Rozdział piąty

Prawdziwy Bóg zapowiada wyzwolenie

Izajasza 44:1-28

1, 2. (a) Jaką kwestię podnosi Jehowa? (b) Jak Jehowa dowiedzie, że tylko On jest prawdziwym Bogiem?

KTO jest prawdziwym Bogiem? Pytanie to ludzie zadają od stuleci. Jakie to więc zdumiewające, że w Księdze Izajasza podnosi tę kwestię sam Jehowa! Zachęca nas do rozważenia: Czy właśnie On jest jedynym prawdziwym Bogiem, czy też istnieje ktoś, kto mógłby podważyć Jego pozycję? Po otwarciu dyskusji wymienia rozsądne kryteria, według których można rozstrzygnąć problem Boskości. Przedstawione rozumowanie prowadzi szczere osoby do jednego nieodpartego wniosku.

² Za dni Izajasza powszechnie czci się bożki. W 44 rozdziale spisanej przezeń proroczej księgi bez osłonek wykazano bezsensowność takiego kultu. A jednak w sidło to wpadł nawet lud Boży. Dlatego jak się dowiedzieliśmy z wcześniejszych rozdziałów Księgi Izajasza, Izraelitów czeka surowe skarcenie. Niemniej Jehowa z miłością im obiecuje, że chociaż pozwoli Babilończykom uprowadzić ich do niewoli, w odpowiednim czasie odzyskają wolność. Spełnienie się proroctw o wyzwoleniu oraz o przywróceniu czystej religii dostarczy niezbitego dowodu, że jedynie Jehowa jest prawdziwym Bogiem, i okryje wstydem wszystkich, którzy czczą martwe bóstwa narodów.

3. Jaką pomocą dla dzisiejszych chrześcijan są prorocze słowa Izajasza?

 ³ Proroctwa z tej części Księgi Izajasza oraz ich urzeczywistnienie w starożytności wzmacniają wiarę dzisiejszych chrześcijan. Co więcej, prorocze słowa Izajasza dotyczą również czasów obecnych, a nawet przyszłości. Wydarzenia te mają związek z jeszcze wspanialszym wyzwolicielem i wyzwoleniem niż w wypadku starożytnego ludu Bożego.

Nadzieja dla tych, którzy należą do Jehowy

4. Jak Jehowa pokrzepia Izrael?

⁴ Rozdział 44 zaczyna się optymistycznie: Bóg przypomina Izraelowi, że go wybrał i oddzielił od okolicznych narodów, by uczynić zeń swego sługę. Proroctwo brzmi: „Teraz słuchaj, Jakubie, mój sługo, i ty, Izraelu, którego wybrałem. Oto, co rzekł Jehowa — Ten, który cię uczynił, i Ten, który cię ukształtował, który ci pomagał już od łona matki: ‚Nie lękaj się, mój sługo Jakubie, i ty, Jeszurunie, którego wybrałem’” (Izajasza 44:1, 2). Jehowa troszczy się o Izrael niejako od łona matki, czyli odkąd ten po wyjściu z Egiptu stał się narodem. Zbiorowo nazywa swój lud „Jeszurunem” — imieniem, które oznacza „prostolinijny” i wyraża miłość i czułość. Ma także zwracać Izraelitom uwagę na konieczność obstawania przy prostolinijności, w czym często nie dopisywali.

5, 6. Jaką pomoc Jehowa zapewni Izraelowi i jakie to przyniesie rezultaty?

⁵ Jakże miłe i krzepiące słowa wypowiada teraz Jehowa! Oświadcza: „Wyleję wodę na spragnionego, a sączące się strumyki na miejsce suche. Wyleję mego ducha na twoje potomstwo i moje błogosławieństwo na twoich  potomków. I wyrosną jak pośród zielonej trawy, jak topole nad rowami wodnymi” (Izajasza 44:3, 4). Nawet w gorącym, suchym kraju przy źródłach wód mogą rosnąć bujne kępy drzew. Kiedy Jehowa udostępni Izraelitom życiodajne wody prawdy i wyleje na nich swego świętego ducha, dojdą do wspaniałego rozkwitu niczym drzewa nad rowami irygacyjnymi (Psalm 1:3; Jeremiasza 17:7, 8). Jehowa doda im sił do wywiązania się z obowiązków świadków potwierdzających Jego Boskość.

⁶ Wylanie ducha świętego sprawi między innymi, że niektórzy zaczną znów doceniać więź łączącą Izrael z Jehową. Czytamy: „Jeden powie: ‚Należę do Jehowy’. A drugi nazwie się od imienia Jakuba, jeszcze inny napisze na swej ręce: ‚Należący do Jehowy’. I ktoś przybierze sobie tytuł od imienia Izraela” (Izajasza 44:5). Nazywanie się od imienia Jehowy stanie się przedmiotem chluby, bo właśnie On będzie uznawany za jedynego prawdziwego Boga.

Wyzwanie rzucone bogom

7, 8. Jakie wyzwanie Jehowa rzuca bogom narodów?

⁷ Prawo Mojżeszowe pozwalało na wykupienie kogoś z niewoli przez wykupiciela, którym zazwyczaj był mężczyzna z najbliższej rodziny (Kapłańska 25:47-54; Rut 2:20). Teraz Jehowa sam przedstawia się jako Wykupiciel Izraela — to On wybawi ten naród i zawstydzi Babilon oraz wszystkich jego bogów (Jeremiasza 50:34). Występuje przeciw fałszywym bóstwom i ich czcicielom, mówiąc: „Oto, co rzekł Jehowa, Król Izraela i jego Wykupiciel, Jehowa Zastępów: ‚Ja jestem pierwszy i ja jestem ostatni, a oprócz mnie nie ma Boga. I któż jest jak ja? Niech zawoła, aby to opowiedzieć i mi to przedstawić. Odkąd ustanowiłem lud dawny, niech oni opowiedzą  zarówno rzeczy nadchodzące, jak i te, które mają nastąpić. Nie bójcie się i nie wpadajcie w osłupienie. Czy od owego czasu nie dawałem ci tego słyszeć i nie oznajmiałem tego? A wy jesteście moimi świadkami. Czy oprócz mnie istnieje Bóg? Nie, nie ma żadnej Skały. Ja żadnej nie znam’” (Izajasza 44:6-8).

⁸ Jehowa wzywa bóstwa, by wypowiedziały się w swojej sprawie. Czy są w stanie mówić o rzeczach nieistniejących, jak gdyby istniały, to znaczy przewidzieć przyszłe wydarzenia tak szczegółowo, jakby wszystko już się rozegrało? Coś takiego potrafi jedynie ‛pierwszy i ostatni’, który żył, zanim powstały wszelkie fałszywe bóstwa, i będzie istniał, gdy one już dawno odejdą w zapomnienie. Słudzy Jehowy mogą bez lęku dawać świadectwo tej prawdzie, ponieważ On ich wspiera — mocny i niezachwiany jak potężna skała! (Powtórzonego Prawa 32:4; 2 Samuela 22:31, 32).

Jałowość kultu bożków

9. Czy Izraelitom nie wolno było wykonywać żadnych wizerunków żywych stworzeń? Objaśnij to.

⁹ Wyzwanie, które Jehowa rzuca fałszywym bogom, przywodzi na myśl drugie z Dziesięciorga Przykazań. Mówiło ono wyraźnie: „Nie wolno ci robić sobie rzeźbionego wizerunku ani postaci podobnej do czegokolwiek, co jest w niebiosach w górze, lub tego, co jest na ziemi na dole, lub tego, co jest w wodach pod ziemią. Nie wolno ci kłaniać się im ani dać się namówić do służenia im” (Wyjścia 20:4, 5). Oczywiście zakaz ten nie oznaczał, że Izraelici nie mogli wykonywać dla ozdoby żadnych wizerunków. Przecież sam Jehowa polecił umieścić w przybytku dekoracje przedstawiające rośliny i cheruby (Wyjścia 25:18, 33; 26:31). Nie można  było jednak otaczać ich czcią. Nikt nie miał się do nich modlić ani składać im ofiar. To Boże przykazanie zabraniało tworzenia wszelkich obrazów czy rzeźb mających być obiektami kultu. Oddawanie im czci, kłanianie się w hołdzie to bałwochwalstwo (1 Jana 5:21).

10, 11. Dlaczego Bóg uważa wizerunki za coś haniebnego?

¹⁰ Izajasz wskazuje teraz, jak bezużyteczne są martwe wizerunki i jakim wstydem okryją się ich twórcy: „Wszyscy twórcy rzeźbionego wizerunku są nicością, a ich ulubione twory będą bezużyteczne; i jako ich świadkowie one nic nie widzą i nic nie wiedzą — żeby oni się zawstydzili. Kto utworzył boga lub wykonał lany posąg? Na nic się to nie przydaje. Oto wszyscy jego towarzysze będą zawstydzeni, a rzemieślnicy są spośród ziemskich ludzi. Wszyscy oni zbiorą się razem. Staną. Będą w strachu. Razem się zawstydzą” (Izajasza 44:9-11).

¹¹ Dlaczego te wizerunki są dla Boga czymś tak haniebnym? Przede wszystkim Wszechmocnego nie da się dokładnie przedstawić za pomocą rzeczy materialnych (Dzieje 17:29). Poza tym oddawanie czci stworzeniu zamiast Stwórcy znieważa Boskość Jehowy. I czyż nie poniża człowieka, uczynionego „na obraz Boży”? (Rodzaju 1:27; Rzymian 1:23, 25).

12, 13. Dlaczego człowiek nie jest w stanie wykonać żadnego wizerunku godnego czci?

¹² Czy jakiś przedmiot może stać się święty, jeśli zostanie sporządzony po to, aby go czcić? Izajasz przypomina, że wizerunek powstaje dzięki ludzkim staraniom. Jego twórca używa tych samych narzędzi i stosuje te same metody, co każdy inny rzemieślnik: „Ten, kto rzeźbi dłutem w żelazie, obrabia je nad węglami; i nadaje mu kształt młotami, i obrabia je swym mocnym ramieniem.  I zgłodniał, nie ma więc siły. Nie pił wody, toteż się męczy. Ten, kto rzeźbi w drewnie, rozciąga sznur mierniczy; kreśli po nim czerwoną kredą; obrabia je dłutem do drewna; i kreśli je cyrklem, i w końcu czyni z niego podobiznę mężczyzny, niby piękność ludzką, aby przebywała w domu” (Izajasza 44:12, 13).

¹³ Prawdziwy Bóg stworzył wszystko, co żyje na ziemi, łącznie z ludźmi. Życie istot obdarzonych zmysłami stanowi wspaniały dowód Boskości Jehowy, ale oczywiście wszystkie Jego dzieła stoją niżej od Niego. Czy to możliwe, by człowiek potrafił dokonać czegoś więcej? Czy jest w stanie uczynić coś, co go przewyższy — i to tak dalece, że będzie godne czci? Podczas pracy nad jakimś wizerunkiem rzemieślnik zaczyna odczuwać zmęczenie, głód i pragnienie. Są to normalne ludzkie ograniczenia, lecz przynajmniej dowodzą, że człowiek żyje. Wizerunek może go przypominać z wyglądu. Może nawet być piękny. Ale jest martwy. Żaden nie ma boskiej natury. I żaden nigdy nie „spadł z nieba” na dowód, że jest czymś więcej niż dziełem zwykłego śmiertelnika (Dzieje 19:35).

14. Dlaczego wykonawcy wizerunków są zupełnie zależni od Jehowy?

¹⁴ Dalej Izajasz ukazuje, że twórcy wizerunków są całkowicie zależni od naturalnych procesów i materiałów będących dziełem Jehowy: „Oto ktoś zajmuje się ścinaniem cedrów; i obiera sobie pewien gatunek drzewa, okazałego drzewa, i pozwala, by spotężniało wśród drzew lasu. Zasadził drzewo laurowe, a ulewny deszcz zapewnia mu wzrost. I służy ono człowiekowi do podtrzymywania ognia. Część z niego bierze on więc, żeby się ogrzać. Rozpala ognisko i piecze chleb. Robi także boga, żeby mu się kłaniać. Czyni z niego rzeźbiony  wizerunek i pada przed nim na twarz. Połowę spala w ogniu. Na połowie starannie piecze mięso, które zjada, i staje się syty. Ogrzewa się też i mówi: ‚Ha, ogrzałem się. Widziałem blask ognia’. Z reszty zaś czyni sobie boga, rzeźbiony wizerunek. Pada przed nim na twarz i kłania się, i modli się do niego, mówiąc: ‚Ratuj mnie, bo jesteś moim bogiem’” (Izajasza 44:14-17).

15. Jak twórcy bożków okazują się całkowicie bezrozumni?

¹⁵ Czy jakieś niespalone bierwiono może kogoś uratować? Rzecz jasna, nie. Potrafi tego dokonać tylko prawdziwy Bóg. Ale co skłania ludzi do ubóstwiania martwych przedmiotów? Izajasz wykazuje, że tak naprawdę przyczyna leży w ich sercach: „Nie poznali ani nie rozumieją, gdyż ich oczy są zamazane, aby nie widziały, ich serce — aby nie przejawiało wnikliwości. I nikt nie wspomina w swym sercu ani nie ma poznania ni zrozumienia, aby rzec: ‚Połowę spaliłem w ogniu, a poza tym na jego węglach upiekłem chleb; piekę mięso i jem. Czyż z reszty mam uczynić obrzydliwość? Czyż mam padać na twarz przed suchą kłodą jakiegoś drzewa?’ Taki karmi się popiołem. Zwiodło go jego obałamucone serce. I taki nie ratuje swej duszy ani nie mówi: ‚Czyż to nie fałsz w mej prawicy?’” (Izajasza 44:18-20). Wyobrażanie sobie, że bałwochwalstwo może przynieść jakieś korzyści duchowe, przypomina jedzenie popiołu zamiast pożywnych potraw.

16. Jaki był początek bałwochwalstwa i kiedy może do niego dojść?

¹⁶ W gruncie rzeczy bałwochwalstwo rozpoczęło się w niebie, gdy potężne stworzenie duchowe przeobraziło się w Szatana, zachłannie zapragnąwszy odbierania czci należnej samemu Jehowie. Owo pragnienie stało się tak silne, że skłoniło Szatana do zerwania wszelkich więzi z Bogiem. Właśnie to było początkiem bałwochwalstwa,  bo apostoł Paweł postawił znak równości pomiędzy nim a zachłannością (Izajasza 14:12-14; Ezechiela 28:13-15, 17; Kolosan 3:5). Pod wpływem Szatana dwoje pierwszych ludzi zaczęło snuć samolubne myśli. Ewa zapragnęła tego, co jej zaoferował: „Wasze oczy na pewno się otworzą i na pewno staniecie się podobni do Boga, będziecie znali dobro i zło”. Jezus wspomniał, że takie zachłanne pożądanie pochodzi z serca (Rodzaju 3:5; Marka 7:20-23). Kiedy więc serce jest zepsute, możliwe staje się popadnięcie w bałwochwalstwo. Jakie to zatem ważne, abyśmy wszyscy ‛strzegli swych serc’ i nigdy nie pozwolili nikomu ani niczemu zająć w nich miejsca słusznie należącego się Jehowie! (Przysłów 4:23; Jakuba 1:14).

Jehowa przemawia do serc

17. O czym powinni pamiętać Izraelici?

¹⁷ Następnie Jehowa przypomina Izraelitom o ich uprzywilejowanej i odpowiedzialnej funkcji. Są Jego świadkami! Oznajmia: „Pamiętaj o tym, Jakubie, i ty, Izraelu, gdyż jesteś moim sługą. Ja cię ukształtowałem. Tyś sługą moim. Izraelu, nie zapomnę o tobie. Zmażę twoje występki niczym obłokiem, a twoje grzechy niczym kłębem chmur. Wróćże do mnie, gdyż chcę cię wykupić. Wołajcie radośnie, niebiosa, bo Jehowa przystąpił do działania! Wznoście tryumfalne okrzyki, wy, najniższe części ziemi! Rozweselcie się, góry, z radosnym wołaniem, ty, lesie, i wy, wszystkie drzewa, które w nim jesteście! Bo Jehowa wykupił Jakuba i ukazuje swe piękno na Izraelu” (Izajasza 44:21-23).

18. (a) Jaki powód do radości mają Izraelici? (b) Jak dzisiejsi słudzy Jehowy mogą naśladować Jego miłosierdzie?

¹⁸ Jehowy nie wymyślili Izraelici. Nie jest On bóstwem sporządzonym przez człowieka. Przeciwnie, to Jehowa  utworzył Izrael i uczynił zeń swego wybranego sługę. Ponownie też dowiedzie swej Boskości, wybawiając ten naród. Czule przemawia do członków swego ludu, zapewniając, że jeśli okażą skruchę, całkowicie zakryje ich grzechy, przysłoni ich występki jakby nieprzeniknionymi chmurami. Naprawdę mają powód do radości! Przykład Jehowy pobudza Jego nowożytnych sług do naśladowania miłosierdzia swego Boga. Czynią to, starając się w miarę możliwości pomagać błądzącym w odzyskaniu sił duchowych (Galatów 6:1, 2).

Punkt kulminacyjny sprawdzianu Boskości

19, 20. (a) Jak Jehowa doprowadza swój spór do punktu kulminacyjnego? (b) Jakimi proroczymi słowami Jehowa pokrzepia na duchu swój lud i kim się posłuży, by zrealizować swe zapowiedzi?

¹⁹ Teraz Jehowa doprowadza swój spór sądowy do punktu kulminacyjnego. Zamierza przedstawić własne argumenty w najsurowszym sprawdzianie Boskości — zaprezentuje umiejętność dokładnego przepowiadania nadchodzących wydarzeń. Pięć następnych wersetów 44 rozdziału Księgi Izajasza pewien biblista nazwał „utworem poetyckim opiewającym niezwykłe możliwości Boga Izraela”, jedynego Stwórcy, jedynej Istoty zdolnej przepowiedzieć przyszłość oraz dać Izraelitom nadzieję na oswobodzenie. W tym coraz bardziej elektryzującym fragmencie zostaje w końcu wyjawione imię człowieka, który wyzwoli naród z Babilonu.

²⁰ „Oto, co rzekł Jehowa, twój Wykupiciel, i twój Twórca już od łona matki: ‚Ja, Jehowa, czynię wszystko, sam rozpinam niebiosa, rozpościeram ziemię. Kto był ze mną? Ja obracam wniwecz znaki próżnych gadułów i to ja przywodzę wróżbitów do szaleńczego postępowania; mędrców kieruję wstecz, a ich wiedzę obracam w głupstwo;  spełniam słowo swego sługi i całkowicie wprowadzam w czyn radę swego posłańca; mówię o Jerozolimie: „Będzie zamieszkana”, a o miastach Judy: „Zostaną odbudowane, a jej spustoszone miejsca wydźwignę”; mówię do głębiny: „Wyparuj; i wszystkie twoje rzeki wysuszę”; mówię o Cyrusie: „On jest moim pasterzem i wszystko, w czym mam upodobanie, całkowicie wykona” — to, co powiedziałem o Jerozolimie: „Zostanie odbudowana”, a o świątyni: „Twój fundament zostanie położony”’” (Izajasza 44:24-28).

21. Co gwarantują słowa Jehowy?

²¹ Tak więc Jehowa nie tylko potrafi zapowiadać przyszłe wydarzenia, ale też dysponuje mocą potrzebną do tego, by swój zamysł zrealizować w całej pełni. Oświadczenie to stanie się dla Izraela źródłem nadziei. Daje bowiem gwarancję, że chociaż wojska babilońskie spustoszą kraj, Jerozolima oraz zależne od niej miasta będą odbudowane i zostanie w nich wskrzeszone czyste wielbienie Boga. Ale jak do tego dojdzie?

22. Wyjaśnij, w jakim sensie Eufrat ‛wyparowuje’.

²² Wróżbici nienatchnieni przez Boga zazwyczaj nie ośmielają się wygłaszać zbyt precyzyjnych przepowiedni z obawy, że czas pokaże, iż się mylili. Natomiast Jehowa za pośrednictwem Izajasza wyjawia nawet imię człowieka, którym posłuży się do oswobodzenia członków swego ludu z niewoli, co pozwoli im wrócić do ojczyzny i odbudować Jerozolimę wraz ze świątynią. Człowiekiem tym będzie perski władca Cyrus, zwany później Wielkim. Jehowa odsłania szczegóły jego taktyki, której zastosowanie umożliwi zdobycie Babilonu mimo solidnego i skomplikowanego systemu obronnego. Wspomniana metropolia będzie chroniona wysokimi murami oraz  wodami przecinającymi i otaczającymi miasto. Główny element tego systemu — rzekę Eufrat — Cyrus wykorzysta do własnych celów. Według starożytnych kronikarzy Herodota i Ksenofonta nakazał on zmienić jej bieg poza Babilonem, nieco dalej w górze rzeki, tak iż poziom wody opadł na tyle, by żołnierze mogli ją przebyć w bród. Wielki Eufrat przestał zapewniać Babilonowi ochronę, niejako wyparował.

23. Jaka relacja potwierdza spełnienie się proroctwa o wyzwoleniu Izraela przez Cyrusa?

²³ A co z obietnicą, że Cyrus uwolni lud Boży i zadba o odbudowanie Jerozolimy i świątyni? On sam w oficjalnej odezwie zachowanej w Biblii ogłasza: „Oto, co powiedział Cyrus, król Persji: ‚Wszystkie królestwa ziemi dał mi Jehowa, Bóg niebios, i to on mi polecił, abym mu zbudował dom w Jerozolimie, która jest w Judzie. Ktokolwiek z całego jego ludu jest wśród was, niech jego Bóg będzie z nim. Niech więc wyrusza do Jerozolimy, która jest w Judzie, i odbudowuje dom Jehowy, Boga Izraela — on jest prawdziwym Bogiem — dom, który był w Jerozolimie’” (Ezdrasza 1:2, 3). Słowo Jehowy przekazane przez Izajasza sprawdza się co do joty!

Izajasz, Cyrus a dzisiejsi chrześcijanie

24. Jaki związek zachodzi między dekretem Artakserksesa „o przywróceniu i o odbudowie Jerozolimy” a przyjściem Mesjasza?

²⁴ Rozdział 44 Księgi Izajasza wywyższa Jehowę jako jedynego prawdziwego Boga oraz Wyzwoliciela Jego starożytnego ludu. Ale proroctwo to ma też doniosłe znaczenie dla wszystkich nas dzisiaj. Zarządzenie Cyrusa dotyczące ponownego wzniesienia świątyni jerozolimskiej, ogłoszone na przełomie roku 538 i 537 p.n.e., dało początek wydarzeniom, których punktem szczytowym  było spełnienie innej niezwykłej zapowiedzi. Po Cyrusie odbudowanie Jerozolimy nakazał również późniejszy władca, Artakserkses. Z Księgi Daniela dowiadujemy się, że „od wyjścia słowa o przywróceniu i o odbudowie Jerozolimy [w 455 roku p.n.e.] aż do Mesjasza Wodza” minie 69 „tygodni”, trwających po 7 lat (Daniela 9:24, 25). Także to proroctwo się urzeczywistniło. Dokładnie w roku 29 n.e., 483 lata po tym, jak w Ziemi Obiecanej wszedł w życie dekret Artakserksesa, Jezus został ochrzczony i rozpoczął swą ziemską służbę. *

25. Jaki odpowiednik ma w czasach nowożytnych klęska sprowadzona na Babilon przez Cyrusa?

 ²⁵ Uwolnienie lojalnych Żydów, możliwe dopiero po klęsce Babilonu, zapowiadało oswobodzenie namaszczonych chrześcijan z niewoli duchowej w roku 1919. Wyzwolenie tych ostatnich stanowiło dowód upadku innego Babilonu, przedstawianego jako nierządnica — Babilonu Wielkiego, będącego symbolem wszystkich fałszywych religii świata razem wziętych. Jak wynika z Księgi Objawienia, jego upadek przepowiedział apostoł Jan (Objawienie 14:8). Przepowiedział też jego nagłe unicestwienie. Sporządzony przezeń opis zniszczenia tego pełnego bożków imperium światowego pod niektórymi względami przypomina spisaną przez Izajasza zapowiedź zwycięstwa Cyrusa nad starożytnym Babilonem. Podobnie jak wody osłaniające to miasto nie zabezpieczyły go przed Cyrusem, tak przed zasłużoną zagładą Babilonu Wielkiego ‛wyschną wody’ jego zwolenników i obrońców (Objawienie 16:12). *

26. Jak proroctwo Izajasza oraz jego spełnienie wzmacniają naszą wiarę?

²⁶ Patrząc z perspektywy lat, po przeszło dwóch i pół tysiąclecia od ogłoszenia proroctwa przez Izajasza widzimy, że Bóg naprawdę ‛całkowicie wprowadza w czyn radę swego posłańca’ (Izajasza 44:26). Spełnienie tamtej zapowiedzi służy więc jako znakomity przykład wiarygodności wszystkich proroctw zawartych w Piśmie Świętym.

[Przypisy]

[Pytania do studium]

 [Ilustracja na stronie 63]

Czy jakieś niespalone bierwiono może kogoś uratować?

 [Ilustracja na stronie 75]

Cyrus spełnia proroctwo, zmieniając bieg rzeki Eufrat