Rozdział 14

Cudowność człowieka

1. Co można by uznać za wielką trudność dla mózgu?

SPOŚRÓD wszystkich cudowności na świecie nic nie jest tak zdumiewające, jak mózg ludzki. Na przykład w każdej sekundzie za pośrednictwem różnych zmysłów dociera do niego około 100 milionów bitów informacji. Jak to się dzieje, że mózg potrafi się uporać z taką lawiną? Jak sobie radzi z milionami jednocześnie napływających wiadomości, skoro możemy myśleć tylko o jednej rzeczy na raz? Najwyraźniej umysł nie tylko potrafi znieść ten napór, lecz także doskonale umie mu sprostać.

2, 3. Jakie dwa czynniki umożliwiają przezwyciężanie tej trudności?

² Wywiązywanie się z tego zadania jest jednym z niezliczonych cudów dokonujących się w mózgu człowieka. Biorą w tym udział dwa czynniki. Po pierwsze: W pniu mózgu znajduje się siatka włókien nerwowych wielkości twego małego palca. Nazywa się ją tworem siatkowatym. Działa jak centrum kontroli ruchu, ponieważ śledzi miliony wiadomości, które trafiają do mózgu, oddziela nieistotne i wyławia ważne, żeby je przekazać do kory mózgowej. Ta niewielka siatka włókien nerwowych przepuszcza do sfery świadomości najwyżej kilkaset informacji na sekundę.

 ³ Po drugie: Dalszy dobór tego, co ma trafić do naszej świadomości, prawdopodobnie odbywa się dzięki falom przebiegającym przez mózg z częstotliwością od 8 do 12 razy na sekundę. Pod wpływem tych fal następują okresy zwiększonej czułości, podczas których mózg rejestruje silniejsze sygnały i na nie reaguje. Przypuszcza się, że za pomocą tych fal mózg uważnie sprawdza sam siebie, aby skupiać się na tym, co ma istotne znaczenie. Tak więc z sekundy na sekundę trwa w naszej głowie stan zdumiewającej aktywności!

Coś „zadziwiającego”

4. Co w dalszym ciągu pozostaje faktem pomimo intensywnych badań nad mózgiem?

⁴ W ostatnich latach uczeni zrobili ogromne postępy w poznawaniu mózgu. Niemniej jednak ich wiedza w tej dziedzinie jest niczym w porównaniu z niewiedzą. Pewien badacz powiedział, że po tysiącach lat domysłów i kilku dziesięcioleciach intensywnych badań naukowych nasz mózg, jak i cały wszechświat, w dalszym ciągu jest dla nas „w zasadzie tajemnicą”.¹ Nie ulega wątpliwości, że mózg ludzki jest najbardziej tajemniczym elementem cudowności człowieka — „cudem” w sensie czegoś, co „zadziwia”.

5. Jaki szczegół w rozwoju mózgu małego dziecka ujawnia istnienie przepaści pomiędzy mózgiem zwierzęcym a ludzkim?

⁵ Ten cud rozpoczyna się w łonie matki. W trzy tygodnie po poczęciu powstają pierwsze komórki mózgu. Mnożą się skokowo nieraz w tempie 250 000 na minutę. Po narodzeniu mózg wciąż rośnie, a sieć połączeń w dalszym ciągu się w nim rozbudowuje. Szybko uwidacznia się przepaść dzieląca mózg ludzki od mózgu zwierzęcia: „Mózg dziecka, w przeciwieństwie do mózgu któregokolwiek zwierzęcia, zwiększa swą objętość w ciągu pierwszego roku życia trzykrotnie”, czytamy w książce The Universe Within (Wszechświat w naszym wnętrzu).² Z czasem w mózgu ludzkim, choć stanowi on jedynie 2 procent wagi ciała, upakowanych zostaje około 100 miliardów komórek nerwowych, zwanych neuronami, jak również innych rodzajów komórek.

6. W jaki sposób sygnały nerwowe są przekazywane od jednego neuronu do drugiego?

⁶ Podstawowe komórki mózgowe (neurony) w gruncie  rzeczy nie stykają się bezpośrednio. Rozdzielają je synapsy — maleńkie szczeliny szerokości mniejszej niż jedna dziesięciotysięczna milimetra. Luki te są zwierane przez substancje chemiczne zwane przekaźnikami. Dotąd znanych jest 30 takich substancji, ale niewykluczone, że jest ich w mózgu dużo więcej. Sygnały chemiczne przejmowane są na jednym końcu neuronu przez labirynt drobniutkich wypustek zwanych dendrytami. Następnie zostają przeniesione do drugiego końca neuronu przez włókno nerwowe zwane aksonem. Wewnątrz neuronów sygnały są przekazywane elektrycznie, natomiast w szczelinach — chemicznie. Przepływ sygnałów nerwowych odbywa się zatem sposobem elektrochemicznym. Intensywność sygnału nie zależy od mocy impulsów, która zawsze jest taka sama, tylko od ich częstotliwości, ta zaś może sięgać tysiąca na sekundę.

7. O jakim procesie, który się odbywa w mózgu, jest mowa w Biblii i co zgodnego z tym odkryli uczeni?

⁷ Nie wiadomo dokładnie, jakie zmiany fizjologiczne zachodzą w mózgu, gdy się uczymy. Wyniki doświadczeń wskazują jednak, że w procesie uczenia się, zwłaszcza w młodym wieku, powstają lepsze połączenia i uwalnia się więcej substancji chemicznych zwierających szczeliny pomiędzy neuronami. Ciągłe wykorzystywanie połączeń umacnia je, przez co proces uczenia się jest efektywniejszy. W czasopiśmie Scientific American czytamy: „Połączenia często aktywowane w jakiś sposób się umacniają”.³ Ciekawa jest pod tym względem podana w Biblii uwaga, że trudniejsze zagadnienia łatwiej jest zrozumieć ludziom dojrzałym, „którzy przez użytkowanie mają spostrzegawczość wyćwiczoną” (Hebrajczyków 5:14). Z przeprowadzonych badań wynika, że niewykorzystywane zdolności umysłowe zanikają. Tak więc mózg, podobnie jak mięsień, staje się sprawniejszy, gdy człowiek się nim posługuje, a słabnie, gdy go nie używa.

8. Jakie poważne pytanie dotyczące mózgu pozostaje bez odpowiedzi?

⁸ Ogromną liczbę mikroskopijnych włókien nerwowych, które tworzą te połączenia w mózgu, często nazywa się „układem”. Włókna te są precyzyjnie rozmieszczone w niewyobrażalnie złożonym labiryncie. Jak to się jednak dzieje, że trafiają na odpowiednie miejsca  według „schematów połączeń”, pozostaje tajemnicą. „Niewątpliwie najważniejszym ze wszystkich nie wyjaśnionych problemów związanych z rozwojem mózgu”, powiedział pewien uczony, „jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób neurony tworzą konkretne układy połączeń. (...) Większość tych połączeń zdaje się być dokładnie ustalona we wczesnym okresie rozwoju”.⁴ Inny badacz dodaje, że ten „dokładny układ połączeń między odpowiednimi rejonami mózgu jest czymś normalnym, ale w dalszym ciągu nic nie wiadomo o sposobie jego powstawania”.⁵

9. Ile połączeń — według oceny uczonych — istnieje w mózgu i co powiedział pewien specjalista o jego pojemności?

⁹ Liczba owych połączeń jest astronomiczna! Każdy neuron może mieć tysiące połączeń z innymi neuronami. Poza tymi połączeniami istnieją także mikroobwody pomiędzy samymi dendrytami. „Te ‛mikroobwody’, jak się je nazywa”, powiedział pewien neurolog, „poszerzają nasze i tak już oszałamiające wyobrażenia o działaniu mózgu o całkiem nowy wymiar”.⁶ Niektórzy badacze uważają, że „liczba połączeń między miliardami komórek nerwowych w mózgu ludzkim może sięgać biliarda”.⁷ Jaką pojemność to daje? Zdaniem Carla Sagana mózg może wchłonąć informacje, które „wypełniłyby jakieś 20 milionów tomów, a więc tyle, ile się znajduje w największych bibliotekach świata”.⁸

10. (a) Pod jakim względem kora mózgowa człowieka różni się od zwierzęcej i co człowiek na tym zyskuje? (b) Jak to skomentował pewien naukowiec?

¹⁰ O ogromnej różnicy między człowiekiem a zwierzęciem stanowi kora mózgowa. Ma mniej więcej 3 milimetry grubości, a jej sfałdowania są dopasowane do kształtu czaszki. Rozpostarta zajęłaby powierzchnię około 3400 centymetrów kwadratowych. Długość włókien przewodzących wynosi jakieś 1000 kilometrów na jeden centymetr sześcienny. W porównaniu z korą któregokolwiek zwierzęcia ludzka kora mózgowa jest nie tylko o wiele większa, lecz także ma znacznie większe rejony, które nie są wykorzystywane, to znaczy nie służą do sterowania fizycznymi funkcjami ciała, tylko są zastrzeżone do wyższych czynności umysłowych odróżniających ludzi od zwierząt. Pewien naukowiec oświadczył,  że „nie jesteśmy tylko bardziej rozgarniętymi małpami”, gdyż dzięki posiadaniu umysłu „jesteśmy jakościowo różni od wszelkich innych form życia”.⁹

Daleko większe możliwości

11. Jak się to dzieje, że mózg ludzki zapewnia człowiekowi elastyczną zdolność uczenia się, której nie mają zwierzęta?

¹¹ „Mózg ludzki”, jak powiedział pewien uczony, „cechuje zdolność uczenia się i dokonywania najróżniejszych wyspecjalizowanych czynności”.¹⁰ W informatyce używa się określenia „wbudowany konstrukcyjnie układ sterowania lub programowania” w odniesieniu do z góry założonych, konstrukcyjnie uwarunkowanych i niezmiennych jego właściwości w przeciwieństwie do funkcji wprowadzanych do komputera przez programistę. „Co się tyczy ludzi”, pisze jeden z autorytetów w tej dziedzinie, „określenie to [układ wbudowany konstrukcyjnie] oznacza wrodzone zdolności albo co najmniej predyspozycje”.¹¹ Człowiek ma wrodzoną dość wszechstronną zdolność uczenia się, a nie po prostu wiedzę. Tymczasem zwierzęta mają „wbudowaną konstrukcyjnie” instynktowną mądrość, natomiast ich zdolność uczenia się czegoś nowego jest ograniczona.

12. Jaka zdolność jest niejako wbudowana konstrukcyjnie do ludzkiego mózgu w przeciwieństwie do mózgu zwierzęcego i jaką swobodę zapewnia to ludziom?

¹² Jak na to zwrócono uwagę w książce The Universe Within (Wszechświat w naszym wnętrzu), nawet najinteligentniejsze zwierzę „nigdy tak nie rozwinie władz umysłowych, jak człowiek, brak mu bowiem tego, co my posiadamy: Wstępnego zaprogramowania naszego wyposażenia neuronalnego, które pozwala nam tworzyć pojęcia związane z tym, co widzimy, wypowiadać się na temat tego, co słyszymy, i myśleć o tym, co przeżywamy”. Musimy jednak pod wpływem bodźców z otoczenia programować swój mózg, bo w przeciwnym razie — czytamy we wspomnianej książce — „nie rozwinęłoby się nic, co by przypominało ludzki umysł (...) Bez ogromnego napływu doświadczenia trudno byłoby oczekiwać pojawienia się choćby jakiegoś śladu intelektu”.¹² Tak więc zdolność niejako już wbudowana w ludzki mózg pozwala nam rozwijać intelekt. Co więcej, w przeciwieństwie do zwierząt możemy dowolnie programować  swoją zdolność rozumowania na podstawie naszej wiedzy, oceny wartości, sposobności i celów.

Zdolność mówienia właściwa tylko ludziom

13, 14. (a) Jaki przykład wstępnego zaprogramowania świadczy o tym, że ludzie mają wielką swobodę w dowolnym programowaniu swego intelektu? (b) Co w związku z tym powiedział pewien ceniony językoznawca o zwierzętach i zdolności mówienia?

¹³ Wymownym przykładem konstrukcyjnie wbudowanych zdolności, które wykazują elastyczną podatność na programowanie, jest język. Specjaliści są zgodni co do tego, że „mózg ludzki ma genetycznie zaprogramowaną zdolność do opanowywania mowy”¹³ i że mowę „można wyjaśnić tylko tkwiącą w naszym mózgu wrodzoną zdolnością do przetwarzania informacji przekazywanych przez język”.¹⁴ W odróżnieniu od bezwładności widocznej w instynktownym zachowaniu zwierząt człowiek z ogromną elastycznością korzysta z tej konstrukcyjnie wbudowanej zdolności do opanowania i używania języka.

¹⁴ W naszym mózgu co prawda nie ma konstrukcyjnie wbudowanego konkretnego języka, ale mamy z góry zaprogramowaną zdolność do nauki języków. Jeżeli w domu mówi się dwoma językami, to dziecko może się nauczyć obu. Jeśli będzie miało styczność z trzecim, to i tego może się nauczyć. Pewna dziewczynka od najmłodszych lat miała kontakt z wieloma językami. W wieku pięciu lat mówiła płynnie ośmioma. Wobec takich wrodzonych zdolności trudno się dziwić pewnemu  cenionemu językoznawcy, który w związku z przeprowadzanymi na szympansach eksperymentami z językiem migowym powiedział, iż ich wyniki „na pewno dowodzą, że szympansy nie są w stanie przyswoić sobie nawet najelementarniejszych form języka ludzkiego”.¹⁵

15. Co mówią naukowcy o najstarszych językach?

¹⁵ Czy taka zdumiewająca zdolność mogła się wykształcić z pomruków i chrząkania zwierząt? Wyniki badań najstarszych języków wykluczają taką ewolucję. Pewien specjalista oświadczył, że „nie ma żadnych języków prymitywnych”.¹⁶ Antropolog Ashley Montagu przyznaje, że tak zwane języki prymitywne „często są o wiele bardziej złożone i komunikatywne niż języki ludów o rzekomo ‛wyższej kulturze’”.¹⁷

16. Jak się wypowiadają niektórzy uczeni o pochodzeniu zdolności mówienia, dla kogo jednak nie jest to żadną tajemnicą?

¹⁶ Pewien neurolog tak się wypowiada na ten temat: „Im usilniej staramy się poznać mechanizm mówienia, tym bardziej tajemniczy staje się ten proces”.¹⁸ Inny naukowiec mówi: „Po dziś dzień jest tajemnicą, jak doszło do poprawnego wiązania wyrazów w dłuższe wypowiedzi”.¹⁹ Trzeci zaś oświadcza: „Zdolność mówienia, która jak żadna inna siła oddziałuje na ludzi i narody, wyraźnie odróżnia człowieka od zwierzęcia. Niemniej pochodzenie tej zdolności ciągle pozostaje jedną z najbardziej zadziwiających tajemnic mózgu”.²⁰ Nie jest ona jednak tajemnicą dla ludzi dostrzegających w tym rękę Stwórcy, który w pewnych rejonach mózgu umieścił „układy wbudowane konstrukcyjnie”, żeby można się było nauczyć mówić.

Wyjaśnieniem tylko stwarzanie

17. (a) Jakich możliwości mózgu nie da się wyjaśnić ewolucją? (b) Czym można logicznie wytłumaczyć posiadanie przez człowieka mózgu o tak ogromnych możliwościach?

¹⁷ W Encyclopædia Britannica czytamy, iż mózg ludzki „ma tak ogromne możliwości, że człowiek nie jest w stanie ich wykorzystać przez całe swoje życie”.²¹ Mówi się też, że mózg ludzki potrafi sobie poradzić z każdym obciążeniem związanym z procesami uczenia się i zapamiętywania, a nawet stać go na wysiłek miliard razy większy! Ale po co miałby ewolucyjnie powstać taki nadmiar możliwości? „Jest to jedyny przykład na to, że  gatunek dysponuje narządem, ale do tej pory nie wie, co z nim począć” — przyznaje pewien uczony, po czym pyta: „Jak to pogodzić z podstawowym twierdzeniem ewolucji, że dobór naturalny postępuje małymi krokami, przy czym każda zmiana musi dawać nosicielowi choćby minimalną, ale wymierną korzyść?” Rozwój mózgu ludzkiego, czytamy dalej, „pozostaje najbardziej zagadkowym aspektem ewolucji”.²² Czy wobec nieprawdopodobieństwa ewolucyjnego powstania i dalszego przekazywania takiego nigdy nie wykorzystywanego nadmiaru możliwości mózgu nie byłby rozsądniejszy wniosek, że człowiek ze swą nieograniczoną zdolnością uczenia się został przystosowany do życia wiecznego?

18. Jak pewien uczony wyraził podziw dla możliwości ludzkiego mózgu i jaki przykład wymownie świadczy o tych możliwościach?

¹⁸ Carl Sagan, zdumiony tym, że mózg ludzki jest w stanie pomieścić informacje, które „wypełniłyby jakieś 20 milionów tomów”, powiedział: „Wprost nie do wiary, ile mózg może pomieścić w tak maleńkiej przestrzeni”.²³ To, co się dzieje w tej maleńkiej przestrzeni, rzeczywiście przechodzi ludzkie pojęcie. Wyobraźmy sobie na przykład, co musi zachodzić w mózgu pianisty, który wszystkimi palcami biegającymi po klawiaturze wykonuje trudny utwór muzyczny. W jakże zdumiewający sposób jego mózg musi koordynować ruchy, żeby nakazywać palcom uderzanie właściwych klawiszy we właściwym czasie i z właściwą siłą odpowiednio do tekstu nutowego zapisanego w jego pamięci! Gdyby uderzył w nie ten klawisz, mózg natychmiast dałby mu o tym znać! Wszystkie te nieprawdopodobnie złożone działania są programowane w jego mózgu przez długoletnie ćwiczenia. Jest to jednak możliwe tylko dzięki temu, że zdolność muzykowania została tam wstępnie zaprogramowana już od urodzenia.

19. Czym można wytłumaczyć możliwości intelektualne oraz inne cudowne zdolności mózgu ludzkiego?

¹⁹ Żaden mózg zwierzęcy nie jest w stanie tego pojąć, a tym bardziej dokonać. Żadna teoria ewolucyjna nic tu nie wyjaśnia. Czyż nie narzuca się oczywisty wniosek, że ludzkie cechy intelektualne są odzwierciedleniem Najwyższej Inteligencji? Jest to zgodne z Księgą Rodzaju 1:27, gdzie czytamy: „I przystąpił Bóg do stworzenia  człowieka na swój obraz”. Zwierzęta nie zostały stworzone na obraz Boży. Dlatego nie mają takich zdolności umysłowych, jak człowiek. Chociaż zwierzęta dokonują zadziwiających wyczynów dzięki ustalonym wcześniej, niezmiennym instynktom, to jednak ich umiejętności są niczym w porównaniu z elastycznością myślenia i działania ludzi oraz ich zdolnością do wykorzystywania stale wzbogacanej wiedzy.

20. Pod jakim względem nie da się pogodzić ludzkiego altruizmu z teorią ewolucji?

²⁰ Następnym problemem dla ewolucjonistów jest ludzki altruizm — bezinteresowna troska o dobro innych. Pewien ewolucjonista tak to wyraził: „Wszystko, co się rozwinęło w wyniku doboru naturalnego, powinien cechować egoizm”. I rzeczywiście, wiele ludzi odznacza się taką cechą. Potem jednak przyznał: „Być może kolejną specyficzną cechą człowieka jest zdolność kierowania się czystym, bezinteresownym, prawdziwym altruizmem”.²⁴ Inny uczony dodał: „Altruizm leży w naszej naturze”.²⁵ Tylko ludzie działają niesamolubnie, chociaż zdają sobie sprawę, co ich to może kosztować albo na jakie ofiary będą musieli się zdobyć.

Docenianie cudowności człowieka

21. Jakie zdolności i przymioty odróżniają człowieka od każdego zwierzęcia?

²¹ Pomyślmy tylko: Człowiek zaczyna się zastanawiać, świadomie wytyka sobie cele i kreśli plany ich osiągnięcia, po czym podejmuje wysiłki, żeby je urzeczywistnić, i odczuwa zadowolenie, gdy mu się to uda. Stworzony z poczuciem piękna, muzykalnością, talentem artystycznym, żądzą wiedzy, nie zaspokojoną ciekawością jak również wynalazczą i twórczą wyobraźnią, znajduje radość i zadowolenie w korzystaniu z tych darów. Gdy staje wobec różnych problemów, nie cofa się przed nimi, tylko z przyjemnością wykorzystuje swoje zdolności umysłowe i fizyczne, żeby je rozwiązać. Człowiek ma też poczucie moralności, które pozwala mu odróżniać dobro od zła, oraz sumienie, które go dręczy, gdy zbłądzi. Znajduje szczęście w dawaniu oraz cieszy się, gdy kocha i jest kochany. Wszystko to jest dla niego źródłem radości i nadaje sens jego życiu.

22. Pod wpływem jakich rozmyślań człowiek odczuwa swą nicość i szuka zrozumienia?

 ²² Człowiek może się przyglądać roślinom i zwierzętom, podziwiać majestatyczne góry i ogromne morza, rozmyślać nad rozległością gwiaździstego nieba, które ma nad głową, i odczuwać swą nicość. Ma poczucie czasu i wieczności, zastanawia się nad tym, skąd się tu wziął i dokąd zmierza, oraz stara się zrozumieć, co się za tym wszystkim kryje. Coś takiego nie przychodzi do głowy żadnemu zwierzęciu. Natomiast człowiek docieka przyczyny i celu każdej rzeczy. A wszystko dlatego, że został obdarzony imponującym mózgiem i jest „obrazem” Tego, który go stworzył.

23. Komu Dawid oddał chwałę za swoje pochodzenie i co powiedział o powstawaniu w łonie matki?

²³ Starożytny psalmista Dawid ze zdumiewającą wnikliwością oddał chwałę Temu, który skonstruował mózg, i uznał Go za sprawcę cudu narodzin człowieka. Powiedział: „Ciebie będę opiewać, gdyż uczyniony jestem cudownie, w sposób przejmujący lękiem. Dzieła Twoje są zdumiewające, o czym bardzo dobrze wie dusza moja. Kości moje nie były schowane przed Tobą, gdy powstawałem w ukryciu, tkany w najniższych partiach ziemi. Oczy Twoje widziały mnie, gdy byłem dopiero zarodkiem, i w księdze Twej były spisane wszystkie jego cząstki” (Psalm 139:14-16).

24. Wskutek jakich odkryć naukowych słowa Dawida są jeszcze bardziej zdumiewające?

²⁴ Można słusznie powiedzieć, że w zapłodnionej komórce jajowej w łonie matki są „spisane” wszystkie części powstającego ciała ludzkiego. Serce, płuca, nerki, oczy i uszy, ręce i nogi oraz zdumiewający mózg — te i wszystkie inne części ciała są „zapisane” w kodzie genetycznym zapłodnionego jaja w łonie matki. W kodzie tym mieszczą się wewnętrzne rozkłady czasu pojawiania się tych części w odpowiedniej kolejności. Fakt ten został odnotowany w Biblii prawie 3000 lat przed odkryciem przez współczesną naukę kodu genetycznego!

25. Do jakiego wniosku to wszystko prowadzi?

²⁵ Czyż istnienie człowieka, który ma tak zdumiewający mózg, nie jest prawdziwym cudem, godnym podziwu? Czy wobec tego nie jest też rzeczą oczywistą, że taki cud można przypisać jedynie stwarzaniu, a nie ewolucji?

[Pytania do studium]

[Napis na stronie 168]

Jak mózg potrafi się uporać ze 100 milionami informacji, które docierają do niego w każdej sekundzie?

[Napis na stronie 169]

Mózg bada sam siebie co ¹⁄10 sekundy, żeby się skupiać na tym, co ma istotne znaczenie

[Napis na stronie 169]

Nasz mózg jest dla nas „w zasadzie tajemnicą”

[Napis na stronie 173]

„Nie jesteśmy tylko bardziej rozgarniętymi małpami”, gdyż dzięki posiadaniu umysłu „jesteśmy jakościowo różni od wszelkich innych form życia”

[Napis na stronie 175]

„Pochodzenie tej zdolności [mówienia] ciągle pozostaje jedną z najbardziej zadziwiających tajemnic mózgu”

[Napis na stronie 175]

Rozwój mózgu ludzkiego „pozostaje najbardziej zagadkowym aspektem ewolucji”

[Napis na stronie 177]

Człowiek obdarzony imponującym mózgiem jest „obrazem” Tego, który go stworzył

 [Ramka i ilustracja na stronie 171]

MÓZG LUDZKI — niezgłębiona tajemnica?

„Mózg ludzki jest najcudowniejszym i najbardziej tajemniczym obiektem w całym wszechświecie” (Antropolog Henry F. Osborn).^a

„Jak w mózgu powstają myśli? Jest to zasadnicze pytanie i ciągle jeszcze nie mamy na nie odpowiedzi” (Fizjolog Charles Sherrington).^b

„Pomimo ciągłego gromadzenia wiedzy działanie mózgu ludzkiego do tej pory jest wielką zagadką” (Biolog Francis Crick).^c

„Kto nazywa komputer ‛mózgiem elektronowym’, ten nigdy nie widział mózgu” (Redaktor naukowy dr Irving S. Bengelsdorf).^d

„Nasza aktywna pamięć przechowuje kilka miliardów razy więcej informacji niż duży komputer stosowany obecnie do celów badawczych” (Autor książek popularnonaukowych Morton Hunt).^e

„Ponieważ mózg jest nieskończenie bardziej skomplikowany niż cokolwiek w znanym nam wszechświecie i nie można go z niczym porównać, więc zanim zdołamy zgłębić tajemnicę jego struktury, będziemy chyba musieli skorygować niektóre z naszych najżarliwiej głoszonych poglądów” (Neurolog Richard M. Restak).^f

Mając na myśli ogromną przepaść dzielącą ludzi od zwierząt, Alfred R. Wallace, „współtwórca teorii ewolucji”, napisał do Darwina: „Dobór naturalny mógłby najwyżej obdarzyć dzikusa mózgiem niewiele lepszym od małpiego, a tymczasem ma on mózg tylko niewiele gorszy od mózgu przeciętnego członka naszego oświeconego społeczeństwa”. Oburzony tym wyznaniem Darwin odpowiedział: „Mam nadzieję, że pan nie zamordował do końca naszego wspólnego dziecka”.^g

Twierdzenie, że mózg ludzki wykształcił się z mózgu tego czy innego zwierzęcia, jest sprzeczne z logiką i faktami. O wiele bardziej logiczny jest następujący wniosek: „Nie pozostaje mi nic innego, jak uznać istnienie Najwyższej Inteligencji, której należy przypisać obmyślenie i ukształtowanie ciągle nas zaskakującej relacji między mózgiem a umysłem — jest to coś znacznie przekraczającego nasze pojęcie (...) Po prostu muszę uwierzyć, że wszystko to miało jakiś rozumny początek, że Ktoś to uruchomił” (Neurochirurg dr Robert J. White).^h

[Ilustracja na stronie 170]

Mózg, podobnie jak mięsień, staje się sprawniejszy, gdy człowiek się nim posługuje, a słabnie, gdy go nie używa

[Patrz publikacja]

dendryty

neuron

akson

synapsa

neuron

akson

[Ilustracja na stronie 172]

Mózg może wchłonąć informacje, które „wypełniłyby jakieś 20 milionów tomów”

[Ilustracje na stronie 174]

Mózg dziecka ma z góry zaprogramowaną zdolność szybkiego nauczenia się trudnych języków, natomiast „szympansy nie są w stanie przyswoić sobie nawet najelementarniejszych form języka ludzkiego”

[Ilustracja na stronie 176]

Człowiek znacznie góruje swymi zdolnościami nad zwierzęciem

[Ilustracja na stronie 178]

„W księdze Twej były spisane wszystkie jego cząstki”