Jeśli zostanie ścięte, to znowu wypuści pędy (...) Jeśli krzepki mąż umrze, czyż może znowu żyć?” (MOJŻESZ, STAROŻYTNY PROROK).

1-3. W czym wielu szuka pociechy po stracie ukochanej osoby?

W NOWOJORSKIM domu pogrzebowym rodzina i przyjaciele w ciszy podchodzą do otwartej trumny. Przypatrują się ciału 17-letniego chłopca. Koledzy szkolni ledwie go poznają. Chemioterapia przerzedziła mu włosy, a rak wyniszczył organizm. Czy to naprawdę ich przyjaciel? Zaledwie kilka miesięcy temu miał tyle pomysłów, pytań, energii — tyle miał w sobie życia! Dla zrozpaczonej matki chłopca pewną pociechą jest wiara, że syn dalej gdzieś żyje. Wciąż powtarza przez łzy to, czego ją nauczono: „Tommy jest teraz szczęśliwszy. Bóg chciał go mieć przy sobie w niebie”.

² W odległym o jakieś 11 000 kilometrów indyjskim mieście Dźamnagar trzej synowie 58-letniego przedsiębiorcy pomagają ułożyć ciało ojca na stosie pogrzebowym. W jaskrawym porannym słońcu najstarszy syn zaczyna kremację, podpalając pochodnią drwa i wylewając na zwłoki ojca słodko pachnące wonności zmieszane z kadzidłem. Wśród trzasków ognia słychać mantry recytowane przez bramina. Sens tego, co mówi, zamyka się w zdaniu: „Niech dusza, która nigdy nie umiera, dalej dąży do zjednoczenia się z ostateczną rzeczywistością”.

³ Trzech braci przygląda się kremacji i każdy zadaje sobie pytanie: Czy wierzę w życie po śmierci? Ponieważ kształcili się w różnych stronach świata, odpowiadają różnie. Najmłodszy jest przekonany, że ukochany ojciec powróci w lepszym wcieleniu. Średni wierzy, iż umarli jakby śpią i nie mają żadnej świadomości. Najstarszy po prostu stara się pogodzić ze śmiercią, ponieważ uważa, że nikt nie może być pewny, co się dzieje, gdy człowiek umiera.

Jedno pytanie — wiele odpowiedzi

4. Jakie pytanie dręczy ludzi od stuleci?

⁴ Czy istnieje życie po śmierci? Pytanie to zaprząta umysły ludzi już od tysięcy lat. „Wprawia w zakłopotanie nawet teologów” — mówi katolicki uczony Hans Küng. Od stuleci nurtuje wszystkie społeczeństwa, toteż zaproponowano sporo odpowiedzi.

5-8. Czego nauczają różne religie o życiu po śmierci?

⁵ Wielu nominalnych chrześcijan wierzy w niebo i piekło. Hinduiści wierzą w reinkarnację. Na temat poglądu muzułmanów Amir Muawiyah, pracownik islamskiego ośrodka religijnego, mówi: „Wierzymy, że po śmierci przyjdzie dzień sądu, kiedy staniemy przed Bogiem, Allahem, tak jak się staje przed sądem”. Muzułmanie uważają, iż  Allah oceni wtedy życie każdego człowieka i wyśle go do raju lub do piekła.

⁶ W Sri Lance, gdy ktoś w domu umrze, zarówno buddyści, jak i katolicy zostawiają szeroko otwarte drzwi i okna. Zapalają lampę oliwną, a trumnę stawiają tak, by stopy zmarłego były skierowane w stronę drzwi frontowych. Sądzą, iż w ten sposób pomagają jego duchowi, czy też duszy, opuścić dom.

⁷ Z kolei australijscy Aborygeni, jak wyjaśnia Ronald M. Berndt z Uniwersytetu Australii Zachodniej, wierzą, że „istoty ludzkie są duchowo niezniszczalne”. Według niektórych plemion afrykańskich prości ludzie stają się po śmierci zwykłymi duchami, a wybitni — duchami przodków, które dana społeczność szanuje i prosi o pomoc jako swych niewidzialnych przywódców.

⁸ Niekiedy wierzenia dotyczące rzekomych dusz zmarłych są mieszaniną tradycyjnych miejscowych poglądów oraz nauk nominalnego chrześcijaństwa. Na przykład wśród katolików i protestantów w Afryce Zachodniej panuje zwyczaj, że gdy ktoś umrze, zasłania się lustra, aby nikt nie zobaczył w nich jego ducha. A po 40 dniach rodzina i przyjaciele świętują wstąpienie duszy do nieba.

Rozpowszechniony pogląd

9, 10. W jakiej fundamentalnej sprawie zgodna jest większość religii?

⁹ Odpowiedzi na pytanie, co się dzieje z człowiekiem po śmierci, są tak różne jak zwyczaje i wierzenia osób, które ich udzielają. Jednakże większość religii zgadza się w jednej zasadniczej sprawie: W człowieku tkwi coś nieśmiertelnego — dusza czy duch — coś, co żyje po jego śmierci.

¹⁰ Wiara w nieśmiertelność duszy jest charakterystyczna niemal dla wszystkich spośród tysięcy religii i odłamów chrześcijaństwa. Należy też do oficjalnych nauk judaizmu. W hinduizmie stanowi podstawę nauki o reinkarnacji. Zdaniem muzułmanów dusza zaczyna istnieć wraz z ciałem, ale po jego śmierci żyje dalej. Ten sam pogląd — choć w różnych odmianach — głoszą afrykańskie religie animistyczne, sintoizm, a nawet buddyzm.

11. Co niektórzy uczeni sądzą o wierze w nieśmiertelność duszy?

¹¹ Niektórzy są innego zdania — uważają, że świadome życie kończy się w chwili śmierci. Według nich myśl o przetrwaniu uczuć i intelektu w nieosobowej, nieuchwytnej duszy oddzielonej od ciała nie mieści się w granicach rozsądku. Hiszpański pisarz i uczony Miguel de Unamuno twierdzi: „Wierzyć w nieśmiertelność duszy znaczy pragnąć, aby dusza była nieśmiertelna, i to pragnąć z taką siłą, że pragnienie to, depcąc rozum, przechodzi po nim, rwąc przed siebie” (przełożył H. Woźniakowski). W nieśmiertelność człowieka nie wierzyli między innymi znani starożytni filozofowie Arystoteles i Epikur, lekarz Hipokrates, szkocki filozof David Hume, arabski uczony Awerroes oraz pierwszy premier niepodległych Indii, Jawaharlal Nehru.

12, 13. Jakie istotne pytania nasuwa nauka o nieśmiertelności duszy?

¹² Nasuwa się zasadnicze pytanie: Czy naprawdę mamy nieśmiertelną duszę? Jeżeli nie, to jakim sposobem ta fałszywa nauka przeniknęła do większości dzisiejszych religii? Skąd się wzięła? A gdyby w chwili śmierci dusza rzeczywiście przestawała istnieć, to jaka może być nadzieja dla umarłych?

¹³ Czy na takie pytania można uzyskać prawdziwe i zadowalające odpowiedzi? Z całą pewnością! Dalej rozważymy właśnie te i inne kwestie. Najpierw zastanówmy się jednak, jak w ogóle zrodził się pogląd, że dusza jest nieśmiertelna.

[Pytania do studium]