Przejdź do zawartości

Przejdź do spisu treści

Jehowa ‛ożywia ducha maluczkich’

Jehowa ‛ożywia ducha maluczkich’

Rozdział osiemnasty

Jehowa ‛ożywia ducha maluczkich’

Izajasza 57:1-21

1. O czym zapewnił Jehowa i jakie pytania nasuwają się w związku z tym?

„OTO bowiem, co rzekł Wysoki i Wzniosły, który mieszka na zawsze i którego imię jest święte: ‚Mieszkam na wysokości i na miejscu świętym, a także ze zdruzgotanym i uniżonym w duchu, by ożywić ducha maluczkich i ożywić serce zdruzgotanych’” (Izajasza 57:15). Tak napisał prorok Izajasz w VIII stuleciu p.n.e. Co się wtedy działo w Judzie, że potrzebne było to krzepiące orędzie? I jak przydaje się ono dziś chrześcijanom? W znalezieniu odpowiedzi na te pytania pomoże nam rozważenie całego 57 rozdziału Księgi Izajasza.

„Zbliżcie się tutaj”

2. (a) Do jakiego okresu najwyraźniej odnosi się 57 rozdział Księgi Izajasza? (b) W jakiej sytuacji znajdują się prawi za czasów Izajasza?

2 Ta część proroctwa Izajasza zapewne odnosi się do jego czasów. Zwróćmy uwagę, jak zakorzeniła się wtedy niegodziwość: „Prawy ginie, a nikt nie bierze sobie tego do serca. I ludzie okazujący lojalną życzliwość są przyłączani do zmarłych, a nikt nie zauważa, że to wskutek nieszczęścia prawy został zabrany. Osiąga pokój; tacy odpoczywają na swych łożach, każdy, kto postępuje prostolinijnie” (Izajasza 57:1, 2). Nikt się nie przejmuje upadkiem prawego. Nikt nie zauważa jego przedwczesnej śmierci. Przynosi mu ona odpoczynek, spokój, uwolnienie od niedoli i cierpień przysparzanych przez bezbożników. Wybrany lud Boży jest w opłakanym stanie. Jednakże ci, którzy pozostali wierni Jehowie, z pewnością nabierają otuchy na wieść, że On nie tylko widzi, co się dzieje, ale też zamierza im pomóc!

3. Jak Jehowa zwraca się do niegodziwego pokolenia Judejczyków i dlaczego?

3 Jehowa nakazuje teraz niegodziwemu pokoleniu Judejczyków: „A wy zbliżcie się tutaj, synowie czarownicy, potomstwo osoby cudzołożnej oraz nierządnicy” (Izajasza 57:3). W pełni zasługują na to niechlubne miano synów czarownicy, a także potomstwa cudzołożnika i nierządnicy. Fałszywy kult, ku któremu się zwrócili, obejmuje odrażające bałwochwalstwo, spirytyzm i rozpasanie. Dlatego Jehowa pyta owych grzeszników: „Z kogo się naigrawacie? Przeciw komu rozdziawiacie usta, wywieszacie język? Czyż nie jesteście dziećmi występku, potomstwem fałszu, tymi, którzy rozniecają namiętność pod wielkimi drzewami, pod każdym bujnym drzewem, którzy zabijają dzieci w dolinach potoków, pod rozpadlinami urwistych skał?” (Izajasza 57:4, 5).

4. Jaka wina ciąży na niegodziwcach w Judzie?

4 Niegodziwcy w Judzie ‛naigrawają się’, gdy otwarcie hołdują szokującym pogańskim praktykom religijnym. Szydzą z proroków Bożych, którzy zostali posłani, żeby ich skorygować — bezwstydnie i arogancko pokazują im język. Są wprawdzie dziećmi Abrahama, ale buntownicze postępowanie czyni z nich „dzieci występku” i „potomstwo fałszu” (Izajasza 1:4; 30:9; Jana 8:39, 44). Pod potężnymi wiejskimi drzewami wzniecają żarliwość religijną w oddawaniu czci bożkom. A jest to kult tak okrutny, że zaczynają nawet zabijać własne dzieci — jak narody, które za swe wstrętne postępki zostały przez Jehowę wypędzone z tego kraju! (1 Królów 14:23; 2 Królów 16:3, 4; Izajasza 1:29).

Wylewanie napoju ofiarnego na kamienie

5, 6. (a) Co wolą czynić Judejczycy, zamiast oddawać cześć Jehowie? (b) Jak rażący i rozpowszechniony w Judzie jest kult bożków?

5 Zwróćmy uwagę, jak głęboko Judejczycy pogrążyli się w bałwochwalstwie: „Dział twój był z gładkimi kamieniami doliny potoku. One to były twoim losem. I właśnie im wylewałaś napój ofiarny, ofiarowałaś dar. Czyż mam się tym pocieszyć?” (Izajasza 57:6). Żydzi są ludem sprzymierzonym z Bogiem, tymczasem zamiast oddawać cześć Jemu, zbierają kamienie z koryta rzeki i z nich czynią sobie bogów. Dawid ogłosił, że jego ‛częścią jest Jehowa’, a ci grzesznicy wybrali sobie martwe kamienie i to im ofiarowują napoje (Psalm 16:5; Habakuka 2:19). Czy takie wypaczenie wielbienia Jehowy przez lud reprezentujący Jego imię może przynieść Mu jakąś pociechę?

6 Juda dopuszcza się bałwochwalstwa wszędzie — pod wielkimi drzewami, w dolinach potoków, na wzgórzach i w miastach. Jehowa wszystko to widzi, toteż poprzez Izajasza demaskuje jej zepsucie: „Na górze wysokiej i wyniosłej ustawiłaś swe łoże. Tam też wstąpiłaś, by złożyć ofiarę. A za drzwiami i odrzwiami ustawiłaś swój pomnik” (Izajasza 57:7, 8a). Juda mości sobie łoże duchowej nieczystości na wyżynach — tam składa ofiary obcym bogom. * Bożki są również za drzwiami i odrzwiami zwykłych domów.

7. Z jakim nastawieniem Juda angażuje się w niemoralny kult?

7 Niektórzy mogą się zastanawiać, dlaczego Juda tak bardzo zaangażowała się w nieczysty kult. Czy ktoś silniejszy zmusił ją do porzucenia Jehowy? Bynajmniej. Uczyniła to z własnej i nieprzymuszonej woli. Jehowa oznajmia: „Z dala ode mnie obnażyłaś się i weszłaś tam; poszerzyłaś swe łoże. Zawarłaś sobie z nimi przymierze. Umiłowałaś dzielenie łoża z nimi. Widziałaś narząd męski” (Izajasza 57:8b). Juda zawarła przymierze z fałszywymi bóstwami i umiłowała niedozwolony związek z nimi. Szczególnie upodobała sobie typowe dla tego kultu niemoralne praktyki seksualne, najpewniej z użyciem symboli fallicznych.

8. Który król szczególnie przyczynił się do rozwoju bałwochwalstwa w Judzie?

8 Ten opis wielbienia bożków, cechującego się rażącą niemoralnością i okrucieństwem, zgadza się z tym, co wiemy o pewnych niegodziwych królach judzkich. Na przykład Manasses zbudował wyżyny, postawił ołtarze dla Baala, wzniósł także bałwochwalcze ołtarze na dwóch dziedzińcach świątynnych. Swych synów „przeprowadził przez ogień”, uprawiał magię i wróżbiarstwo, popierał praktyki spirytystyczne. Ponadto wykonał i umieścił w świątyni Jehowy rzeźbiony wizerunek świętego pala. * Zwiódł Judę, tak iż popełniała „większe zło niż narody, które Jehowa usunął” (2 Królów 21:2-9). Niektórzy uważają, że kazał też zamordować Izajasza, chociaż w Księdze Izajasza 1:1 nie występuje imię Manassesa.

‛Posyłałaś swych wysłanników’

9. Dlaczego Juda daleko wyprawia posłów?

9 Przewinienie Judy nie polega tylko na służeniu fałszywym bogom. Za pośrednictwem Izajasza jako swego rzecznika Jehowa oznajmia: „Schodziłaś z oliwą do Melecha, obficie też mnożyłaś swe maści. I posyłałaś daleko swych wysłanników, tak iż poniżyłaś sprawy aż do Szeolu” (Izajasza 57:9). Niewierne królestwo judzkie zwraca się do „Melecha” — po hebrajsku „króla”, a więc przypuszczalnie do władcy jakiegoś obcego mocarstwa — i wręcza mu kosztowne, atrakcyjne dary, których symbolem jest oliwa i wonne maści. Daleko wysyła posłów. W jakim celu? Aby nakłonić pogańskie narody do zawarcia z nim sojuszu. Odwróciwszy się od Jehowy, zdaje się na cudzoziemskich królów.

10. (a) Jak król Achaz sprzymierza się z królem Asyrii? (b) W jaki sposób Juda ‛poniża sprawy aż do Szeolu’?

10 Przykładem tego może być sytuacja za dni króla Achaza. Ten niewierny król judzki czuje się zagrożony przymierzem Izraela z Syrią, toteż wyprawia wysłanników do asyryjskiego władcy Tiglat-Pilesera III, mówiąc: „Jestem twoim sługą i twoim synem. Wyrusz i wybaw mnie z dłoni króla Syrii i z dłoni króla Izraela, którzy powstają przeciwko mnie”. Posyła srebro i złoto, żeby przekupić króla Asyrii, a ten w odpowiedzi przypuszcza na Syrię niszczycielski atak (2 Królów 16:7-9). W kontaktach z pogańskimi narodami Juda niejako zniża się aż do „głębin Szeolu” (An American Translation). Z powodu tych związków zginie — przestanie istnieć jako niezależne państwo mające króla.

11. W jakim fałszywym poczuciu bezpieczeństwa żyje Juda?

11 Jehowa dalej przemawia do Judy: „Utrudziłaś się mnóstwem swoich dróg. Nie powiedziałaś: ‚To daremne!’ Znalazłaś ożywienie swej mocy. Dlatego nie zachorowałaś” (Izajasza 57:10). Naród ten rzeczywiście trudzi się na bezdrożach odstępstwa, lecz nie dostrzega daremności swych wysiłków. Przeciwnie, wmawia sobie, że samodzielnie odnosi sukcesy. Czuje się ożywiony i zdrowy. Co za głupota!

12. Pod jakimi względami chrześcijaństwo przypomina Judę?

12 Obecnie istnieje organizacja, której poczynania przywodzą na myśl postępki Judy w czasach Izajasza. To chrześcijaństwo, które posługuje się imieniem Jezusa, lecz zabiega o sojusze z narodami, a swe miejsca kultu napełniło bożkami. Jego wyznawcy umieszczają bałwochwalcze wizerunki nawet we własnych domach. Poza tym składają swą młodzież w ofierze na wojnach. Jakże wszystko to musi ubliżać prawdziwemu Bogu, który polecił chrześcijanom: „Uciekajcie od bałwochwalstwa”! (1 Koryntian 10:14). Chrześcijaństwo zajęło się też polityką — ‛dopuszcza się rozpusty z królami ziemi’ (Objawienie 17:1, 2). Jest ważnym sprzymierzeńcem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Co czeka tę religijną nierządnicę? A co Jehowa mówi do jej odpowiednika, niewiernej Judy, zwłaszcza zaś do reprezentującej ją stolicy, Jerozolimy?

„Nie uratują cię rzeczy, które nagromadziłaś”

13. Do jakiego „kłamstwa” ucieka się Juda i jak reaguje na cierpliwość Jehowy?

13 „Kogo się przestraszyłaś i przelękłaś, tak iż uciekłaś się do kłamstwa?” — pyta Jehowa. Dobre pytanie! Juda z pewnością nie okazuje zdrowego, zbożnego lęku przed Jehową. Gdyby tak było, nie stałaby się przecież krajem kłamców, czcicieli fałszywych bóstw. Jehowa następnie oświadcza: „O mnie nie pamiętałaś. Nic nie wzięłaś sobie do serca. Czyż nie milczałem i nie kryłem tych spraw? Toteż mnie się nie bałaś” (Izajasza 57:11). Jehowa milczał, nie wymierzając Judzie kary od razu. Czy ona to ceni? Skądże, wyrozumiałość Boga bierze za obojętność. W ogóle przestała się Go bać.

14, 15. Co Jehowa mówi o dziełach Judy i ‛rzeczach, które nagromadziła’?

14 Jednakże okres Bożej cierpliwości dobiegnie końca. Nawiązując do tego momentu, Jehowa oznajmia: „Ja zaś opowiem o twej prawości i o twych dziełach, tak iż nie przyniosą ci pożytku. Gdy zawołasz o pomoc, nie uratują cię rzeczy, które nagromadziłaś, lecz wszystkie je porwie wiatr. Uniesie je tchnienie” (Izajasza 57:12, 13a). Jehowa ujawni, że prawość Judy jest pozorna. Obłudne uczynki nie przyniosą jej żadnego pożytku. Nie ocalą jej ‛rzeczy, które nagromadziła’, czyli zbiorowisko bożków. Kiedy spadnie na nią nieszczęście, bóstwa, którym ufa, znikną jak od zwykłego powiewu wiatru.

15 Słowa Jehowy spełniają się w roku 607 p.n.e. Babiloński król Nebukadneccar (Nabuchodonozor) burzy wtedy Jerozolimę, pali świątynię, a większość mieszkańców zabiera do niewoli. „Tak Juda poszła ze swej ziemi na wygnanie” (2 Królów 25:1-21).

16. Co czeka chrześcijaństwo oraz pozostałą część „Babilonu Wielkiego”?

16 Również wielki zbiór bożyszczy nie ocali chrześcijaństwa w dniu gniewu Jehowy (Izajasza 2:19-22; 2 Tesaloniczan 1:6-10). Zostanie unicestwione razem z pozostałą częścią „Babilonu Wielkiego” — ogólnoświatowego imperium religii fałszywej. Symboliczna bestia barwy szkarłatnej oraz jej dziesięć rogów „sprawią, że [duchowa nierządnica, Babilon Wielki] będzie spustoszona i naga, i zjedzą jej ciało, i doszczętnie spalą ją ogniem” (Objawienie 17:3, 16, 17). Jakże jesteśmy szczęśliwi, że posłuchaliśmy nakazu: „Wyjdźcie z niej, mój ludu, jeżeli nie chcecie mieć z nią udziału w jej grzechach i jeżeli nie chcecie otrzymać części jej plag”! (Objawienie 18:4, 5). Obyśmy nigdy nie powrócili do niej ani do jej metod postępowania.

„Kto się u mnie chroni, ten odziedziczy tę ziemię”

17. Co przyrzeczono temu, ‛kto się chroni u Jehowy’, i kiedy ta obietnica zostaje spełniona?

17 Ale co proroctwo Izajasza mówi dalej? „Kto się u mnie chroni, ten odziedziczy tę ziemię i obejmie w posiadanie moją świętą górę” (Izajasza 57:13b). O kim Jehowa się tu wypowiada? Wybiega myślą poza nadciągającą klęskę i zapowiada wyzwolenie swego ludu z Babilonu oraz odrodzenie czystego wielbienia na Jego świętej górze, w Jerozolimie (Izajasza 66:20; Daniela 9:16). Wszystkim Żydom, którzy pozostali wierni, musi to niezwykle dodawać otuchy. Ponadto Jehowa oświadcza: „Ktoś powie: ‚Usypujcie, usypujcie! Oczyśćcie drogę. Usuńcie każdą zawadę z drogi mego ludu’” (Izajasza 57:14). Kiedy nadejdzie czas oswobodzenia przez Boga, droga dla Jego ludu będzie przygotowana, a wszystkie przeszkody będą usunięte (2 Kronik 36:22, 23).

18. Jak opisano wzniosłość Jehowy i jaką serdeczną troskę On mimo to wykazuje?

18 Właśnie teraz prorok Izajasz przekazuje słowa przytoczone na początku tego rozdziału: „Oto bowiem, co rzekł Wysoki i Wzniosły, który mieszka na zawsze i którego imię jest święte: ‚Mieszkam na wysokości i na miejscu świętym, a także ze zdruzgotanym i uniżonym w duchu, by ożywić ducha maluczkich i ożywić serce zdruzgotanych’” (Izajasza 57:15). Jehowa ma tron w najwyższych niebiosach. Nikt nie zajmuje wyższej ani wznioślejszej pozycji. Bardzo pokrzepiająca jest dla nas świadomość, że widzi stamtąd wszystko: nie tylko grzechy niegodziwców, ale też prawe uczynki tych, którzy starają się Mu służyć (Psalm 102:19; 103:6). Słyszy również jęki gnębionych i ‛ożywia serca’ zdruzgotanych. Słowa te musiały do głębi poruszyć skruszonych Żydów z czasów starożytnych. Z pewnością tak samo oddziałują dzisiaj na nas.

19. Kiedy ustaje oburzenie Jehowy?

19 Otuchy dodaje nam też następna wypowiedź Jehowy: „Nie będę się spierał po czas niezmierzony ani nie będę się oburzał bez końca; gdyż z mego powodu duch by osłabł — oddychające stworzenia, które uczyniłem” (Izajasza 57:16). Żadne stworzenie Boże nie zdołałoby ocaleć, gdyby Jehowa gniewał się bez końca. Na szczęście jednak Jego oburzenie trwa tylko przez ograniczony czas. Kiedy spełni zadanie, ustaje. Ta przekazana w natchnieniu ważna informacja budzi w nas głęboką wdzięczność dla Jehowy za Jego miłość do własnego dzieła stwórczego.

20. (a) Jak Jehowa postępuje z zatwardziałym złoczyńcą? (b) W jaki sposób Jehowa pociesza skruszonego?

20 Z dalszych słów Jehowy dowiadujemy się jeszcze więcej. Najpierw oświadcza On: „Oburzyła mnie zdrożność jego niesprawiedliwego zysku, więc oburzony biłem go, kryjąc swą twarz. Lecz on dalej chodził jako odszczepieniec drogą swego serca” (Izajasza 57:17). Krzywdy wyrządzane z chciwości bez wątpienia gniewają Boga. Dopóki ktoś pozostaje w sercu odszczepieńcem, dopóty Jehowa jest oburzony. Ale co wtedy, gdy ktoś taki właściwie zareaguje na skarcenie? Jehowa pokazuje wówczas, do jakiego działania skłaniają Go miłość i współczucie: „Widziałem jego drogi; i zacząłem go uzdrawiać i prowadzić, i pocieszeniem wynagradzać jego samego oraz jego pogrążonych w żałości” (Izajasza 57:18). Po skarceniu Jehowa ‛uzdrawia’ i pociesza skruszoną osobę oraz tych, którzy smucą się razem z nią. Właśnie dlatego w roku 537 p.n.e. Żydzi mogli wrócić do swego kraju. I chociaż Juda już nigdy nie stała się niezawisłym królestwem, w którym by panował monarcha z dynastii Dawidowej, to jednak odbudowano świątynię w Jerozolimie i przywrócono prawdziwe wielbienie Boga.

21. (a) Jak Jehowa ‛ożywił ducha’ namaszczonych chrześcijan w roku 1919? (b) Jaką cechę każdy z nas powinien pielęgnować?

21 W roku 1919 n.e. „Wysoki i Wzniosły”, Jehowa, zatroszczył się też o pomyślność ostatka pomazańców. Ze względu na skruchę i pokorę owej grupy ten wielki Bóg życzliwie zwrócił uwagę na jej udrękę i wyzwolił ją z niewoli babilońskiej. Usunął wszelkie przeszkody i poprowadził tych ludzi ku wolności, aby mogli oddawać Mu cześć w czysty sposób. A zatem również wtedy spełniły się słowa, które przekazał za pośrednictwem Izajasza. Ale kryją się w nich także niezmienne zasady dotyczące każdego z nas. Jehowa pozwala, by wielbiły Go tylko osoby uniżone w duchu. A gdyby ktoś z Jego sług zgrzeszył, powinien jak najszybciej uznać swój błąd, przyjąć naganę i skorygować swe postępowanie. Nigdy nie zapominajmy, że Jehowa ‛uzdrawia’ i pociesza pokornych, natomiast „przeciwstawia się wyniosłym” (Jakuba 4:6).

‛Pokój dla tych, którzy są daleko i blisko’

22. Jaką przyszłość Jehowa zapowiada (a) skruszonym? (b) niegodziwcom?

22 Jehowa wykazuje teraz różnicę między przyszłością ludzi, którzy dają dowody skruchy, a losem czekającym zatwardziałych niegodziwców: „Ja stwarzam owoc warg. Trwały pokój będzie dla tego, który jest daleko, oraz dla tego, który jest blisko (...) i ja go uzdrowię. Lecz niegodziwi są jak wzburzone morze, które nie może się uspokoić i którego wody wciąż wyrzucają wodorosty i błoto. Nie ma pokoju (...) dla niegodziwców” (Izajasza 57:19-21).

23. Co to jest „owoc warg” i w jakim sensie Jehowa go ‛stwarza’?

23 „Owoc warg” to ofiara wysławiania dla Boga — to publiczne wyznawanie Jego imienia (Hebrajczyków 13:15). Ale jak Jehowa je ‛stwarza’? Aby składać Mu ofiarę wysławiania, człowiek musi najpierw Go poznać, a potem w Niego uwierzyć. Pod wpływem wiary — będącej owocem ducha Bożego — zaczyna opowiadać bliźnim o tym, czego się dowiedział. Innymi słowy, publicznie to wyznaje (Rzymian 10:13-15; Galatów 5:22). Należy też pamiętać, że to Jehowa poleca swym sługom opiewać Jego chwałę. I to On wyzwala swój lud, umożliwiając mu składanie takich ofiar wysławiania (1 Piotra 2:9). Na pewno więc można powiedzieć, że właśnie Jehowa ‛stwarza owoc warg’.

24. (a) Kto rozkoszuje się pokojem Bożym i z jakim skutkiem? (b) Kto nie zaznaje pokoju i jakie są tego rezultaty?

24 Żydowscy repatrianci, którzy wysławiają Jehowę, niewątpliwie składają Mu w ofierze wspaniały „owoc warg”. Rozkoszują się pokojem Bożym bez względu na to, czy wciąż są „daleko” — w znacznej odległości od Judy — czekając jeszcze na powrót, czy też „blisko” — a więc już w ojczyźnie. Natomiast sytuacja niegodziwych jest krańcowo odmienna! Jeżeli nie zareagują na skarcenia wymierzane przez Jehowę, to kimkolwiek są i gdziekolwiek się znajdują, absolutnie nie zaznają pokoju. Burzą się jak rozszalałe morze i zamiast „owocu warg” stale przynoszą „wodorosty i błoto”, czyli wszystko, co nieczyste.

25. Dzięki czemu wielu „daleko” i „blisko” zaczyna się cieszyć pokojem?

25 Dzisiejsi czciciele Jehowy wszędzie rozgłaszają dobrą nowinę o Królestwie Bożym. Wysławiając jedynego prawdziwego Boga, składają „owoc warg” w przeszło 230 krajach. „Od krańca ziemi” można usłyszeć, jak opiewają Jego chwałę (Izajasza 42:10-12). Ci, u których to orędzie znajduje oddźwięk, przyjmują prawdę ze Słowa Bożego, Biblii. Tacy zaczynają się cieszyć pokojem wynikającym ze służenia „Bogu, który daje pokój” (Rzymian 16:20).

26. (a) Co spotka niegodziwców? (b) Jaką wspaniałą obietnicę dano potulnym i co powinniśmy być zdecydowani czynić?

26 Złoczyńcy nie zwracają uwagi na wieść o Królestwie. Wkrótce jednak nie będą już mogli zakłócać pokoju prawym. „Jeszcze tylko chwilka, a już nie będzie niegodziwca” — przyrzeka Jehowa. Natomiast ci, dla których On jest ostoją, w cudowny sposób odziedziczą ziemię. „Potulni posiądą ziemię i naprawdę będą się wielce rozkoszować obfitością pokoju” (Psalm 37:10, 11, 29). Nasza planeta rzeczywiście stanie się zachwycającym miejscem! Bądźmy więc zdecydowani nigdy nie utracić pokoju pochodzącego od Boga, aby móc Go wysławiać już na zawsze.

[Przypisy]

^ ak. 6 Wyraz „łoże” zapewne odnosi się do ołtarza albo do innego miejsca pogańskiego kultu. Takie określenie przypomina, że praktykowanie tej religii jest w gruncie rzeczy duchową prostytucją.

^ ak. 8 Święte pale mogły przedstawiać pierwiastek żeński, a święte słupy najwyraźniej stanowiły symbole falliczne. Niewierni mieszkańcy Judy używali jednych i drugich (2 Królów 18:4; 23:14).

[Pytania do studium]

[Ilustracja na stronie 263]

Juda uprawia niemoralny kult pod każdym bujnym drzewem

[Ilustracja na stronie 267]

Judejczycy po całym kraju wznoszą ołtarze

[Ilustracja na stronie 275]

„Ja stwarzam owoc warg”