Imię Boże — co oznacza i jak się je wymawia

JEDEN z pisarzy biblijnych pyta: „Kto zebrał wiatr w zagłębieniach obu dłoni? Kto zawinął wody w płaszcz? Kto kazał się podnieść wszystkim krańcom ziemi? Jakie jest Jego imię i jakie jest imię Jego syna, czy wiesz?” (Przysłów 30:4). Skąd my możemy się dowiedzieć, jakie imię ma Bóg? To bardzo ważne pytanie. Dzieło stwórcze jest niepodważalnym dowodem istnienia Boga, ale nie wyjawia Jego imienia (Rzymian 1:20). Nigdy nie poznalibyśmy imienia Bożego, gdyby sam Stwórca go nam nie oznajmił. Uczynił to w swej własnej Księdze, w Piśmie Świętym.

Przy pewnej uroczystej okazji Bóg sam wymówił swoje imię i powtórzył je kilkakrotnie w obecności Mojżesza. Sporządzony przez Mojżesza opis tego wydarzenia zachował się w Biblii do naszych czasów (Wyjścia [2 Mojżeszowa] 34:5). Bóg nawet napisał swoje imię własnym „palcem”. Po ogłoszeniu Mojżeszowi „Dziesięciorga Przykazań” Bóg sam spisał je w cudowny sposób. W sprawozdaniu czytamy: „Gdy tylko [Bóg] skończył z nim mówić na górze Synaj, dał Mojżeszowi dwie tablice świadectwa, tablice kamienne zapisane palcem Bożym” (Wyjścia 31:18). W oryginalnym brzmieniu Dziesięciorga Przykazań imię Boże występuje ośmiokrotnie (Wyjścia 20:1-17). A zatem sam Bóg objawił swoje imię człowiekowi — zarówno ustnie, jak i pisemnie. A jakie jest to imię?

W języku hebrajskim pisze się je יהוה. Te cztery litery zwane tetragramem czyta się po hebrajsku od strony prawej do lewej. Można je przetransponować w wielu językach współczesnych na YHWH lub JHVH. Imię Boże wypisane tymi czterema spółgłoskami występuje w oryginale „Starego Testamentu”, czyli Pism Hebrajskich blisko 7000 razy.

Imię to jest jedną z form hebrajskiego czasownika hawahʹ (יהוה), „stać się”, i znaczy „On powoduje, że się staje”. * A zatem imię Boże wskazuje, że Bóg stopniowo spełnia swoje obietnice i niezawodnie urzeczywistnia swoje zamierzenia. Tylko prawdziwy Bóg może nosić tak znamienne imię.

Czy pamiętasz, w jak różny sposób oddano imię Boże w Psalmie 83:18 (19) (strona 5)? W dwóch przekładach imię Boże po prostu zastąpiono tytułami („Pan” i „Wieczny”). W dwóch  innych jednak, w Jahwe i Jehowa, można się doszukać liter wchodzących w skład imienia Bożego, tylko wymowa jest różna. Dlaczego?

Jak się wymawia Imię Boże?

Prawdę mówiąc, nikt nie wie na pewno, jak pierwotnie wymawiano imię Boże. Dlaczego? Dlatego, że pierwszą część Biblii spisano w języku hebrajskim, w którym były jedynie spółgłoski — bez samogłosek. Toteż kiedy natchnieni pisarze pisali Imię Boże, postępowali tak samo i używali wyłącznie spółgłosek.

Gdy starożytny język hebrajski był jeszcze używany na co dzień, nie sprawiało to żadnych trudności. Izraelici dobrze wiedzieli, jak się wymawia imię Boże, i gdy je ujrzeli na piśmie, automatycznie uzupełniali samogłoski (tak jak dla polskiego czytelnika skrót „zł” oznacza „złoty”, a „mgr” — magister).

Dwie rzeczy zmieniły tę sytuację. Po pierwsze, wśród Żydów pojawił się przesąd, że nie powinno się głośno wymawiać imienia Bożego. Kiedy więc  napotykali je podczas czytania Biblii, wymawiali w zamian hebrajskie słowo Adonaj („Wszechwładny Pan”). Po drugie, z czasem starożytny język hebrajski przestał być językiem żywym i w ten sposób oryginalna wymowa imienia Bożego w końcu poszła w zapomnienie.

Chcąc nie dopuścić do zupełnego zapomnienia wymowy języka hebrajskiego, uczeni żydowscy wymyślili w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery system znaków przedstawiających brakujące samogłoski i dodali je w Biblii Hebrajskiej do spółgłosek. W ten sposób przez zapisanie samogłosek oraz spółgłosek utrwalono ówczesną wymowę.

Jeśli chodzi o imię Boże, to zamiast umieszczać przy nim odpowiednie znaki samogłoskowe, na ogół używali innych znaków samogłoskowych, aby przypomnieć czytelnikowi, że ma powiedzieć Adonaj. Stąd pochodzi forma Jehowa[h] jako przyjęty sposób wymawiania imienia Bożego w języku polskim. Zachowuje ona podstawowe części składowe imienia Bożego z hebrajskiego oryginału.

Jak będziesz je wymawiać?

Skąd wobec tego wzięła się forma Jahwe? Zaproponowali ją dzisiejsi uczeni, którzy starają się dociec, jak pierwotnie wymawiano imię Boże. Niektórzy — choć nie wszyscy — uważają, że w okresie przed narodzeniem Jezusa Izraelici prawdopodobnie wymawiali imię Boże Jahwe. Nie ma jednak co do tego całkowitej pewności. Może je tak wymawiano, a może nie.

Niemniej wielu woli formę Jehowa. Dlaczego? Ponieważ jest bardziej rozpowszechniona i znana niż Jahwe. Czy jednak nie byłoby lepiej posługiwać się tym imieniem w brzmieniu prawdopodobnie bliższym oryginalnemu? Niekoniecznie, bo nie ma takiego zwyczaju w odniesieniu do imion biblijnych.

Weźmy na przykład pod uwagę imię Jezus. Czy wiesz, jak wołali na niego  przyjaciele i krewni, gdy się wychowywał w Nazarecie? Prawdę mówiąc nikt nie wie tego na pewno, chociaż mogło to brzmieć Jeszua (a może Jehoszua), ale na pewno nie Jezus.

Kiedy jednak spisywano po grecku dzieje jego życia, natchnieni pisarze nie starali się zachować tej oryginalnej hebrajskiej wymowy. Pisali je raczej po grecku — Iesus. Dzisiaj oddaje się je różnie w zależności od tego, na jaki język przetłumaczona jest Biblia. Czytający Biblię po hiszpańsku znajdują w niej imię Jesús (wymawiane Chesus). Włosi piszą Gesù (a czytają Dżejzu), Niemcy natomiast Jesus (wymawiane Jejsus), zaś Anglicy — Jesus (wymawiają Dżiezes).

Czy mielibyśmy zaprzestać posługiwania się imieniem Jezus dlatego, że większość z nas, jeśli nie wszyscy, nie wie naprawdę, jak pierwotnie je wymawiano? Jak dotąd żaden tłumacz czegoś takiego nie zaproponował. Lubimy się posługiwać tym imieniem, ponieważ utożsamia ono umiłowanego Syna Bożego, Jezusa Chrystusa, który przelał za nas krew. Czy usunięcie z Biblii jego imienia i zastąpienie go jakimś tytułem, na przykład „Nauczyciel” lub „Pośrednik”, byłoby oznaką szacunku dla Jezusa?  W żadnym wypadku! Możemy dawać wyraz naszym uczuciom do Jezusa, wymawiając jego imię tak, jak się przyjęło w naszym języku.

To samo można powiedzieć o wszystkich innych imionach występujących w Biblii. Wymawiamy je w ojczystym języku i nie próbujemy naśladować oryginalnego brzmienia. Mówimy więc „Jeremiasz”, a nie Jirm^ejahu. Mówimy też Izajasz, chociaż tego proroka za jego czasów nazywano prawdopodobnie J^eszaʽjahu. Nawet uczeni, którzy znają pierwotne brzmienie tych imion, posługują się ich formami współczesnymi, a nie starożytnymi.

Podobnie jest z imieniem Jehowa. Choćby jego współczesna wymowa nie odpowiadała ściśle pierwotnej, wcale nie pomniejsza to znaczenia tego imienia. Wyróżnia Stwórcę, żywego Boga, Najwyższego, do którego Jezus powiedział: „Nasz Ojcze w niebiosach, niech imię Twoje będzie uświęcone” (Mateusza 6:9).

„Nie da się go wyrugować”

Co prawda wielu tłumaczy opowiada się za wymową Jahwe, niemniej New World Translation (Przekład Nowego Świata) jak również wiele innych przekładów nadal posługuje się formą Jehowa[h]  z uwagi na to, że od wieków ludzie są do niej przyzwyczajeni. Ponadto tak jak inne formy zachowuje ona litery tetragramu: YHWH albo JHVH. *

W ubiegłym stuleciu niemiecki profesor Gustav Friedrich Oehler powziął z tego samego powodu podobną decyzję. Po omówieniu różnych form imienia Bożego napisał: „Odtąd używamy słowa Jehowa, ponieważ nie ulega wątpliwości, że to imię tak się przyjęło w naszym słownictwie i nie da się go wyrugować” (Theologie des Alten Testaments [Teologia Starego Testamentu], wydanie drugie, 1882, s. 143).

Podobnie wypowiada się uczony jezuita Paul Joüon w przypisie do swojej Grammaire de l’hébreu biblique (Gramatyka hebrajszczyzny biblijnej, s. 49): „W naszych przekładach zamiast (hipotetycznej) formy Yahweh posługujemy się formą Jéhovah (...), która jest bardziej rozpowszechnioną formą literacką powszechnie stosowaną w języku francuskim” (wyd. 1923). W wielu innych językach, jak o tym świadczy zestawienie na stronie 8, tłumacze Biblii używają podobnej formy.

Czy wobec tego używanie formy Jahwe jest błędne? Nic podobnego. Chodzi jedynie o to, że najprawdopodobniej czytelnik prędzej zareaguje na formę Jehowa, gdyż zdobyła ona sobie prawo obywatelstwa w większości języków. Powinniśmy więc koniecznie posługiwać się tym imieniem i ogłaszać je innym. „Jehowie składajcie dzięki! Wzywajcie Jego imienia. Obwieszczajcie wśród ludów Jego poczynania. Mówcie, że Jego imię jest nader wzniosłe” (Izajasza 12:4).

Popatrzmy, jak przez całe wieki słudzy Boży postępowali zgodnie z tym nakazem.

[Przypisy]

[Ramka na stronie 7]

Poszczególni uczeni mają różne zdania w sprawie pierwotnej wymowy imienia JHWH:

W książce The Mysterious Name of Y.H.W.H., (Tajemnicze imię Y.H.W.H., 1957, s. 74) dr M. Reisel napisał, że „opatrzenie tetragramu znakami samogłoskowymi musiało pierwotnie wyglądać następująco: J^eHūàH lub JaHūàH”.

Ks. dr Józef Kruszyński, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, podaje w przypisie do swego przekładu Księgi Wyjścia 3:14 na temat imienia Bożego: „Temu wyrazowi dano te same samogłoski, które posiada imię Boże Adonaj, stąd dokładna wymowa posiada brzmienie Jehowa. Na początku 19 w. uczeni wprowadzili wymowę Jahwe, której się stale trzymamy” (Pięcioksiąg Mojżeszowy, Lublin 1937).

Kanonik D.D. Williams z Cambridge twierdzi, że „wszystko wskazuje na to, a nawet niemal dowodzi, iż Jāhwéh nie było poprawną wymową tetragramu (...) Imię to brzmiało prawdopodobnie JĀHÔH” (Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft [Zeszyty Wiedzy o Starym Testamencie], 1936, t. 54, s. 269).

W glosariuszu francuskiego zrewidowanego przekładu Segond zamieszczono na stronie 9 następujący komentarz: „W niektórych nowszych przekładach używa się formy Yahvé, opartej na kilku świadectwach starożytnych, ale nie są one miarodajne. Jeśli wziąć pod uwagę imiona własne, których częścią składową jest imię Boże, np. hebrajskie imię proroka Eliasza (Eliyahou), to imię Boże równie dobrze można wymawiać Jaho lub Jahou”.

W 1749 roku niemiecki biblista Teller wymienił kilka form imienia Bożego, z którymi się zetknął: „Sanchuniathon pisał Jevo, Diodor Sycylijczyk, Macrobius, Klemens Aleksandryjski, święty Hieronim i Orygenes pisali Jao; Samarytanie, Epifaniusz, Teodor — Jahe lub Jave; Ludwig Cappel czytał je Javoh; Drusius — Jahve; Hottinger — Jehva; Mercerus — Jehovah; Castellio — Jovah; a le Clerc — Jawoh lub Javoh”.

Pierwotne brzmienie imienia Bożego jest więc nieznane. Zresztą nie jest to najważniejsze, gdyby bowiem tak było, Bóg postarałby się o to, żeby zostało dla nas zachowane. Ważne jest natomiast posługiwanie się imieniem Bożym zgodnie z jego zwyczajowym brzmieniem w naszym języku.

[Ramka na stronie 8]

Formy imienia Bożego w różnych językach, świadczące o międzynarodowym uznawaniu brzmienia Jehowa

angielski — Jehovah

awabakal — Yehóa

bugotu — Jihova

duński — Jehova

efik — Jehovah

fidżijski — Jiova

fiński — Jehova

francuski — Jéhovah

futuna — Ihova

hiri motu — Iehova

hiszpański — Jehová

holenderski — Jehovah

igbo — Jehova

japoński — Ehoba

joruba — Jehofah

kantoneski — Yehwowah

maoryski — Ihowa

mwala-malu — Jihova

narrinyeri — Jehovah

nembe — Jihova

niemiecki — Jehova

petats — Jihouva

polski — Jehowa

portugalski — Jeová

rumuński — Iehova

samoański — Ieova

suahilijski — Yehova

suto — Jehova

szwedzki — Jehova

tagalski — Jehova

tahitański — Iehovah

tongan — Jihova

venda — Yehova

węgierski — Jehova

włoski — Geova

xosa — uYehova

zulu — uJehova

[Ramka na stronie 11]

Słowo „Jehowa” stało się szeroko znane jako imię Boże nawet w tekstach pozabiblijnych.

Franz Schubert skomponował muzykę do napisanego przez Johanna Ladislava Pyrkera poematu lirycznego zatytułowanego „Wszechmoc”. Imię Jehowa występuje tam dwukrotnie. Użyto go również w zakończeniu ostatniej sceny opery Verdiego „Nabucco” (Nabuchodonozor).

Ponadto imię Jehowa spotykamy między innymi w utworach poetyckich Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego, a słynny francuski pisarz Victor Hugo zamieścił je w przeszło 30 swoich dziełach. Zarówno on, jak i Lamartine napisali wiersze pod tytułem „Jehowa”.

W dwóch tomach Katalogu monet polskich z lat 1632-1696, wydanych w latach 1982 i 1984 w Warszawie, zamieszczono opis pochodzących z tego okresu 50 różnych monet, na których widnieje „w promieniach [albo: w promieniach i chmurach] hebrajski napis Jehowa”.

W książce Deutsche Taler (Niemieckie talary) wydanej w roku 1967 przez Federalny Bank Niemiecki znajduje się fotografia jednej z najstarszych monet, na której widnieje imię „Jehowa”. Jest to Reichstaler bity w roku 1634 na terenie Księstwa Śląskiego. O rewersie tej monety powiedziano: „Pod promieniejącym imieniem JEHOWA wynurzającym się spośród obłoków widnieje ukoronowana tarcza z herbem Śląska”.

Zwiedzający muzeum w Rudolstadt (NRD) mogą podziwiać na kołnierzu zbroi, którą nosił w XVII wieku Gustaw II Adolf, król Szwecji, napisane dużymi literami imię JEHOVA.

Tak więc od wieków forma Jehowa jest uznawanym przez różne narody sposobem wymawiania imienia Bożego. Ludzie, którzy ją słyszą, od razu wiedzą, o kim mowa. Sprawa przedstawia się tak, jak powiedział profesor Oehler: „To imię tak się przyjęło w naszym słownictwie i nie da się go wyrugować” (Theologie des Alten Testaments [Teologia Starego Testamentu]).

[Ilustracja na stronie 6]

Fragment posągu anioła z imieniem Bożym, stojącego przy grobie papieża Klemensa XIII w bazylice św. Piotra w Watykanie

[Ilustracja na stronie 7]

Wybito wiele monet z imieniem Bożym. Ta, z roku 1661, pochodzi z Norymbergi w Niemczech. Tekst łaciński głosi: „W cieniu twoich skrzydeł”.

[Ilustracje na stronie 9]

Dawniej imię Boże w formie tetragramu ozdabiało wiele kościołów

Francja, katolicka bazylika Fourvière w Lyonie

Sala Czerwona w Ratuszu gdańskim, Polska

Kościół Mariacki w Gdańsku, Polska

Południowa Francja, kościół w Digne

Brazylia, kościół w São Paulo

Zamek biskupów warmińskich Lidzbark Warmiński, Polska

Włochy, katedra św. Marka w Wenecji

[Ilustracje na stronie 10]

Imię Jehowy w klasztorze w Bordesholm w Niemczech

na niemieckiej monecie z roku 1635

nad bramą kościelną w Fehmarn w Niemczech

i trzykrotnie w cytacie z Ezechiela 37:4-6 na epitafium w Kościele Mariackim w Gdańsku, (Polska)