Rozdział pierwszy

Prorok Boży niesie ludzkości światło

1, 2. Co dziś niepokoi wielu ludzi?

ŻYJEMY w erze, w której możliwości człowieka wydają się prawie nieograniczone. Podróże kosmiczne, technika komputerowa, inżynieria genetyczna oraz inne dokonania w dziedzinie nauki otworzyły przed ludzkością nowe perspektywy, wzbudzając nadzieję na lepsze — a być może też dłuższe — życie.

² Ale czy takie sukcesy sprawiły, że nie potrzeba już zamków u drzwi? Czy uwolniły nas od lęku przed wojną? Albo od chorób bądź smutku po stracie bliskich? Skądże! Osiągnięcia człowieka, choć może rzucają się w oczy, mają swoje granice. „Potrafimy latać na Księżyc, produkować coraz nowocześniejsze obwody scalone i wymieniać ludzkie geny” — podano w raporcie Worldwatch Institute. „Ale jak dotąd nie jesteśmy w stanie zaopatrzyć miliarda ludzi w czystą wodę, spowolnić ginięcia tysięcy gatunków ani wytworzyć odpowiedniej ilości energii bez naruszenia równowagi w atmosferze”. Rzecz zrozumiała, że wielu z obawą spogląda w przyszłość, nie wiedząc, gdzie szukać pociechy i nadziei.

3. Jak przedstawiała się sytuacja w Judzie w VIII wieku p.n.e.?

³ Nasza dzisiejsza sytuacja jest podobna do tej, w której znalazł się lud Boży w VIII wieku p.n.e. Bóg polecił wtedy swemu słudze Izajaszowi przekazać mieszkańcom  Judy bardzo im potrzebne pokrzepiające wieści. Krajem wstrząsnęły burzliwe wypadki. Wkrótce miało mu zagrozić okrutne imperium asyryjskie, budzące powszechne przerażenie. Dokąd członkowie ludu Bożego zwrócą się o ratunek? Mieli wprawdzie na ustach imię Jehowy, lecz w gruncie rzeczy woleli zaufać człowiekowi (2 Królów 16:7; 18:21).

Światło w mrokach

4. Jakie dwojakie orędzie miał ogłaszać Izajasz?

⁴ Z powodu buntowniczego postępowania Judejczyków Jerozolimę czekała zagłada, a ich samych niewola w Babilonie. Nadchodziły naprawdę mroczne czasy. Jehowa kazał prorokowi Izajaszowi zapowiedzieć ten straszny okres, ale polecił mu również rozgłaszać dobrą nowinę. Po 70 latach wygnania Żydzi zostaną oswobodzeni z Babilonu! Ich rozradowany ostatek powróci na Syjon i dostąpi zaszczytu odbudowania tam prawdziwego wielbienia Boga. Jehowa, przekazując za pośrednictwem swego proroka tę radosną wiadomość, rozjaśnił panujące mroki.

5. Dlaczego Jehowa wyjawił swój zamysł tak wcześnie?

⁵ Juda została spustoszona przeszło sto lat po spisaniu proroctw przez Izajasza. Czemu więc Jehowa wyjawił swój zamysł tak wcześnie? Czyż ci, którzy osobiście słyszeli wypowiedzi Izajasza, nie umarli na długo przed spełnieniem się owych proroctw? To prawda. Ale dzięki takiemu postępowaniu Jehowy ludzie mieszkający w Jerozolimie przed jej zburzeniem w roku 607 p.n.e. mieli na piśmie prorocze orędzia Izajasza. Stanowiły one niezbity dowód, że Jehowa jest „Tym, który od początku oznajmia zakończenie i od dawna — to, czego jeszcze nie uczyniono” (Izajasza 46:10; 55:10, 11).

6. Pod jakimi względami Jehowa przewyższa wszystkich ludzkich prognostyków?

 ⁶ Tylko Jehowa ma prawo powiedzieć o sobie coś takiego. Człowiek czasem odgaduje najbliższą przyszłość, wyciągając wnioski z aktualnej sytuacji politycznej i społecznej. Ale wyłącznie Jehowa potrafi przewidzieć z absolutną pewnością, co się stanie w konkretnym momencie, i to nawet w odległej przyszłości. Może też upoważnić swych sług do zapowiedzenia niektórych wydarzeń z dużym wyprzedzeniem. W Biblii oznajmiono: „Wszechwładny Pan, Jehowa, nie uczyni nic, jeśli swej poufnej sprawy nie wyjawił swoim sługom prorokom” (Amosa 3:7).

Ilu było „Izajaszów”?

7. Jakie zastrzeżenia co do Księgi Izajasza wysuwa wielu uczonych i dlaczego?

⁷ Między innymi z powodu proroctw wielu uczonych nie uznaje Izajasza za jedynego pisarza tej księgi. Owi krytycy twierdzą, iż drugą jej część musiał spisać ktoś żyjący w VI stuleciu p.n.e. — w czasie lub po niewoli babilońskiej. Utrzymują, jakoby proroctwa o spustoszeniu Judy powstały po ich spełnieniu, a zatem nie były żadnymi przepowiedniami. Podkreślają, że od rozdziału 40 Księga Izajasza jest tak sformułowana, jakby dominującym mocarstwem był już Babilon, a Izraelici przebywali tam na wygnaniu. W związku z tym dowodzą, iż ktokolwiek napisał końcową część Księgi Izajasza, musiał to uczynić właśnie w tym okresie, czyli w VI wieku p.n.e. Czy taka argumentacja ma jakieś mocne podstawy? Stanowczo nie!

8. Kiedy zaczęto powątpiewać w to, że omawianą księgę napisał Izajasz, i jak ten pogląd się rozprzestrzenił?

⁸ Zastrzeżenia co do osoby Izajasza zaczęto wysuwać dopiero w XII stuleciu n.e. Uczynił to żydowski komentator  Abraham ibn Ezra. „W swoim komentarzu do Księgi Izajasza [Abraham ibn Ezra] podaje, że druga jej część, począwszy od rozdziału 40, była dziełem proroka, który żył w okresie niewoli babilońskiej oraz w pierwszych latach po powrocie na Syjon” — informuje Encyclopaedia Judaica. W XVIII i XIX wieku niektórzy uczeni przyjęli poglądy Ibn Ezry, między innymi niemiecki teolog Johann Christoph Doederlein, autor egzegezy Księgi Izajasza, wydanej w 1775 roku i opublikowanej powtórnie w roku 1789. W pewnym opracowaniu powiedziano: „Obecnie wszyscy poza najbardziej konserwatywnymi uczonymi zgadzają się z hipotezą przedstawioną przez Doederleina (...) mianowicie że proroctwa zawarte w rozdziałach od 40 do 66 Księgi Izajasza nie zostały ogłoszone przez proroka Izajasza z VIII wieku, lecz pochodzą z późniejszego okresu” (New Century Bible Commentary).

9. (a) Jak podzielono Księgę Izajasza? (b) Jak pewien komentator Biblii opisuje spór o tę księgę?

⁹ Na tym jednak nie skończyły się problemy dotyczące spisania omawianej księgi. Teoria „Drugiego Izajasza” (Deutero-Izajasza) dała początek poglądowi, że być może istniał też trzeci pisarz. * Następnie księga ta została podzielona jeszcze bardziej — pewien badacz przypisuje nieznanemu prorokowi rozdziały 15 i 16, a inny nie ma pewności, kto sporządził rozdziały od 23 do 27. Kolejny twierdzi, że Izajasz nie mógł zanotować słów z rozdziałów 34 i 35. Dlaczego? Ponieważ tekst ten bardzo przypomina treść rozdziałów od 40 do 66, uznawanych za dzieło kogoś innego niż Izajasz z VIII wieku! Wynik takiego procesu myślowego zwięźle opisuje komentator Biblii Charles C. Torrey. Jak zauważa, „wielki niegdyś  prorok zapowiadający wygnanie zmalał do rozmiarów niepozornej figurki, niemal całkowicie pogrzebanej pod stertą rozbitych elementów”. Jednak nie wszyscy uczeni popierają takie rozczłonkowywanie Księgi Izajasza.

Dowody na istnienie jednego pisarza

10. Wyjaśnij na przykładzie, jak używanie tych samych wyrażeń dowodzi istnienia jednego pisarza Księgi Izajasza.

¹⁰ Istnieją mocne podstawy, aby uznawać Księgę Izajasza za dzieło jednej osoby. Poświadcza to między innymi zbieżność użytych wyrażeń. Na przykład termin „Święty Izraela” występuje 12 razy w rozdziałach od 1 do 39 oraz 13 razy w rozdziałach od 40 do 66. We wszystkich pozostałych księgach Pism Hebrajskich to określenie Jehowy  pojawia się zaledwie 6 razy. Wielokrotne zastosowanie owego wyrażenia, gdzie indziej rzadko spotykanego, przemawia za istnieniem jednego pisarza Księgi Izajasza.

11. Jakie zachodzą podobieństwa między rozdziałami od 1 do 39 oraz od 40 do 66?

¹¹ Rozdziały od 1 do 39 oraz od 40 do 66 wykazują też jeszcze inne podobieństwa. W obu częściach często pojawiają się te same szczególne figury stylistyczne — chociażby przykład kobiety rodzącej w bólach oraz drogi lub gościńca. * Dużo jest także wzmianek o Syjonie: 29 w rozdziałach od 1 do 39 i 18 w rozdziałach od 40 do 66, czyli znacznie więcej niż w jakiejkolwiek innej księdze biblijnej! Jak czytamy w pewnej encyklopedii, dowody te „wyciskają na owej księdze piętno niepowtarzalności, które trudno jest wytłumaczyć”, jeśli się przyjmie, że sporządziło ją dwóch, trzech lub jeszcze więcej pisarzy (The International Standard Bible Encyclopedia).

12, 13. Jak Chrześcijańskie Pisma Greckie wskazują, że Księgę Izajasza sporządziła jedna osoba?

¹² Najmocniejszego dowodu na to, że Księgę Izajasza spisała jedna osoba, dostarczają natchnione Chrześcijańskie Pisma Greckie. Wyraźnie wskazują, iż chrześcijanie z I wieku byli o tym przekonani. Na przykład Łukasz relacjonuje, jak etiopski dostojnik zapoznawał się z fragmentem zawartym obecnie w 53 rozdziale owej księgi — tym, który nowożytni krytycy wiążą z Deutero-Izajaszem. Tymczasem Łukasz nadmienia, że Etiopczyk ‛czytał na głos proroka Izajasza’ (Dzieje 8:26-28).

¹³ Warto również zwrócić uwagę na słowa ewangelisty Mateusza, który wyjaśnia, jak dzięki służbie Jana Chrzciciela  spełniła się prorocza wypowiedź znajdująca się dziś w Księdze Izajasza 40:3. Komu Mateusz przypisuje owo proroctwo? Jakiemuś nieznanemu Deutero-Izajaszowi? Nie, po prostu „prorokowi Izajaszowi” (Mateusza 3:1-3). * Przy pewnej okazji Jezus czytał ze zwoju tekst zawarty teraz w Księdze Izajasza 61:1, 2. Łukasz donosi: „Podano mu więc zwój proroka Izajasza” (Łukasza 4:17). Apostoł Paweł w swym liście do Rzymian powołuje się zarówno na pierwszą, jak i na drugą część Księgi Izajasza, ale  nawet w najmniejszym stopniu nie sugeruje, że pisarzem nie był ten sam Izajasz (Rzymian 10:16, 20; 15:12). Bezsprzecznie więc chrześcijanie z I stulecia nie uważali owej księgi za rezultat pracy dwóch, trzech lub więcej osób.

14. Jakie światło na kwestię spisania Księgi Izajasza rzucają Zwoje znad Morza Martwego?

¹⁴ Rozważmy też, co wynika ze Zwojów znad Morza Martwego — starożytnych manuskryptów, z których wiele pochodzi z czasów przed Jezusem. Jeden z tekstów zawierających Księgę Izajasza, tak zwany Zwój Izajasza, datowany na II wiek p.n.e., obala twierdzenie krytyków, że  spisywanie tej księgi od rozdziału 40 kontynuował jakiś Deutero-Izajasz. Dlaczego? W tym starożytnym tekście pierwsze zdanie fragmentu znanego nam dziś jako rozdział 40 rozpoczyna się w ostatniej linijce jednej szpalty, a kończy w szpalcie następnej. Najwyraźniej więc kopista nic nie wiedział ani o rzekomej zmianie pisarza, ani o żadnym podziale księgi w tym miejscu.

15. Co Józef Flawiusz, żydowski historyk z I wieku n.e., mówi o proroctwach Izajasza dotyczących Cyrusa?

¹⁵ Na koniec przeanalizujmy świadectwo Józefa Flawiusza, żydowskiego historyka z I wieku n.e. Wyjawia on nie  tylko to, że proroctwa z Księgi Izajasza dotyczące Cyrusa powstały w VIII stuleciu p.n.e., ale także to, że król ten je znał. „O tym wszystkim Cyrus dowiedział się czytając księgę proroczą, którą przed dwustu dziesięcioma laty Izajasz napisał dla potomnych” — donosi Flawiusz. Według niego właśnie poznanie owych proroctw mogło rozbudzić w Cyrusie chęć odesłania Żydów do ojczyzny. W myśl relacji „gorąco zapragnął wypełnić ku swej chwale to, co zostało zapisane” (Dawne dzieje Izraela, księga jedenasta, I, 2, przekład Z. Kubiaka).

16. Co można powiedzieć o twierdzeniu krytyków, że w drugiej części Księgi Izajasza przedstawiono Babilon jako dominujące mocarstwo?

¹⁶ Jak wspomniano wcześniej, wielu krytyków zwraca uwagę, że od rozdziału 40 Księgi Izajasza Babilon występuje jako dominujące mocarstwo, a Izraelici jako naród przebywający na wygnaniu. Czy to nie dowodzi, że pisarz żył w VI wieku p.n.e.? Niekoniecznie. Nawet przed rozdziałem 40 Babilon bywa opisywany tak, jakby już był potęgą światową. Na przykład w Księdze Izajasza 13:19 nazwano go „ozdobą królestw” lub — według przekładu Today’s English Version — „najpiękniejszym ze wszystkich królestw”. Wypowiedź ta niewątpliwie ma charakter proroczy, ponieważ Babilon doszedł do takiej świetności przeszło sto lat później. Pewien krytyk „rozwiązuje” ów pozorny problem, uznając 13 rozdział tej księgi za dzieło innego pisarza! Tymczasem proroctwa biblijne często ukazują przyszłe zdarzenia tak, jak gdyby już się rozegrały. Celem tego zabiegu stylistycznego jest dobitne podkreślenie, iż dane proroctwo na pewno się spełni (Objawienie 21:5, 6). Tylko Bóg, od którego pochodzą niezawodne proroctwa, może oświadczyć: „Ja oznajmiam rzeczy nowe. Zanim się pojawią, daję wam o nich słyszeć” (Izajasza 42:9).

 Wiarygodna księga prorocza

17. Czym można wytłumaczyć zmianę stylu zauważalną od 40 rozdziału Księgi Izajasza?

¹⁷ Do jakiego wniosku skłaniają nas dowody? Księgę Izajasza sporządził pod wpływem natchnienia jeden pisarz. Przez stulecia w całości przekazywano ją jako jedno dzieło, a nie dwa lub więcej. To prawda, iż jak twierdzą niektórzy, od rozdziału 40 trochę zmienia się styl. Trzeba jednak pamiętać, że Izajasz był prorokiem Bożym co najmniej 46 lat. Można się spodziewać, iż w tym okresie zmieniała się zarówno treść, jak i sposób przekazywania jego orędzia. Polecono mu przecież nie tylko obwieszczać surowe ostrzeżenia od Boga. Miał też rozgłosić słowa Jehowy: „Pocieszajcie, pocieszajcie mój lud” (Izajasza 40:1). Członków ludu sprzymierzonego z Bogiem bez wątpienia pokrzepiła Jego obietnica, że po 70 latach wygnania wrócą do ojczyzny.

18. Co jest tematem wielu rozdziałów Księgi Izajasza omówionych w tej publikacji?

¹⁸ Tematem wielu rozdziałów Księgi Izajasza analizowanych w tej publikacji jest właśnie oswobodzenie Żydów z niewoli babilońskiej. * Jak się przekonamy, spełnienie szeregu tych proroctw przypada też na czasy nowożytne. Księga Izajasza zawiera ponadto przejmujące zapowiedzi, które znalazły potwierdzenie w życiu — i śmierci — jednorodzonego Syna Bożego. Rozważenie doniosłych proroctw z tej księgi z pewnością przyniesie pożytek zarówno sługom Bożym, jak i innym ludziom w każdym miejscu na ziemi. Naprawdę są one światłem dla całej ludzkości.

[Przypisy]

[Pytania do studium]

[Ramka na stronie 9]

Dowód wynikający z badań diachronicznych

Kolejnego dowodu na to, że Księga Izajasza wyszła spod pióra jednej osoby, dostarczają badania diachroniczne, polegające na śledzeniu drobnych zmian zachodzących w języku z biegiem lat. Gdyby fragment tej księgi powstał w VIII stuleciu p.n.e., a reszta 200 lat później, między hebrajszczyzną jednej i drugiej części powinny się zaznaczyć pewne różnice. Jednakże według pracy opublikowanej w czasopiśmie Westminster Theological Journal „wyniki badań diachronicznych zdecydowanie przemawiają za umiejscowieniem Izajasza 40-66 w okresie przed niewolą [babilońską]”. Autor owego opracowania podsumowuje: „Krytycznie nastawieni badacze, którzy uparcie obstają przy datowaniu Izajasza na czas wygnania lub na okres po repatriacji, czynią to wbrew dowodom wynikającym z badań diachronicznych”.

[Ilustracja na stronie 11]

Część Księgi Izajasza w Zwojach znad Morza Martwego. Koniec rozdziału 39 wskazano strzałką

[Ilustracje na stronach 12, 13]

Izajasz zapowiada Żydom wyzwolenie z 200-letnim wyprzedzeniem