Lekcja 32

Akcent znaczeniowy i modulacja

1, 2. Jaką rolę odgrywa w przemówieniu akcent znaczeniowy?

¹ Akcent znaczeniowy w połączeniu z modulacją sprawia, że przemówienie staje się treściwe i urozmaicone. Brak tych cech pociąga za sobą wypaczenie myśli i osłabienie zainteresowania. A ponieważ akcent znaczeniowy jest zazwyczaj łatwiejszy do opanowania, więc zajmiemy się nim najpierw.

² Pamiętaj o tym, jakiemu celowi służy akcent znaczeniowy. Ma on tak wyróżniać słowa czyli myśli, żeby oddawały właściwe znaczenie, i wskazywać słuchaczom na ich względną wagę. Niekiedy wystarczy po prostu akcentowanie mocne lub słabe, ale zdarza się też, że są potrzebne subtelniejsze odcienie.

3-7. Opowiedz, jak można sobie przyswoić właściwy akcent znaczeniowy.

³ Zaakcentowano w zdaniach słowa oddające myśl. Umiejscowienie akcentu jest w gruncie rzeczy sprawą wyboru słów, które się chce wyróżnić. Polega to na rozpoznawaniu słów oddających myśl i wyodrębnianiu ich z kontekstu za pomocą odpowiedniego nacisku, czyli akcentu. Kiedy zamiast słów oddających zasadniczą myśl zostaną zaakcentowane inne słowa, zaciemnia to lub zniekształca znaczenie.

⁴ Większość ludzi w normalnej codziennej mowie jasno wyraża, co ma na myśli. Jeżeli nie masz żadnego specjalnego przyzwyczajenia, jakim jest na przykład akcentowanie przyimków, to nie powinno ci to sprawiać większych trudności. Każda widoczna słabość pod względem akcentowania jest bowiem najczęściej skutkiem takiego przyzwyczajenia. Jeżeli masz takie trudności, to pracuj nad tym pilnie. Prawie zawsze nie udaje się zerwać z takim przyzwyczajeniem już przy pierwszym lub drugim przemówieniu i dlatego udzielający rad może nie zatrzymać cię przy tym, jeżeli swoim sposobem akcentowania nie wypaczasz myśli. Chcąc jednak przemawiać jak najdobitniej i jak najskuteczniej, pracuj nad tym dopóty, dopóki nie opanujesz całkowicie umieszczania akcentu we właściwym miejscu.

⁵ Zazwyczaj bardziej świadomie trzeba skupiać uwagę na akcencie znaczeniowym podczas przygotowywania się do publicznego czytania niż do przemawiania z głowy. Dotyczy to zarówno odczytywania wersetów biblijnych podczas przemawiania, jak i czytania na zborowym studium Strażnicy. Akcent znaczeniowy przy czytaniu wymaga więcej uwagi  dlatego, że materiał, który czytamy, napisał kto inny. Trzeba więc ten materiał starannie przestudiować, zastanowić się nad nim, a nawet powtarzać pewne wyrażenia, żeby je sobie przyswoić.

⁶ Jak się uzyskuje nacisk, czyli akcent znaczeniowy? Są różne sposoby, które często stosuje się zespołowo: większe natężenie głosu, większa dobitność czy uczuciowość, niższy głos, podwyższony ton głosu, wypowiadanie się w zwolnionym tempie i z namysłem, przyspieszenie tempa, robienie pauzy przed jakąś wypowiedzią lub po niej (albo przed i po), gesty i mimika.

⁷ Z początku zwracaj uwagę głównie na to, czy kładziesz nacisk we właściwych miejscach i w stopniu wystarczającym do uwypuklenia słów kluczowych. Kiedy więc materiał ma być odczytany, to w czasie przygotowywania się podkreślaj sobie te słowa kluczowe. Jeżeli zaś chcesz przemawiać z głowy, to dobrze utrwal sobie w pamięci poszczególne myśli. W swoich notatkach umieść słowa kluczowe, a potem je akcentuj.

8, 9. Dlaczego ważne jest akcentowanie głównych myśli?

⁸ Zaakcentowano główne myśli przemówienia. Pod tym względem akcent znaczeniowy najczęściej miewa braki. W takich wypadkach w przemówieniu nie ma punktów szczytowych. Nie ma nic, co by się uwydatniało. Po zakończeniu przemówienia często nie można sobie przypomnieć nic szczególnego. Nawet wtedy, gdy główne punkty zostaną należycie przygotowane z myślą o uwydatnieniu ich, niepołożenie na nich odpowiedniego nacisku w toku przemawiania może je tak osłabić, że ujdą uwagi.

⁹ Dla rozwiązania tego problemu musisz wcześniej dokładnie przeanalizować cały materiał. Co w tym przemówieniu jest najważniejsze? Co stoi na drugim miejscu pod względem ważności? Co byś powiedział, gdyby cię poproszono o ujęcie w jednym lub dwóch zdaniach istotnej treści twego przemówienia? Jest to jedna z najlepszych metod ustalenia, które punkty należy uwypuklić. Po wyszukaniu ich zaznacz je sobie w swych notatkach bądź w rękopisie. Możesz teraz budować wokół tych myśli jako punktów szczytowych. Są to najważniejsze miejsca w twoim przemówieniu i jeżeli materiał jest dobrze naszkicowany, a ty przedstawiasz go z wyraźnie stopniowanym naciskiem, wtedy słuchacze zapamiętają główne myśli. Na tym właśnie polega cel twego przemawiania.

**********

10-12. Wyjaśnij, co to jest modulacja?

 ¹⁰ Zwykły akcent znaczeniowy umożliwia słuchaczom zrozumienie tego, co mówisz, ale urozmaicenie w akcentowaniu, które daje modulacja, może sprawić, że będą słuchać z przyjemnością. Czy właściwie stosujesz modulację w służbie polowej oraz w przemówieniach, które masz zaszczyt wygłaszać w zborze?

¹¹ Modulacja jest to okresowa zmiana wysokości i siły głosu oraz tempa mowy, mająca na celu podtrzymanie zainteresowania i uzewnętrznienie następujących po sobie myśli i wzruszeń, które cię przenikają jako mówcę. Jeżeli twoja modulacja ma ci służyć jak najlepiej, to powinna obejmować pełną skalę odcieni, na jaką pozwala materiał danego przemówienia. W górnym zakresie modulacji może występować w stopniu malejącym podniecenie, entuzjazm i żywe zainteresowanie. W zakresie środkowym jest miejsce na przyjazne zainteresowanie, a zakres dolny jest związany z powagą i uroczystym nastrojem.

¹² W żadnym wypadku nie powinieneś dążyć do wywołania efektów teatralnych przez skrajności w sposobie wypowiadania się. Nasza mowa powinna być urozmaicona, nie nabożnie uroczysta, jak u ortodoksyjnego duchowieństwa, ani histerycznie gwałtowna, jak u wędrownych kaznodziejów podczas misji pod namiotami. Należyte poczucie godności oraz szacunek dla dobrej nowiny o Królestwie zapobiega takim niechrześcijańskim popisom.

13, 14. Co należy rozumieć przez zmianę siły głosu?

¹³ Zmiany siły głosu. Najprostszym sposobem stosowania modulacji jest chyba zmiana siły głosu. Jest to jeden ze sposobów tworzenia punktów szczytowych i akcentowania głównych punktów przemówienia. Jednakże samo wzmocnienie siły głosu nie zawsze wystarcza do wyróżnienia ważnych punktów. W niektórych wypadkach może je co prawda uwypuklić, ale przedstawienie ich z dodatkowym naciskiem może się mijać z celem. Poruszane przez ciebie punkty mogą bardziej potrzebować ciepła i uczucia niż ożywionego tonu. W takim wypadku mów ciszej, ale za to bardziej uczuciowo. Dotyczy to także wypowiedzi, w których wyrażasz swoje zatroskanie lub obawę.

¹⁴ Chociaż urozmaicanie siły głosu ma istotne znaczenie dla modulacji, to jednak trzeba się starannie wystrzegać mówienia tak cicho, żeby niektórzy nie dosłyszeli. Należy też unikać podnoszenia głosu do tego stopnia, żeby się stawał nieprzyjemny.

15-17. Jak zmiany tempa podnoszą wartość przemówienia?

¹⁵ Zmiany tempa. Tylko nieliczni z początkujących stosują na podium w swoim przemówieniu zmiany tempa.  Robimy to stale w codziennej mowie, ponieważ wtedy wypowiadamy słowa odruchowo, kiedy nam przyjdą na myśl lub kiedy ich potrzebujemy. Natomiast na podium początkujący mówca zazwyczaj sobie na to nie pozwala. Zbyt starannie dobiera słowa i buduje zdania, wskutek czego wszystko wypowiada z jednakową szybkością. Przemawianie ze szkicu pomaga w skorygowaniu tej słabości.

¹⁶ Większą część przemówienia wygłasza się w tempie umiarkowanym. Punkty podrzędne, opowiadania, większość przykładów itp. można przedstawić w szybszym tempie. Ważniejsze argumenty, punkty szczytowe i główne myśli wymagają na ogół wolniejszego przemawiania. W niektórych wypadkach, kiedy trzeba coś szczególnie mocno uwydatnić, możesz mówić całkiem wolno i z zastanowieniem, odpowiednio akcentując. Możesz się nawet zupełnie zatrzymać i zrobić pauzę, co będzie kompletną zmianą tempa.

¹⁷ Kilka słów przestrogi: Nigdy nie mów tak szybko, żeby ucierpiała na tym twoja wymowa. Doskonałym ćwiczeniem, które można wykonać samemu, jest próba czytania na głos jak tylko można najszybciej bez zacinania się. Powtarzaj szereg razy jeden i ten sam określony akapit, ciągle zwiększając tempo, ale tak, żeby się nie zacinać ani nie mówić mniej wyraźnie. Następnie spróbuj czytać jak najwolniej, wydłużając przy tym sa-mo-głos-ki, zamiast oddzielać słowa. Z kolei na przemian nieregularnie przyśpieszaj i zwalniaj, aż twój głos potrafi się dostosowywać i będzie się posłusznie poddawać twojej woli. Wtedy zmiany tempa będą się w twej mowie odbywać automatycznie, w zależności od znaczenia twych wypowiedzi.

18-20. Wyjaśnij, jak można rozwinąć umiejętność stosowania zmian wysokości tonu.

¹⁸ Zmiany wysokości tonu. Chyba najtrudniejszym środkiem modulacji jest stosowanie w dowolnym stopniu zmian wysokości tonu. Oczywiście stale akcentujemy słowa nieznacznym podwyższeniem tonu, przy czym zazwyczaj nieco zwiększamy siłę głosu. Niejako trafiamy w słowo.

¹⁹ Jeżeli jednak chcesz odnieść jak najwięcej pożytku z tej formy modulacji, to będziesz musiał stosować jeszcze znaczniejszą zmianę wysokości tonu. Spróbuj przeczytać na głos 1 Mojżeszową 18:3-8 i 19:6-9. Zwróć uwagę, jak wielkiej różnorodności zarówno w tempie, jak i wysokości tonu wymagają te wersety biblijne. Podniecenie i zapał zawsze wyraża się wyższym tonem niż smutek lub troskę. Gdy twój materiał pobudza do uzewnętrznienia takich uczuć, to oddaj je w odpowiedni sposób.

 ²⁰ Jedną z głównych przyczyn słabości pod tym względem jest ograniczona skala głosu. Jeżeli ty masz takie trudności, to pracuj nad tym. Spróbuj wykonywać ćwiczenie podobne do proponowanego już wcześniej w niniejszej lekcji. W tym wypadku jednak ćwicz się raczej w podwyższaniu i obniżaniu wysokości tonu, a nie w zmianie tempa.

21-24. Dlaczego modulacja musi być dostosowana do myśli lub uczuć?

²¹ Modulacja dostosowana do myśli lub uczuć. Z naszych dotychczasowych rozważań nad tą cechą jasno wynika, że zwykłymi zmianami głosu nie uzyska się dostatecznego urozmaicenia. Twoje wypowiedzi muszą być dostosowane do nastroju twoich wywodów. Gdzie więc szukać początków modulacji? Oczywiście w przygotowanym materiale, który masz przedstawić. Gdy w twoim przemówieniu znajdzie się sama argumentacja lub same zachęty, wówczas będzie ono mało urozmaicone. Przeanalizuj zatem swój szkic, gdy będziesz gotowy, i sprawdź, czy zawiera wszystko, co jest potrzebne, żeby przemówienie było żywe i treściwe.

²² Czasem jednak w połowie przemówienia odnosisz wrażenie, że należałoby zmienić tempo. Czujesz, że przemówienie się wlecze. Co wtedy zrobić? Tu znowu widać korzyści metody przemawiania z głowy. W trakcie przemawiania możesz bowiem zmienić układ materiału. Jak? Można na przykład przerwać mówienie i przystąpić do odczytania jakiegoś wersetu z Biblii. Mógłbyś też nadać jakiemuś twierdzeniu formę pytania, a potem zrobić pauzę dla wzmocnienia wyrazistości. A może da się wstawić jakiś przykład dostosowany do argumentacji z twojego szkicu.

²³ Oczywiście w trakcie przemówienia na takie metody mogą sobie pozwolić doświadczeni mówcy. Ale te same pomysły możesz wykorzystać już podczas przygotowywania materiału do swego zadania.

²⁴ Mówi się, że modulacja jest przyprawą do przemówienia. Gdy użyjesz właściwej przyprawy i w odpowiedniej ilości, wydobędzie ona na jaw cały smak twego materiału i sprawi radość twoim słuchaczom.

POWTÓRKA: