Lekcja 23

Siła głosu i stosowanie pauz

1, 2. Dlaczego musimy mówić dostatecznie głośno?

¹ Jeżeli inni nie mogą cię dobrze słyszeć, wówczas to, co mówisz, traci na wartości. Z drugiej strony, gdy mówisz za głośno, może to irytować słuchaczy i w rezultacie utrudnić im śledzenie ciekawych myśli, które sobie przygotowałeś. Potrzebę zwracania uwagi na odpowiednią siłę głosu można zaobserwować w wielu Salach Królestwa, gdzie podczas zebrań siedzący w tylnych rzędach często nie słyszą komentarzy osób siedzących na przedzie. Czasem ktoś na podium mówi za cicho, wskutek czego nie zagrzewa słuchaczy. Również podczas pełnienia służby kaznodziejskiej spotykamy ludzi, którzy źle słyszą, bądź też trzeba przekrzyczeć hałasy pochodzące z mieszkania lub z zewnątrz. Wszystko to dowodzi, że trzeba zwracać baczną uwagę na odpowiednią siłę głosu.

² Dostatecznie głośno, żeby być dobrze słyszanym. Początkowo dla ustalenia, jak głośno należałoby mówić, dobrze jest zadawać sobie następujące pytania: Czy siła głosu była dostateczna? To znaczy, czy słuchacze w tylnych rzędach słyszeli cię i czy jednocześnie nie mówiłeś za głośno dla siedzących na przedzie? Takie zastanowienie się może wystarczyć dla początkującego, ale bardziej zaawansowani powinni przy tym starać się uwzględnić niżej omówione punkty widzenia. Nadzorca szkoły musi ustalić, w jakim stopniu każdemu studiującemu należy udzielić rad co do tej cechy.

3-10. Jakie okoliczności pomagają nam w ustaleniu, jak głośno należy mówić?

³ Siła głosu dostosowana do okoliczności. Mówca musi sobie zdawać sprawę z rozmaitych warunków, w jakich przemawia. Wyrabia mu to lepszą zdolność rozeznania, uelastycznia go oraz ułatwia mu nawiązanie kontaktu ze słuchaczami i całkowite pochłonięcie ich uwagi.

⁴ Warunki bywają odmienne zależnie od wielkości sali oraz ilości słuchaczy. Chcąc panować nad sytuacją, musisz czuwać nad siłą swego głosu. Przemawianie w Sali Królestwa wymaga większej siły głosu niż w mieszkaniu nowo zainteresowanego. Poza tym dla niewielkiej grupy osób siedzących na przedzie sali, na przykład na zbiórce do służby polowej, potrzeba mniejszej siły głosu niż wtedy, gdy sala jest pełna, jak to ma miejsce podczas zebrania służby.

⁵ Ale nawet i te warunki nie są stałe. Na dworze i wewnątrz pomieszczenia może nagle powstać hałas. Przejeżdżający  w pobliżu samochód czy pociąg, donośne głosy zwierząt, krzyki dzieci, spóźniający się — wszystko to wymaga zmiany siły głosu. Jeżeli nie zwrócisz uwagi na takie zakłócenia i nie zrównoważysz ich siłą głosu, to słuchacze mogą czegoś nie dosłyszeć, może nawet jakiejś bardzo ważnej myśli.

⁶ W wielu zborach są zainstalowane elektroniczne urządzenia wzmacniające. Jeśli jednak używa się ich nieuważnie i siła głosu oscyluje nadmiernie między głośno a cicho, może zajść potrzeba udzielenia studiującemu rady, gdyż nie uwzględnił tych okoliczności. (Zobacz lekcję 13 na temat posługiwania się mikrofonem).

⁷ Niekiedy z powodu właściwości swego głosu mówca ma trudności w opanowaniu umiejętności stosowania odpowiedniej siły głosu. Jeżeli i ty masz takie trudności, a twój głos nie jest dostatecznie nośny, nadzorca szkoły uwzględni to przy udzielaniu rad. Może wtedy zalecić pewne ćwiczenia albo cały program ćwiczeń, które ci pomogą rozwinąć głos i wzmocnić go. Jednakże rady w sprawie samej właściwości głosu to sprawa odrębna i nie będzie się jej rozpatrywać przy omawianiu twojej siły głosu.

⁸ Nie można w każdym przemówieniu oceniać wszelkich okoliczności. Rady powinny dotyczyć wygłoszonego przemówienia, a nie każdej możliwej sytuacji, jaka mogłaby zaistnieć. Jeżeli jednak nadzorca szkoły uzna, że zachodzi potrzeba przestrzec studiującego przed trudnościami, z jakimi mógłby się spotkać w innych okolicznościach, może to zrobić, chociaż za bieżące przemówienie udzieli mu pochwały i w jego formularzu porad wpisze znak „D”.

⁹ Jak mówca może stwierdzić, czy mówi dostatecznie głośno? Najlepszym barometrem jest reakcja słuchaczy. Doświadczony mówca już podczas wygłaszania wstępu uważnie obserwuje siedzących w końcu sali i na podstawie ich wyrazu twarzy oraz ogólnego zachowania się potrafi ocenić, czy go dobrze słyszą, i w razie potrzeby zmienia siłę głosu. Gdy raz „wyczuje” salę, to potem nie będzie już miał dalszych trudności.

¹⁰ Można też obserwować innych mówców występujących w tym samym programie. Czy dobrze ich słychać? Jak głośno mówią? Uwzględniaj to potem.

11, 12. Dlaczego istotne znaczenie ma dostosowanie siły głosu do materiału?

¹¹ Siła głosu dostosowana do materiału. Wyrażony tu pogląd na siłę głosu nie dotyczy modulacji. W tej chwili interesuje nas jedynie dostosowanie siły głosu do materiału, który akurat jest omawiany. Na przykład inaczej reguluje się siłę głosu przy odczytywaniu z Biblii jakiegoś oskarżenia,  a inaczej przy czytaniu rady dotyczącej miłości wśród braci. Porównaj też Izajasza 36:11 z wierszami 12 i 13 oraz zwróć uwagę, jak odmiennie musiało to być wypowiadane. Siłę głosu trzeba dostosowywać do materiału, nie wolno jednak wpadać przy tym w przesadę.

¹² Staranne przeanalizowanie materiału oraz obranego celu pozwoli ci określić, jak głośno powinieneś mówić. Jeżeli chcesz, żeby słuchacze zmienili swój pogląd, to nie płosz ich zbyt głośnym mówieniem. Jeżeli jednak chcesz ich zachęcić do ożywionej działalności, to chyba mógłbyś mówić trochę głośniej. Jeżeli trzeba coś przedstawić z werwą, to nie osłabiaj tego zbyt cichym mówieniem.

**********

13-16. Jaką rolę odgrywa robienie pauz?

¹³ W trakcie wygłaszania przemówienia pauzy we właściwym miejscu są nie mniej ważne niż odpowiednia siła głosu. Bez pauz treść twoich wywodów może łatwo stać się niejasna i główne punkty, które powinny utkwić w pamięci słuchaczy, nie pozostawią większego wrażenia. Pauzy dodają ci pewności siebie i pomagają zachować równowagę, ułatwiają regulację oddechu oraz zachowanie zimnej krwi w trudniejszych punktach przemówienia. Pauzy wskazują słuchaczom, że panujesz nad sytuacją, że nie jesteś zbyt nerwowy i że liczysz się ze słuchaczami oraz że masz dla nich coś, co powinni usłyszeć i zapamiętać.

¹⁴ Początkujący mówca powinien jak najszybciej rozwijać zdolność skutecznego stosowania pauz. Przede wszystkim musisz być przeświadczony, że to, co masz do powiedzenia, jest ważne i powinno utkwić w pamięci słuchaczy. Matka, która karci dziecko, czasami mówi najpierw coś, co ma przykuć jego uwagę. Nie powie jednak nic więcej, dopóki dziecko nie zacznie pilnie słuchać. Dopiero wtedy mówi, o co jej chodzi. Chciałaby bowiem mieć pewność, że dziecko nie zlekceważy jej słów i zapamięta je sobie.

¹⁵ Niektórzy ludzie nigdy nie stosują pauz, nawet w mowie codziennej. Jeżeli i ty do nich należysz, to powinieneś popracować nad tą cechą, żeby zwiększyć skuteczność swej służby kaznodziejskiej, w której przemawiamy w formie rozmowy. Robienie pauz w taki sposób, żeby rozmówca nie przerywał, tylko słuchał i czekał, wymaga dobrego opanowania tej sztuki. Ale umiejętne i zręczne stosowanie pauz na podium jest równie ważne i pożyteczne jak w rozmowie.

¹⁶ Poważnym utrudnieniem w stosowaniu pauz w toku przemówienia jest zbyt obszerny materiał. Unikaj tego. Zarezerwuj sobie czas na pauzy; one są konieczne.

17-21. Wyjaśnij znaczenie pauzy przy znakach przestankowych.

 ¹⁷ Pauza przy znakach przestankowych. Pauzy przy znakach przestankowych stosuje się po prostu dla jaśniejszego wyrażenia myśli, dla oddzielenia pokrewnych myśli oraz zaznaczenia zwrotów, części zdań, a także końców zdań i całych akapitów. Często takie zmiany sygnalizuje się modulacją, ale w słowie mówionym również pauzy stanowią skuteczne ustne znaki przestankowe. I tak jak przecinki i średniki mają odmienne znaczenie w podziale zdania, tak też pauzy powinny się różnić zależnie od ich zastosowania.

¹⁸ Pauza w niewłaściwym miejscu może całkowicie zmienić sens zdania. Przykładem na to są słowa Jezusa zanotowane w Łukasza 23:43: „Zaprawdę powiadam ci, dziś będziesz ze mną w raju”. Opaczna interpretacja tego tekstu wynika z umieszczenia przecinka lub pauzy po „ci” zamiast po „dziś”, co zupełnie przeinacza myśl. Poprawne stosowanie pauz ma więc istotne znaczenie w przekazywaniu zamierzonej treści.

¹⁹ Ucz się ustnego stawiania znaków przestankowych podczas przemawiania z głowy, uważając przy czytaniu czegokolwiek na wszystkie pisemne znaki interpunkcyjne. Jedynym pisemnym znakiem przestankowym, na który czasami można nie zwracać uwagi, jest przecinek. Zrobienie lub nie zrobienie pauzy w miejscu występowania przecinka jest najczęściej sprawą indywidualnego wyboru. Trzeba natomiast uwzględniać wszystkie średniki, kropki, cudzysłowy, a także akapity.

²⁰ Przy czytaniu manuskryptu lub urywka z Biblii mogą być pomocne odpowiednie znaki. Zaznacz sobie pionową kreseczką koniec zwrotów, po których chcesz zrobić krótką pauzę (może tylko przez króciutką zwłokę); dwoma kreseczkami lub znakiem „X” zaznacz dłuższą pauzę.

²¹ Z drugiej strony, gdybyś przy próbnym czytaniu stwierdził, że pewne zdania wychodzą ci niezręcznie, i gdybyś ciągle robił pauzy w niewłaściwych miejscach, mógłbyś połączyć ze sobą ołówkiem wszystkie słowa należące do jednego zwrotu. Kiedy potem czytasz, nie zatrzymuj się, dopóki nie dojdziesz do ostatniego z połączonych słów. Tak postępuje wielu doświadczonych mówców.

22-24. Dlaczego potrzebna jest pauza przy zmianie myśli?

²² Pauza przy zmianie myśli. Zrobienie pauzy przy przechodzeniu od jednego głównego punktu do drugiego daje słuchaczom czas na zastanowienie się, a ponadto zapobiega nieporozumieniom. Umysł może się wtedy przestawić, dostrzec zmianę toku rozumowania i śledzić rozwijanie nowej myśli. Zrobienie pauzy przy zmianie myśli jest dla mówcy równie ważne, jak dla kierowcy zwolnienie jazdy na zakręcie.

 ²³ Materiał przemówienia, które ma być wygłoszone z głowy, powinien być tak ułożony w szkicu, żeby między głównymi punktami można było zrobić pauzę. Nie musi to naruszać spoistości przemówienia, powinieneś bowiem tak formułować myśli, żebyś mógł osiągnąć jakiś określony punkt szczytowy, zatrzymać się, a następnie przejść do nowej myśli. W razie potrzeby takie punkty szczytowe oraz zmiany toku myśli można sobie nawet dla pamięci zaznaczyć w szkicu przemówienia.

²⁴ Pauzy sygnalizujące zmianę myśli są na ogół dłuższe niż przy znakach przestankowych; należy jednak unikać zbyt długich pauz, gdyż wywody stają się przez to rozwlekłe. Ponadto takie pauzy mogą sprawiać wrażenie wymuszonych.

25-28. Wytłumacz, dlaczego stosowanie pauz wzmacnia wyrazistość omawianego punktu oraz jak pomaga uporać się z zakłóceniami.

²⁵ Pauza dla wzmocnienia wyrazistości. Pauza dla wzmocnienia wyrazistości najczęściej ma na celu wytworzenie napięcia. Budzi oczekiwanie bądź też pozwala słuchaczom zastanowić się.

²⁶ Pauza przed ważnym punktem wnosi nastrój oczekiwania. Pauza po takim punkcie ułatwia pełne przyswojenie sobie danej myśli. Te dwa sposoby robienia pauz nie są identyczne; musisz więc zadecydować, który z nich będzie najstosowniejszy w danym wypadku i czy nie należałoby zastosować obu.

²⁷ Pauzy dla wzmocnienia wyrazistości należy ograniczyć do wypowiedzi ważnych, w przeciwnym razie bowiem tracą na wartości.

²⁸ Pauza w szczególnych okolicznościach. Często przeszkody zmuszają mówcę do chwilowego przerwania mowy. Jeżeli zakłócenie nie jest zbyt głośne, to zazwyczaj najlepiej jest mówić dalej ze zwiększoną siłą głosu. Gdyby jednak przeszkoda była tak poważna, że całkowicie zagłuszałaby twoje słowa, wtedy musisz przerwać. Słuchacze będą sobie cenić twoją rozwagę. Poza tym często i tak nie słuchają, ponieważ chwilowe zakłócenie rozprasza ich uwagę. Stosuj więc skutecznie pauzy, aby mieć pewność, że twoi słuchacze odnoszą pełny pożytek z dobrych rzeczy, które chcesz im powiedzieć.

POWTÓRKA: