Lekcja 36

Stosowne zakończenie i rozplanowanie czasu

1-3. Jak można powiązać zakończenie z tematem przemówienia?

¹ Często ludzie przypominają sobie najpierw to, co powiedziałeś na końcu. Dlatego zakończenie przemówienia zasługuje na staranne przygotowanie. Zakończenie powinno ześrodkować uwagę słuchaczy na głównych punktach, które mają zapamiętać, oraz ostatecznie uwydatnić temat. Zarówno  przy opracowywaniu go, jak i podczas wygłaszania powinno się mieć na uwadze pobudzenie słuchaczy do czynu. Zachęcamy cię, żebyś pamiętał o tym, gdy w formularzu „Porad do przemówień” dojdziesz do punktu „Zakończenie stosowne, skuteczne”.

² Zakończenie w bezpośrednim związku z tematem przemówienia. Jeżeli chcesz znaleźć wskazówki, jak powiązać zakończenie z tematem, to radzimy ci powtórzyć lekcję 27. W zakończeniu nie trzeba jeszcze raz powtarzać tematu przemówienia w dosłownym brzmieniu, chociaż niektórzy studiujący, zwłaszcza nowi, mogą to uważać za pomocne; zakończenie powinno jednak zwrócić uwagę na temat. Biorąc za podstawę temat, powiedz słuchaczom, co mogą teraz zrobić.

³ Jeżeli zakończenie nie jest bezpośrednio powiązane z tematem, to nie zaokrągli materiału ani nie powiąże go ze sobą. Nawet gdybyś zastosował proste zakończenie streszczające, przedstawiając niejako szkielet przemówienia złożony z głównych punktów, powinieneś dodać jedno lub dwa zdania końcowe, uwypuklające najważniejszą myśl, czyli temat przemówienia.

4-9. Dlaczego w zakończeniu trzeba powiedzieć słuchaczom, co mają czynić?

⁴ Zakończenie wskazuje słuchaczom, co mają czynić. Ponieważ celem przemówienia jest zazwyczaj zachęcanie innych do jakiegoś działania lub skłonienie ich do zajęcia określonego stanowiska, więc w końcowych słowach powinno się to wyraźnie zaznaczyć. Głównym celem zakończenia jest zatem poinformowanie słuchaczy, co mają czynić, i zachęcenie ich do działania.

⁵ Z tego powodu zakończenie nie tylko powinno wyraźnie uwypuklać cel przemówienia, ale też powinna je cechować powaga, przekonanie i siła, która pobudza do czynu. Często daje się zauważyć, że wyraziste zakończenie można uzyskać przez posługiwanie się krótkimi zdaniami. Ale niezależnie od budowy zdań powinno się rozsądnie uzasadnić potrzebę działania i wspomnieć o pożytku, jaki to przyniesie.

⁶ Zakończenie powinno logicznie wynikać z tego, co już zostało powiedziane. A zatem twoje końcowe wywody mają pobudzić słuchaczy do działania w myśl tego, co było powiedziane w głównej części przemówienia. Twoje zakończenie powinno im wyjaśnić i uwypuklić, co mają zrobić, żeby ich postępowanie było zgodne z tym, co usłyszeli, a główną podnietą do tego powinna się stać sugestywność twego zakończenia.

⁷ W pracy od domu do domu zakończenie często wypada słabo. Ma to miejsce wtedy, gdy nie powiemy wyraźnie, czego  oczekujemy od naszego rozmówcy: przyjęcia publikacji, wyrażenia zgody na odwiedziny ponowne itp.

⁸ Zakończenie w zadaniach szkolnych również wypadnie słabo, gdy je ograniczysz do zwykłego streszczenia materiału, nie pobudzając słuchaczy do czynu. Trzeba wskazać na praktyczne zastosowanie materiału lub w jakiś inny sposób wyjaśnić jego szczególną wartość dla słuchaczy.

⁹ Zdaniem niektórych mówców bardzo praktycznym zakończeniem przemówienia na temat biblijny jest krótkie streszczenie całego przemówienia, oparte na kluczowych wersetach oraz na samym temacie. Dokonując w ten sposób streszczenia opartego na kilku omówionych wersetach, jak się to robi przy drzwiach, nie tylko wyjaśnisz, o co ci chodziło, lecz także dasz słuchaczom coś, co mogą zapamiętać i z czego mogą korzystać, gdyby chcieli sobie powtórzyć najważniejsze punkty przemówienia. Taki jest zasadniczy cel zakończenia, a powyższa metoda jest nie tylko właściwa, ale też skutecznie spełnia ten cel.

**********

10-14. Udziel wskazówek co do długości zakończenia.

¹⁰ Zakończenie odpowiedniej długości. O długości zakończenia nie powinien decydować zegarek, chociaż często tak właśnie bywa. Zakończenie ma odpowiednią długość wtedy, gdy jest skuteczne i osiąga cel. Długość zakończenia powinno się zatem oceniać na podstawie jego skuteczności. Tak właśnie postąpi udzielający rad, gdy będziesz pracował nad punktem „Zakończenie odpowiedniej długości”, znajdującym się w formularzu „Porad do przemówień”.

¹¹ Dla porównania zakończeń proporcjonalnych do długości części głównej materiału zwróć uwagę na krótkie zakończenie całej księgi Kaznodziei, zawarte w Kaznodziei 12:13, 14, i porównaj je z Jezusowym Kazaniem na Górze oraz ze sposobem zakończenia go według Mateusza 7:24-27. Są to dwa różne rodzaje i różne długości zakończenia, chociaż oba spełniają swój cel.

¹² Zakończenie nie powinno zaskoczyć słuchaczy. Wypowiadane słowa nie tylko powinny wyraźnie świadczyć o zbliżaniu się do końca przemówienia, ale powinny też zawierać jakieś sformułowania końcowe. Tak słowa, jak i sposób ich wypowiadania powinny sygnalizować, że kończysz swoje wywody. Zakończenia nie należy niepotrzebnie przedłużać. Jeżeli nie potrafisz powiązać przemówienia w jedną całość, podtrzymując przy tym do samego końca zainteresowanie, to takie zakończenie trzeba opracować na nowo. Jest jeszcze za długie.

 ¹³ Jeżeli jesteś początkujący, to zwykle będzie najlepiej, gdy zakończenie zrobisz krótsze niż byś to uznał za konieczne. Niech ono będzie proste, bezpośrednie i pozytywne. Nie przeciągaj go w nieskończoność.

¹⁴ Jeżeli przemówienie wchodzi w skład sympozjonu lub programu zebrania służby, to zakończenie wiąże się wtedy ze wstępem kolejnego przemówienia i dlatego może być krótsze. Mimo to każda część powinna mieć własne zakończenie odpowiadające celowi danego przemówienia. Jeżeli tak jest, to jego długość można uznać za odpowiednią.

**********

15-18. Jakie są skutki, gdy się nie poświęca należytej uwagi rozplanowaniu czasu?

¹⁵ Rozplanowanie czasu. Ważna jest nie tylko długość zakończenia; na uwagę zasługuje rozplanowanie czasu każdej części przemówienia. Dlatego w formularzu „Porad do przemówień” znajduje się osobna rubryka „Rozplanowanie czasu”.

¹⁶ Nie wolno bagatelizować odpowiedniego rozplanowania czasu przemówienia. We właściwie przygotowanym przemówieniu uwzględnia się między innymi rozplanowanie czasu; gdy jednak mówca, usiłując wtłoczyć w nie cały materiał, przekroczy czas, wtedy w gruncie rzeczy nie osiąga celu. Słuchacze zaczynają się bowiem niepokoić, spoglądać na zegarki i nie zwracają dostatecznej uwagi na jego słowa. Zmarnowane zostaje wtedy zakończenie, które powinno łączyć w sobie praktyczne zastosowanie i zachętę, a więc czynniki istotne dla osiągnięcia celu przemówienia. Nawet gdy się je przedstawi, w wielu wypadkach słuchacze nie odniosą z tego pożytku, ponieważ mówca przekroczył czas.

¹⁷ Nie tylko słuchacze są zaniepokojeni, gdy mówca przekracza czas; niepokoi się również sam mówca. Gdy widzi, że czas ucieka, a jemu pozostało jeszcze dużo materiału, może usiłować powiedzieć jeszcze jak najwięcej ze szkodą dla skuteczności materiału. Często wytrąca to z równowagi. Z drugiej strony, gdy mówca widzi, że mu nie starczy materiału do wypełnienia wyznaczonego czasu, niekiedy stara się go rozciągnąć, wskutek czego łatwo traci wątek, a przemówienie staje się rozwlekłe.

¹⁸ Wprawdzie nadzorca szkoły daje znać studiującemu, że czas upłynął, jednakże podyktowane koniecznością przerwanie przemówienia sprawia zawód zarówno studiującemu, jak i słuchaczom. Mówca powinien być na tyle zainteresowany materiałem, żeby mu zależało na przedstawieniu go. Gdy słuchacze nie słyszą zakończenia, odnoszą wrażenie, że zawiśli w próżni. Kto w swoich przemówieniach stale przekracza  czas, ten daje dowód, że albo nie liczy się ze słuchaczami, albo jest słabo przygotowany.

19, 20. Dlaczego rozplanowanie czasu jest szczególnie ważne na zebraniach służby i w programie kongresowym?

¹⁹ Właściwe rozplanowanie czasu jest szczególnie ważne wtedy, gdy w programie bierze udział kilku mówców. Na przykład program zebrania służby może się składać z pięciu punktów. Gdyby każdy mówca przedłużył swoje przemówienie tylko o jedną minutę, wówczas zebranie przeciągnęłoby się o pięć minut. A przecież każdy tylko nieznacznie przekroczyłby swój czas. W rezultacie niektórzy mogliby czuć się zmuszeni wyjść przed zakończeniem zebrania, żeby zdążyć na autobus, albo mogliby czekać z niecierpliwością niewierzący współmałżonkowie, którzy chcą kogoś zabrać po zebraniu. W sumie nie zrobiłoby to dobrego wrażenia.

²⁰ Trudności mogą też wyniknąć wtedy, gdy mówca biorący udział w sympozjum nie wypełni wyznaczonego czasu. Jeżeli na przykład brat, który ma wygłosić półgodzinne przemówienie w programie kongresu, skończy je po dwudziestu minutach, mogłaby nastąpić przerwa, gdyby następny mówca nie był gotów natychmiast stanąć na podium.

21-24. Omów krótko niektóre trudności związane z rozplanowaniem czasu oraz ich przyczyny.

²¹ Jedną z głównych przyczyn przekraczania czasu przy wygłaszaniu przemówienia jest oczywiście nadmiar materiału. Trzeba to korygować podczas przygotowywania się. Skoro jednak opanowałeś już wszystkie poprzednie punkty w formularzu „Porad do przemówień”, to nie będziesz mieć większych trudności z rozplanowaniem czasu. Jeżeli się już nauczyłeś wyodrębniać główne punkty i sporządzać sobie odpowiedni szkic, to okaże się, że właściwe rozplanowanie czasu nastąpi samo przez się. Rozplanowanie czasu bierze się pod uwagę dopiero przy końcu formularza „Porad”, ponieważ w znacznym stopniu jest zależne od wcześniej omówionych cech przemawiania.

²² Najwięcej trudności z rozplanowaniem czasu sprawia przekraczanie go. Dobrze przygotowany mówca ma zazwyczaj dużo pouczającego materiału, ale musi zważać na to, żeby wykorzystać tylko tyle, na ile pozwala wyznaczony czas.

²³ Mówcy młodzi lub niedoświadczeni mają niekiedy skłonność do kończenia przed czasem. Powinni się nauczyć pełnego wykorzystywania czasu, który mają do dyspozycji. Z początku może im być trudno nadać przemówieniu dokładnie taką długość, jaka byłaby pożądana, powinni jednak starać się jak najbardziej zbliżyć do wyznaczonej granicy czasu. Ale choćby nawet przemówienie trwało znacznie krócej, to rozplanowanie czasu nie będzie uznane za słabe,  jeżeli studiujący przygotował i wygłosił dobrze wykończone, zadowalające przemówienie.

²⁴ Chcąc ocenić, czy rozplanowanie czasu przez mówcę należy uznać za słabe czy za dobre, najlepiej jest obserwować, jak przemówienie oddziałuje na słuchaczy. Gdy nadzorca szkoły daje znak, że czas upłynął, studiujący może jeszcze spokojnie skończyć rozpoczęte zdanie. Gdyby tym zdaniem zdołał skutecznie zakończyć swoje wywody, tak iż słuchacze odnieśliby wrażenie, że usłyszeli dobrze wykończoną przemowę, wówczas rozplanowania czasu nie należy uznawać za słabe.

25-29. Jak można sobie zabezpieczyć odpowiedni podział przemówienia pod względem czasu?

²⁵ Jak dojść do odpowiedniego rozplanowania czasu? W gruncie rzeczy decydującą rolę odgrywa tu przygotowanie się. Ważne jest nie tylko przygotowanie materiału, który ma być przedstawiony, ale też przygotowanie się do samego przemawiania. Gdy ktoś jest należycie przygotowany do wygłoszenia przemówienia, to i obliczenie czasu zazwyczaj jest dobre.

²⁶ Przy opracowywaniu szkicu przemówienia wyraźnie zaznacz w nim główne punkty. Pod każdym punktem głównym możesz umieścić kilka punktów podrzędnych, które chciałbyś omówić. Oczywiście pewne punkty będą ważniejsze niż inne. Powinieneś wiedzieć, które mają istotne znaczenie dla przemówienia, a które w razie potrzeby można opuścić. Gdybyś w trakcie przemawiania zauważył, że przeciągasz czas, wtedy możesz przedstawić jedynie główne argumenty, pomijając punkty drugorzędne.

²⁷ Tak właśnie musimy stale postępować w służbie polowej. Kiedy idziemy do ludzi, a oni nie odchodzą od drzwi i słuchają, to porozmawiamy z nimi, przez kilka minut. Ale w razie potrzeby jesteśmy też gotowi poruszyć ten sam temat w formie skróconej w ciągu jednej lub dwóch minut. Jak to robimy? Otóż mamy w pamięci punkt główny lub punkty główne oraz najważniejszy materiał, który by je potwierdzał. Mamy też w pamięci dalsze szczegóły o znaczeniu drugorzędnym, którymi możemy przedłużyć swoje wywody, ale wiemy, że w określonej sytuacji można z nich zrezygnować. Tak samo można postąpić przy wygłaszaniu przemówienia z podium.

²⁸ Często pomocą dla mówcy jest zaznaczenie na marginesie szkicu, ile materiału powinien omówić w połowie wyznaczonego czasu, albo — jeżeli jest to dłuższe przemówienie — może je podzielić na cztery części. Kiedy potem dojdzie w szkicu do tych oznaczeń czasu, powinien spojrzeć na zegarek i sprawdzić czas. Jeżeli nie nadąża, to pora rozpocząć  pomijanie materiału o drugorzędnym znaczeniu, zamiast czekać do ostatniej chwili, a potem przeładować zakończenie, niwecząc tym jego skuteczność. Kiedy jednak mówca ciągle spogląda na zegarek albo robi to w sposób rzucający się w oczy bądź też mówi słuchaczom, że wyznaczony czas upływa i w związku z tym musi się streszczać, rozprasza to bardzo uwagę. Trzeba się zachowywać w sposób naturalny, unikając niepokojenia słuchaczy.

²⁹ Właściwe rozplanowanie całego czasu wymaga, żeby wstęp miał stosowną długość, żeby rozwinięciu każdej myśli kluczowej nadać odpowiednie proporcje i żeby pozostało dość czasu na zakończenie. Nie powinieneś zastanawiać się nad tym dopiero po stwierdzeniu, że czas upływa. Jeżeli od samego początku będziesz zwracać uwagę na rozplanowanie czasu, to twoje wywody będą dobrze wyważone.

POWTÓRKA: