Rozdział drugi

Krzepiące proroctwo, które dotyczy także ciebie

Izajasza 41:1-29

1. Dlaczego powinniśmy się interesować proroctwem Izajasza?

IZAJASZ sporządził księgę noszącą jego imię blisko trzy tysiące lat temu, lecz ma ona dużą wartość również dla nas, żyjących obecnie. Na podstawie upamiętnionych wtedy zdarzeń możemy poznać niezmiernie ważne zasady. Możemy też utwierdzić się w wierze przez studiowanie proroctw utrwalonych na piśmie w imieniu Jehowy. Izajasz naprawdę był prorokiem żywego Boga, który pobudził go do spisania historii z góry — do przedstawienia wypadków, zanim się rozegrały. W ten sposób Jehowa pokazał, że potrafi zarówno przepowiadać, jak i kształtować przyszłość. Po przeanalizowaniu Księgi Izajasza prawdziwi chrześcijanie nie mają wątpliwości, że dotrzyma On wszystkich swych obietnic.

2. Jak wyglądała sytuacja w Jerozolimie, gdy Izajasz pisał swą proroczą księgę, i jaka zmiana nadchodziła?

² Zanim Izajasz skończył spisywanie proroctw, Jerozolima przetrwała zagrożenie ze strony Asyrii. Świątynia dalej stała, a ludzie zajmowali się codziennymi sprawami, jak to było od setek lat. Zanosiło się jednak na zmiany. Z czasem bogactwa żydowskich królów miały trafić do Babilonu, a młodzi Żydzi mieli tam zostać dworzanami (Izajasza 39:6, 7). * Nastąpiło to ponad sto lat później (2 Królów 24:12-17; Daniela 1:19).

3. Co zawiera 41 rozdział Księgi Izajasza?

 ³ Wieści od Boga przekazywane przez Izajasza nie były jednak wyłącznie zwiastunami klęski. Rozdział 40 tej księgi zaczyna się słowem „pocieszajcie”. * Żydów miało pocieszyć zapewnienie, że oni sami lub ich dzieci powrócą do ojczyzny. Rozdział 41 zawiera dalszy ciąg tego krzepiącego orędzia i zapowiada, że Jehowa powoła potężnego króla, żeby wykonał Jego wolę. Fragment ten dodaje otuchy i zachęca do polegania na Bogu. Demaskuje też bezsilność fałszywych bóstw, którym ufają ludzie z narodów. Ze względu na to wszystko ogromnie wzmacniał wiarę za dni Izajasza i wzmacnia ją w naszych czasach.

Jehowa rzuca wyzwanie narodom

4. Jakimi słowami Jehowa rzuca wyzwanie narodom?

⁴ Jehowa oznajmia przez proroka: „Słuchajcie mnie w milczeniu, wyspy; i niech odzyskają moc grupy narodowościowe. Niech przystąpią. Niech wówczas mówią. Podejdźmy razem na sąd” (Izajasza 41:1). Tymi słowami Jehowa rzuca wyzwanie narodom, które występują przeciw Jego ludowi. Mają przed Nim stanąć i przygotować się do zabrania głosu! Jak się później okaże, Jehowa — niczym sędzia na rozprawie — żąda, aby owe narody dostarczyły dowodów, że ich bożki naprawdę są bogami. Czy bóstwa te potrafią przepowiedzieć wybawienie swych czcicieli lub ukaranie ich wrogów? A jeśli tak, to czy są w stanie sprawić, żeby te proroctwa się spełniły? Odpowiedź jest przecząca. Może to uczynić wyłącznie Jehowa.

5. Opisz wielokrotne spełnienie się proroctw Izajasza.

⁵ W trakcie rozważania proroctwa Izajasza trzeba pamiętać, że tak jak w wypadku wielu innych proroctw  biblijnych jego słowa sprawdziły się więcej niż jeden raz. W roku 607 p.n.e. Judejczycy poszli na wygnanie do Babilonu. Jednakże zgodnie z zapowiedzią Izajasza Jehowa zamierzał ich oswobodzić. Dokonał tego w 537 roku p.n.e. Wyzwolenie to miało swój odpowiednik w początkach XX stulecia n.e. Podczas I wojny światowej pomazańcy Jehowy przebywający na ziemi znosili ucisk. W roku 1918 wskutek presji świata poddanego Szatanowi — podburzonego przez chrześcijaństwo, główną część Babilonu Wielkiego — zorganizowane głoszenie dobrej nowiny w zasadzie ustało (Objawienie 11:5-10). Niektórzy czołowi przedstawiciele Towarzystwa Strażnica zostali aresztowani na podstawie fałszywych oskarżeń. W walce ze sługami Boga świat pozornie zwyciężył. Ale Jehowa, podobnie jak w 537 roku p.n.e., niespodziewanie doprowadził do ich uwolnienia. W roku 1919 wypuszczono ich z więzienia, a później oczyszczono z zarzutów. Zgromadzenie, które we wrześniu 1919 roku odbyło się w Cedar Point (USA, stan Ohio), pobudziło sług Jehowy do podjęcia na nowo rozgłaszania dobrej nowiny o Królestwie (Objawienie 11:11, 12). Od tamtej pory zasięg ich działalności ewangelizacyjnej ogromnie się zwiększył. Wiele wypowiedzi Izajasza w cudowny sposób urzeczywistni się jeszcze w przyszłym raju na ziemi. A zatem owe dawno zapisane słowa dotyczą wszystkich dzisiejszych narodów i ludów.

Powołanie wyzwoliciela

6. Jak prorok przedstawia przyszłego zwycięzcę?

⁶ Za pośrednictwem Izajasza Jehowa zapowiada pojawienie się zwycięzcy, który uwolni członków ludu Bożego z Babilonu i wykona wyrok na ich wrogach. Jehowa pyta: „Kto wzbudził kogoś ze wschodu? Kto przywoływał  go w prawości do swych stóp, aby postawić przed nim narody i sprawić, żeby podbił królów? Kto oddawał ich jak proch pod jego miecz, tak iż są jak zwykłe ściernie gnani jego łukiem? Kto ich ścigał, kto spokojnie chodził stopami po ścieżce, którą nie przyszedł? Kto działał i to uczynił, wzywając pokolenia od początku? Ja, Jehowa, Pierwszy; a z ostatnimi jestem ten sam” (Izajasza 41:2-4).

7. Kim jest zapowiedziany zdobywca i czego dokonuje?

⁷ Kto zostaje powołany ze wschodu? Na wschód od Babilonu leżą Medo-Persja i Elam. Właśnie stąd wyrusza Cyrus Pers ze swymi potężnymi wojskami (Izajasza 41:25; 44:28; 45:1-4, 13; 46:11). Działa zgodnie z wolą Jehowy, prawego Boga, chociaż nie jest Jego czcicielem. Pokonuje królów, tak iż zostają rozbici w proch. Dążąc do podbojów, „spokojnie”, czyli bezpiecznie, idzie ścieżkami, którymi zazwyczaj nie uczęszczał, i przezwycięża wszelkie przeszkody. W roku 539 p.n.e. dociera do wielkiego  miasta Babilon i zadaje mu klęskę. W rezultacie lud Boży odzyskuje wolność, po czym wraca do Jerozolimy, aby tam odbudować religię prawdziwą (Ezdrasza 1:1-7). *

8. Czego może dokazać wyłącznie Jehowa?

⁸ A zatem przez proroka Izajasza Jehowa zapowiada wywyższenie Cyrusa na długo przed jego narodzinami. Tylko prawdziwy Bóg jest w stanie ogłosić takie dokładne proroctwo. Żadne fałszywe bóstwo narodów nie może się z Nim równać. Jehowa słusznie więc oświadcza: „Chwały mojej nie oddam nikomu innemu”. Wyłącznie On ma prawo oznajmić: „Ja jestem pierwszy i ja jestem ostatni, a oprócz mnie nie ma Boga” (Izajasza 42:8; 44:6, 7).

Przerażeni ludzie zdają się na bożki

9-11. Jak narody reagują na poczynania Cyrusa?

⁹ Izajasz opisuje teraz, jak narody zareagują na poczynania tego przyszłego zdobywcy: „Wyspy ujrzały i się przelękły. Krańce ziemi zadrżały. Zbliżyły się i przychodziły. Każdy pośpieszył z pomocą swemu towarzyszowi i mówił do swego brata: ‚Bądź silny’. Rzemieślnik umacniał więc tego, kto wykonuje przedmioty z metalu; wygładzający młotem kowalskim — tego, kto wyklepuje na kowadle; i mówi o spojeniu: ‚Jest dobre’. W końcu przymocowano to gwoździami, aby się nie chwiało” (Izajasza 41:5-7).

¹⁰ Jehowa analizuje sytuację, jaka zapanuje na świecie około 200 lat później. Potężne wojska pod wodzą Cyrusa szybko się posuwają, zwyciężając wszystkich przeciwników.  Z tego powodu drżą nawet mieszkańcy wysp — najdalszych stron. Przerażeni, jednoczą się do walki z tym, którego Jehowa powołał ze wschodu do wykonania na nich wyroku. Próbują wzajemnie dodawać sobie ducha, mówiąc: „Bądź silny”.

 ¹¹ Rzemieślnicy wspólnie formują bożki, które mają uratować lud. Cieśla robi drewnianą ramę, po czym zachęca złotnika do pokrycia jej metalem, zapewne złotem. Rzeźbiarz wygładza młotem metal i chwali jakość spojenia. Wzmianka o użyciu gwoździ — żeby całość się nie chwiała i nie wydawała słaba, jak bożek Dagon, który przewrócił się przed Arką Jehowy — jest przypuszczalnie nieco ironiczna (1 Samuela 5:4).

Nie bójcie się!

12. Jak Jehowa podnosi Izraelitów na duchu?

¹² Jehowa kieruje teraz uwagę na swój lud. W odróżnieniu od narodów ufających martwym bóstwom osoby, które polegają na prawdziwym Bogu, nie muszą się lękać. Dla pokrzepienia Izraelitów Jehowa najpierw im przypomina, że są potomkami Jego przyjaciela Abrahama. Przez Izajasza zwraca się do nich bardzo ciepłymi słowami: „Ty, Izraelu, jesteś moim sługą, ty, Jakubie, którego wybrałem — potomkiem Abrahama, mego przyjaciela; ty, którego wziąłem z krańców ziemi, i ty, którego wezwałem z jej dalekich stron. I rzekłem do ciebie: ‚Jesteś moim sługą; wybrałem cię i nie odrzuciłem. Nie lękaj się, bo ja jestem z tobą. Nie rozglądaj się, bo ja jestem twoim Bogiem. Wzmocnię cię. Naprawdę ci pomogę. Naprawdę będę cię mocno trzymał swą prawicą prawości’” (Izajasza 41:8-10).

13. Dlaczego wypowiedź Jehowy pokrzepi jeńców żydowskich?

¹³ Jakże ta wypowiedź pokrzepi posłusznych Żydów uprowadzonych do obcego kraju! Ileż otuchy doda im to, że choć będą wtedy wygnańcami, sługami króla Babilonu, Jehowa nazwie ich ‛swoim sługą’! (2 Kronik 36:20). Ukarze ich za niewierność, lecz nie odrzuci. Należą do Niego, a nie do Babilonu. Nie będą więc musieli  drżeć na wieść o zbliżaniu się zwycięskiego Cyrusa. Jehowa będzie z nimi, by im pomóc.

14. Jak słowa Jehowy skierowane do Izraela dodają otuchy dzisiejszym sługom Bożym?

¹⁴ Otuchę i siły z tych słów czerpią również słudzy Jehowy w naszych czasach. W roku 1918 gorąco pragnęli się dowiedzieć, co wobec nich zamierzył. Tęsknili do oswobodzenia z niewoli duchowej. A dzisiaj wyczekujemy uwolnienia od trosk, których przyczyniają nam Szatan, świat oraz nasze własne słabości. Zdajemy sobie jednak sprawę, iż Jehowa dokładnie wie, kiedy i jak przystąpić do działania na rzecz swego ludu. Niczym małe dzieci trzymamy się Jego silnej prawicy, w pełni ufając, iż przyjdzie nam z pomocą (Psalm 63:7, 8). Jehowa ceni tych, którzy Mu służą. Wspiera ich tak, jak wspierał swój lud w trudnych latach 1918 i 1919 i jak to czynił dawno temu w stosunku do wiernych Izraelitów.

15, 16. (a) Co czeka nieprzyjaciół Izraela i w jakim sensie będzie on przypominać robaczka? (b) Ze względu na jaki atak, mający nastąpić w niedalekiej przyszłości, słowa Jehowy są dziś dla nas szczególnie pokrzepiające?

¹⁵ Zwróćmy teraz uwagę, co Jehowa mówi dalej za pośrednictwem Izajasza: „‚Oto wszyscy, którzy pałają gniewem na ciebie, będą zawstydzeni i upokorzeni. Ludzie wiodący z tobą spór staną się jakby niczym i poginą. Będziesz ich szukał, lecz ich nie znajdziesz — tych, którzy z tobą walczą. Staną się jakby czymś nie istniejącym i jakby niczym, ci, którzy prowadzą z tobą wojnę. Bo ja, Jehowa, twój Bóg, ujmuję twoją prawicę — Ten, który do ciebie mówi: „Nie lękaj się. Ja ci pomogę”. Nie lękaj się, robaczku Jakubie, wy, mężowie izraelscy. Ja ci pomogę’ — brzmi wypowiedź Jehowy, twojego Wykupiciela, Świętego Izraela” (Izajasza 41:11-14).

 ¹⁶ Nieprzyjaciele Izraela nie zdołają go zwyciężyć. Ci, którzy pałają nań gniewem, zostaną zawstydzeni. Walczący z nim poginą. Chociaż jeńcy izraelscy wydadzą się słabi i bezbronni jak robaczek pełzający w pyle, Jehowa im pomoże. Ogromnie podtrzymuje to na duchu prawdziwych chrześcijan, którzy w „dniach ostatnich” odczuwają wyraźną wrogość ze strony wielu przedstawicieli tego świata (2 Tymoteusza 3:1). Obietnica Jehowy dodaje im też sił w obliczu zbliżającej się napaści Szatana, nazwanego w pewnym proroctwie „Gogiem z krainy Magog”. Kiedy przypuści on ostry atak na lud Jehowy, lud ten — który przecież mieszka „bez muru” i nie ma „nawet zasuwy ani wrót” — będzie przypominał bezbronnego robaczka. Ale osoby zdające się na Jehowę nie muszą drżeć ze strachu. W ich obronie wystąpi sam Wszechmocny (Ezechiela 38:2, 11, 14-16, 21-23; 2 Koryntian 1:3).

Pociecha dla Izraela

17, 18. Jak według opisu Izajasza Izrael zostanie umocniony i jak jeszcze te słowa niechybnie się spełnią?

¹⁷ Jehowa dalej pociesza swój lud: „Oto uczyniłem z ciebie sanie młockarskie, nowe urządzenie młockarskie, mające dwusieczne zęby. Podepczesz góry i je zmiażdżysz; a wzgórza zamienisz jakby w plewy. Odwiejesz je i wiatr je uniesie, a wicher rozpędzi je w różne strony. I będziesz się radował w Jehowie. Będziesz się chlubił Świętym Izraela” (Izajasza 41:15, 16).

¹⁸ Izrael zostanie umocniony, by mógł niejako podjąć ofensywę i w sensie duchowym ujarzmić wrogów, podobnych do gór. Kiedy wróci z wygnania, będą mu próbowali przeszkodzić w odbudowaniu świątyni i murów Jerozolimy, ale zatryumfuje nad nimi (Ezdrasza 6:12;  Nehemiasza 6:16). Jednak na wielką skalę te słowa Jehowy spełnią się na „Izraelu Bożym” (Galatów 6:16). Jezus obiecuje chrześcijanom namaszczonym duchem: „Temu, kto zwycięży i aż do końca będzie się trzymał moich uczynków, dam władzę nad narodami i będzie pasł ludzi rózgą żelazną, tak iż zostaną potłuczeni na kawałki niczym naczynia z gliny — tak samo jak ja otrzymałem od mego Ojca” (Objawienie 2:26, 27). Z całą pewnością nadejdzie czas, gdy bracia Chrystusa, wskrzeszeni do życia w chwale niebiańskiej, wezmą udział w unicestwianiu wrogów Jehowy Boga (2 Tesaloniczan 1:7, 8; Objawienie 20:4, 6).

19, 20. Co Izajasz pisze o przywróceniu piękna Izraelowi i jak ta zapowiedź się sprawdza?

¹⁹ Teraz Jehowa w obrazowy sposób uwydatnia swą obietnicę ulżenia własnemu ludowi. Izajasz pisze: „Uciśnieni i biedni szukają wody, ale jej nie ma. Z pragnienia wysechł im język. Ja, Jehowa, im odpowiem. Ja, Bóg Izraela, ich nie opuszczę. Na nagich wzgórzach otworzę rzeki, a na dolinnych równinach — źródła. Z pustkowia uczynię trzciniaste rozlewisko, a z bezwodnej ziemi — źródła wód. Na pustkowiu zasadzę cedr, akację i mirt, i drzewo oleiste. Na pustynnej równinie jednocześnie posadzę drzewo jałowcowe, jesion i cyprys, żeby ludzie jednocześnie widzieli i wiedzieli, i zważali, i przejawiali wnikliwość co do tego, że uczyniła to ręka Jehowy i że stworzył to Święty Izraela” (Izajasza 41:17-20).

²⁰ Izraelscy wygnańcy mieszkają wprawdzie w stolicy zamożnego mocarstwa światowego, ale odnoszą wrażenie, że są na bezwodnej pustyni. Czują się jak Dawid szukający schronienia przed królem Saulem. W 537 roku p.n.e. korzystają z danej im przez Jehowę  sposobności, by powrócić do Judy, odbudować Jego świątynię w Jerozolimie i znowu oddawać Mu cześć we właściwy sposób. On im za to błogosławi. W nieco dalszym fragmencie Izajasz prorokuje, iż Jehowa „pocieszy Syjon. Pocieszy wszystkie jego spustoszone miejsca i uczyni jego pustkowie podobne do Edenu, a jego pustynną równinę podobną do ogrodu Jehowy” (Izajasza 51:3). Wszystko to istotnie się dzieje po powrocie Żydów do ojczyzny.

21. Do jakiego odrodzenia doszło w czasach nowożytnych i co nastąpi w przyszłości?

²¹ Analogiczne wydarzenia rozegrały się w czasach nowożytnych, gdy Większy Cyrus, Chrystus Jezus, oswobodził swych namaszczonych naśladowców z niewoli duchowej, aby mogli przystąpić do odbudowy czystej religii. Te wierne osoby zaznały błogosławieństw kwitnącego raju duchowego, symbolicznego ogrodu Eden (Izajasza 11:6-9; 35:1-7). Kiedy już wkrótce Bóg zniszczy swych przeciwników, cała ziemia zostanie przekształcona w literalny raj — zgodnie z tym, co Jezus przyrzekł złoczyńcy na palu (Łukasza 23:43).

Wyzwanie rzucone wrogom Izraela

22. Jakie wyzwanie Jehowa ponownie rzuca narodom?

²² Następnie Jehowa wraca do swego sporu z narodami oraz ich bożkami: „‚Przedstawcie swoją sporną sprawę’ — mówi Jehowa. ‚Przedłóżcie swe argumenty’ — mówi Król Jakuba. ‚Przedłóżcie i powiedzcie nam, co ma się wydarzyć. Opowiedzcie, jakie były pierwsze rzeczy, żebyśmy mogli przyłożyć do nich swe serce i poznać ich przyszłość. Albo sprawcie, abyśmy usłyszeli o rzeczach, które nadchodzą. Powiedzcie, co ma przyjść potem, abyśmy poznali, że jesteście bogami. Tak, powinniście czynić dobrze  albo czynić źle, abyśmy się rozejrzeli i zarazem to zobaczyli. Oto wy jesteście czymś, co nie istnieje, a wasze dzieło jest niczym. Obrzydliwością jest każdy, kto was wybiera’” (Izajasza 41:21-24). Czy bogowie narodów potrafią przekazywać dokładne proroctwa, dowodząc w ten sposób, że posiadają nadnaturalną wiedzę? Jeżeli tak, to w parze z ich twierdzeniami powinny iść jakieś rezultaty, dobre lub złe. W rzeczywistości jednak bóstwa te nie mogą niczego dokonać, ponieważ nie istnieją.

23. Dlaczego Jehowa przez proroków tak stanowczo i często potępiał bałwochwalstwo?

²³ Obecnie niejeden może się zastanawiać, dlaczego Jehowa za pośrednictwem Izajasza i innych proroków poświęcił tyle czasu na piętnowanie niedorzeczności bałwochwalstwa. Dziś dla wielu bezużyteczność bóstw  stworzonych przez człowieka jest czymś oczywistym. Ale gdy jakiś system błędnych poglądów utrwali się i zyska powszechną akceptację, trudno go wykorzenić z umysłów osób, które są przeświadczone o jego słuszności. Dużo współczesnych wierzeń jest równie bezsensownych jak uznawanie martwych wizerunków za prawdziwych bogów. A jednak ludzie trzymają się takich wyobrażeń, nie zważając na przekonujące kontrargumenty. Dopiero pod wpływem ciągle powtarzanej prawdy niektórzy dostrzegają, jak mądre jest poleganie na Jehowie.

24, 25. Co Jehowa ponownie mówi o Cyrusie i jakie inne proroctwo przywodzi to na myśl?

²⁴ Jehowa jeszcze raz mówi o Cyrusie: „Wzbudziłem kogoś z północy i on przybędzie. Od wschodu słońca wezwie mego imienia. Wejdzie na pełnomocnych zwierzchników, jak gdyby byli gliną, i jak garncarz, który udeptuje wilgotny surowiec” (Izajasza 41:25). * W przeciwieństwie do bóstw narodów Jehowa jest zdolny do działania. Sprowadzając Cyrusa ze wschodu, od „wschodu słońca”, udowodni, że potrafi przewidywać przyszłość i kształtować ją tak, aby Jego przepowiednie się spełniły.

²⁵ Słowa te kojarzą nam się z proroczą wzmianką apostoła Jana o królach, którzy mieli zostać pobudzeni do działania za naszych dni. W Księdze Objawienia 16:12 czytamy o przygotowaniu drogi „dla królów ze wschodu słońca”. Chodzi tu o Jehowę Boga i Jezusa Chrystusa. Podobnie jak w dawnych czasach Cyrus uwolnił lud Boży, tak też ci znacznie potężniejsi władcy unicestwią wrogów Jehowy i poprowadzą Jego lud przez wielki  ucisk ku nowemu światu, w którym zamieszka prawość (Psalm 2:8, 9; 2 Piotra 3:13; Objawienie 7:14-17).

Jehowa jest najwyższy!

26. Jakie pytanie zadaje Jehowa i czy otrzymuje na nie odpowiedź?

²⁶ Jehowa ponownie obwieszcza, że tylko On jest prawdziwym Bogiem. Pyta: „Kto mówił coś od początku, abyśmy się dowiedzieli, albo od minionych czasów, abyśmy rzekli: ‚Ma rację’? Doprawdy, nikt nie mówi. Zaiste, nikogo nie słychać. Doprawdy, nikt nie słyszy żadnych waszych wypowiedzi” (Izajasza 41:26). Żadne z bóstw nie zapowiedziało nadejścia zwycięzcy, który wyzwoli ludzi darzących je zaufaniem. Wszystkie są martwe, nieme. Wcale nie są bogami.

27, 28. Na jaką doniosłą prawdę położono nacisk w końcowych wersetach 41 rozdziału Księgi Izajasza i jedynie kto ją uznaje?

²⁷ Po przekazaniu tych dobitnych proroczych słów Jehowy Izajasz przedstawia doniosłą prawdę: „Ktoś pierwszy mówi do Syjonu: ‚Patrz, oto są!’, a Jerozolimie dam tego, kto przynosi dobrą nowinę. I patrzyłem, a nie było nikogo; a spośród nich nikt nie udzielał rad. I prosiłem ich, aby dali odpowiedź. Oto wszyscy oni są czymś, co nie istnieje. Dzieła ich są niczym. Ich lane posągi to wiatr i nicość” (Izajasza 41:27-29).

²⁸ Jehowa jest „pierwszy”. Jest najwyższy! To prawdziwy Bóg, który przynosi swemu ludowi dobrą nowinę, zapowiadając mu wyzwolenie. Ma swoich Świadków i tylko oni mówią narodom o Jego wielkości. Jehowa z pogardą potępia ludzi wiążących nadzieje z kultem bożków, które odrzuca jako „wiatr i nicość”. To z pewnością mocna podstawa do trwania przy prawdziwym Bogu! Wyłącznie Jehowa zasługuje na to, by Mu całkowicie zaufać.

[Przypisy]

[Pytania do studium]

[Ilustracja na stronie 19]

Chociaż Cyrus jest poganinem, zostaje wybrany do wykonania dzieła Bożego

[Ilustracja na stronie 21]

Narody ufają martwym bożkom

[Ilustracje na stronie 27]

Izrael niczym „sanie młockarskie” ‛zmiażdży góry’