Lekcja 30

Spoista budowa przemówienia

1-3. Jaką rolę odgrywa w przemówieniu spoistość i jak ją osiągnąć?

¹ Przemówienie można uznać za spoiste wtedy, gdy śledzenie wywodów jest dla słuchaczy łatwe. Jeżeli zaś brak mu spoistości, to ich uwaga wnet osłabnie. Niewątpliwie sprawa ta zasługuje na specjalne uwzględnienie w czasie przygotowywania przemówienia; dlatego formularz „Porad do przemówień” zawiera także punkt „Spoistość przez zastosowanie zwrotów łączących”, który powinieneś dokładnie rozważyć.

² Spoistość oznacza powiązanie w jednolitą całość, mocne zespolenie połączonych ze sobą części, stanowiących logiczną całość. Niekiedy osiąga się to w znacznej mierze po prostu przez logiczne ułożenie poszczególnych części. Jednakże w większości przemówień pewne części wymagają poza zwykłym uszeregowaniem dodatkowego powiązania  ze sobą. W takich wypadkach do zachowania spoistości jest potrzebne przerzucenie pomostu od jednego punktu do drugiego. Do zaznaczenia związku między nowymi myślami a tym, co je poprzedzało, używa się pewnych słów lub zwrotów wypełniających luki, jakie powstają w związku ze zmianami czasowymi bądź zmianą punktu widzenia. To jest właśnie spoistość uzyskana przez zastosowanie zwrotów łączących.

³ Na przykład wstęp, część główna i zakończenie twego przemówienia stanowią odrębne elementy, które mimo swej odrębności muszą być mocno zespolone nawiązywaniem do poprzednich wypowiedzi. Ponadto w przemówieniu trzeba połączyć główne punkty, zwłaszcza gdy nie pozostają w całkiem bezpośrednim związku ze sobą pod względem treści. Niekiedy mogą być potrzebne wyrażenia łączące nawet między zdaniami lub poszczególnymi akapitami.

4-7. Co należy rozumieć przez stosowanie wyrażeń nawiązujących?

⁴ Stosowanie wyrażeń nawiązujących. Często daje się przerzucić most między poszczególnymi myślami po prostu przez odpowiednie użycie słów czy zwrotów łączących. Oto niektóre z nich: także, poza tym, ponadto, prócz tego, tak samo, podobnie, zatem, w związku z tym, z tych powodów, dlatego, wobec tego, tak więc, następnie, jednakże, z drugiej strony, natomiast, w przeciwieństwie do, dawniej, dotychczas itp. Takie słowa skutecznie łączą ze sobą poszczególne zdania i całe akapity.

⁵ Jednakże użycie takich prostych zwrotów często nie spełnia wszystkich wymagań tej cechy przemawiania. Gdzie nie wystarcza jedno słowo lub wyrażenie, tam jest potrzebne szersze nawiązanie, które by pewnie przeprowadziło słuchaczy ponad przepaścią na drugą stronę. Może to być całe zdanie albo nawet nieco pełniej wyrażona dodatkowa myśl nawiązująca.

⁶ Jeden ze sposobów przerzucenia mostu nad taką przepaścią polega na podaniu zastosowania poprzedniego punktu we wstępie do następnego. Często stosujemy tę metodę podczas głoszenia od domu do domu.

⁷ Ponadto powinno się łączyć ze sobą nie tylko punkty następujące bezpośrednio po sobie, ale niekiedy również punkty przemówienia bardziej od siebie oddalone. Na przykład zakończenie przemówienia powinno być powiązane ze wstępem. Może da się zastosować w zakończeniu jakąś myśl lub przykład przedstawiony we wstępie, żeby umotywować albo lepiej podkreślić stosunek tego przykładu bądź myśli do celu przemówienia. Ponowne spojrzenie  na taki przykład lub myśl z jakiegoś punktu widzenia łączy ze sobą poszczególne części i zwiększa ich spoistość.

8. Jaki wpływ na użycie wypowiedzi nawiązujących dla wzmocnienia spoistości wywierają słuchacze?

⁸ Spoistość dostosowana do słuchaczy. Długość wypowiedzi łączących zależy poniekąd od słuchaczy. To nie znaczy, że są słuchacze, którym w ogóle nie jest potrzebne żadne nawiązywanie. Niektórzy nawet potrzebują tego częściej, ponieważ obce im są myśli, które trzeba ze sobą powiązać. Na przykład Świadkowie Jehowy szybko skojarzą sobie werset biblijny mówiący o końcu obecnego złego systemu rzeczy z tekstem, w którym jest mowa o Królestwie. Natomiast człowiek, który uważa Królestwo za stan umysłu albo za coś, co jest umiejscowione w sercu, nie pojmie tak szybko tego związku i trzeba mu to wyjaśnić za pomocą kilku myśli nawiązujących. W naszej pracy od drzwi do drzwi stale zachodzi potrzeba takiego dostosowywania się do słuchaczy.

**********

9-13. Na czym polega logiczna budowa i jakie są dwie zasadnicze możliwości przeprowadzania argumentacji?

⁹ Ściśle związaną z tym cechą przemawiania jest „Logiczna, spoista budowa”, która również występuje na arkuszu „Porad”. Jest to podstawowy warunek przekonywającej mowy.

¹⁰ Co to jest logika? Dla naszych potrzeb wystarczy powiedzieć, że logika jest sztuką poprawnego myślenia albo rozsądnego rozumowania. Ułatwia ona zrozumienie, ponieważ pomaga wyjaśnić temat oraz związek, jaki zachodzi między jego poszczególnymi częściami. Logika wskazuje, dlaczego te części współdziałają ze sobą i do siebie należą. Budowa jest spoista, gdy tok myśli przybiera stopniowo taką formę, że zostają kolejno powiązane ze sobą wszystkie części składowe. Logiczna budowa może być prowadzona według ważności albo w porządku chronologicznym bądź w formie przejścia od problemu do jego rozwiązania — żeby wymienić chociaż niektóre możliwości.

¹¹ Istnieją dwie zasadnicze metody przeprowadzania argumentacji: (1) Prawdę i potwierdzające ją fakty przedstaw słuchaczom bezpośrednio. (2) Zaatakuj błędny pogląd, a gdy go obalisz, prawda sama wyjdzie na jaw. Wtedy wystarczy odpowiednio zastosować omawiane prawdy.

¹² Nie ma dwóch takich mówców, którzy by rozumowali zupełnie jednakowo. Świetnym przykładem różnego podejścia do tego samego tematu jest spisanie czterech Ewangelii. Czterech uczniów Jezusa sporządziło niezależne  sprawozdanie o jego służbie kaznodziejskiej. Każde sprawozdanie jest inne, jednakże wszystkie zawierają rozsądne, logiczne opisy. Każdy pisarz opracował swój materiał dla osiągnięcia określonego celu i każdemu się to udało.

¹³ W związku z tym udzielający rad musi rozpoznać cel, do którego zmierzasz, i starać się ocenić twój tok myśli na podstawie tego, czy osiągnąłeś cel, czy też nie. Możesz pomóc jemu i swym słuchaczom, wyjaśniając im ten cel, głównie przez sposób wprowadzenia materiału, a potem zastosowania go w zakończeniu.

14, 15. Wyjaśnij, dlaczego tak ważne jest rozsądne uporządkowanie materiału.

¹⁴ Materiał rozsądnie uporządkowany. Podczas układania materiału lub szkicu upewniaj się najpierw, czy nie włączyłeś do niego jakichś danych lub myśli bez uprzedniego przygotowania dla nich gruntu. Stale zadawaj sobie następujące pytania: Co należałoby teraz powiedzieć jako rzecz najbardziej oczywistą? Skoro już jest tak daleko, to jakie pytanie byłoby teraz najlogiczniejsze? Po sformułowaniu takiego pytania po prostu odpowiedz na nie. Słuchacze zawsze powinni być w stanie powiedzieć: „Z tego, co już powiedziano, rzeczywiście wynika, że jest tak, a nie inaczej”. Jeżeli grunt nie jest należycie przygotowany, to najczęściej odnosi się wrażenie, że dany punkt nie mieści się w logicznym porządku. Czegoś brakuje.

¹⁵ Przy porządkowaniu materiału powinieneś zwracać uwagę na te części składowe, które z natury rzeczy są od siebie zależne. Powinieneś starać się dostrzec związek zachodzący między takimi częściami i potem odpowiednio je ułożyć. W pewnym sensie przypomina to budowę domu. Żaden budowniczy nie próbowałby stawiać muru, jeśli jeszcze nie ma fundamentu. Nie zakładałby też wszystkich instalacji po otynkowaniu ścian. Podobnie ma się rzecz z budową przemówienia. Każda kolejna część składowa powinna się przyczyniać do powstania solidnej i zwartej całości, uzupełniając część poprzednią i torując drogę następnym. Zawsze powinieneś umieć uzasadnić kolejność, w jakiej przedstawiasz fakty w swoim przemówieniu.

16-20. Jak można się upewnić, czy wszystek materiał zawarty w przemówieniu ma istotne znaczenie?

¹⁶ Uwzględniono tylko stosowny materiał. Każdy punkt, który uwzględniasz, musi mieć ścisły związek z tematem. W przeciwnym razie bowiem wyda się oderwany, nie będzie pasował; będzie czymś mało istotnym, nie do rzeczy, nie mającym nic wspólnego z omawianą sprawą.

¹⁷ Udzielający rad nie uzna jednak arbitralnie za niestosowne czegoś, co na pozór mogłoby się wydawać nie związane z tematem, jeżeli zostało właściwie włączone.  Może postanowiłeś wtrącić taki punkt w jakimś określonym celu i jeżeli on pasuje do tematu, stał się częścią przemówienia i został logicznie wprowadzony, to udzielający rad uzna go za dobry.

¹⁸ Jak w trakcie przygotowywania przemówienia można szybko i łatwo ustalić, który materiał jest nieistotny? Bardzo przydatny jest w tym wypadku szkic przedmiotowy, który ułatwia posegregowanie materiału. Spróbuj wziąć kartki lub coś w tym rodzaju, mając wynotowany na każdej takiej kartce wszystek pokrewny materiał. Następnie ułóż te kartki w dowolnej kolejności, w jakiej twoim zdaniem należałoby przedstawić poszczególne punkty. Dzięki temu łatwiej ci będzie ustalić, jak podejść do tematu, a ponadto stwierdzić, co jest niepotrzebne. Punkty, które nie pasują do zamierzonego układu, a są potrzebne w argumentacji, należy odpowiednio przerobić. Gdyby jednak nie były potrzebne, powinno się je odrzucić jako nieistotne dla tematu.

¹⁹ Tu od razu narzuca się wniosek, że temat przemówienia, wybrany z myślą o słuchaczach i dla osiągnięcia określonego celu, ma decydujące znaczenie przy ustalaniu, czy dany punkt jest ważny. W niektórych okolicznościach jakiś punkt może mieć istotne znaczenie dla osiągnięcia celu z uwagi na to, co słuchacze już wiedzą, podczas gdy dla innych słuchaczy albo w innym temacie może być niepotrzebny lub zgoła zbędny.

²⁰ Jak szczegółowo powinieneś wobec tego ujmować materiał w wyznaczonym ci zadaniu? Logicznej, spoistej budowy nie powinno się poświęcać wyłącznie dla omówienia każdego punktu, który można by umieścić w twoim zadaniu. Najlepiej byłoby jednak nadać mu ramy, które by ci pozwoliły wykorzystać rozsądną ilość materiału, ponieważ przemówienia ćwiczebne należą do instruktywnej części zajęć szkolnych. Nie można natomiast pominąć myśli, które jako punkty kluczowe odgrywają ważną rolę w rozwinięciu tematu.

21. Dlaczego nie wolno pomijać żadnych myśli kluczowych?

²¹ Nie pominięto żadnych myśli kluczowych. Skąd można wiedzieć, czy jakaś myśl jest myślą kluczową? Jest ona konieczna wtedy, gdy bez niej przemówienie nie osiągnęłoby celu. Dotyczy to w szczególności logicznej, spoistej budowy. Na przykład co byś zrobił, gdyby przedsiębiorca budowlany wybudował ci dom o dwóch kondygnacjach, ale bez schodów? Tak samo przemówienie, w którym pominięto jakieś istotne punkty, nie może być zbudowane  logicznie i spoiście. Czegoś mu brak i niektórzy słuchacze mogą się gubić. Nie dojdzie do tego, gdy przemówienie będzie spoiste, logicznie zbudowane.

POWTÓRKA: