1, 2. Jaką ważną rolę odgrywa kompas i pod jakimi względami przypomina sumienie?

ŻEGLARZ płynący po bezbrzeżnym oceanie, wędrowiec przemierzający odludną okolicę, pilot prowadzący samolot nad chmurami. Co mają ze sobą wspólnego? Każdy z nich wpadłby w poważne tarapaty, gdyby nie posiadał kompasu — zwłaszcza jeśli nie dysponuje żadnym nowocześniejszym urządzeniem nawigacyjnym.

² Kompas to prosty przyrząd. W zasadzie składa się tylko z tarczy i igły magnetycznej wskazującej północ. Szczególną wartość ma w zestawieniu z dokładną mapą. Jeżeli działa prawidłowo, może nawet uratować życie. Pod niejednym względem przypomina pewien drogocenny dar, który otrzymaliśmy od Jehowy, mianowicie sumienie  (Jakuba 1:17). Bez sumienia czulibyśmy się zupełnie zagubieni. Gdy robimy z niego dobry użytek, może nam pomóc znaleźć w życiu właściwą drogę, a potem się jej trzymać. Zobaczmy więc, czym ono jest i jak funkcjonuje. Następnie omówimy trzy sprawy: 1) jak szkolić swoje sumienie, 2) dlaczego należy mieć wzgląd na sumienie innych oraz 3) jaką wartość ma dobrze wyszkolone sumienie.

3. Co dosłownie znaczy grecki wyraz tłumaczony na „sumienie” i dlaczego dobrze określa funkcjonowanie sumienia?

³ Występujący w Biblii grecki wyraz tłumaczony na „sumienie” składa się z dwóch członów: syn („razem; wespół”) oraz eídesis („wiedza; poznanie”) i dosłownie znaczy „wspólna wiedza”, czyli „wiedza posiadana wspólnie z samym sobą”. W przeciwieństwie do wszystkich innych ziemskich stworzeń człowiek ma wszczepioną przez Boga zdolność poznawania siebie. Może niejako stanąć z boku i przyjrzeć się sobie, dokonując moralnej oceny swojej osoby. Sumienie jest naszym wewnętrznym sędzią — potrafi analizować nasze czyny, poglądy, wybory. Może nas skłaniać ku dobrej decyzji albo ostrzegać przed złą. Uspokaja nas, gdy postąpimy właściwie, i dręczy, gdy popełnimy jakiś błąd.

4, 5. (a) Skąd wiemy, że Adam i Ewa mieli sumienie, i jakie były skutki zlekceważenia przez nich prawa Bożego? (b) Wyjaśnij na przykładach z czasów przedchrześcijańskich, jak działa sumienie.

⁴ Sumieniem zostali obdarzeni już pierwsi ludzie, Adam i Ewa. O tym, że je posiadali, świadczy fakt, iż po dopuszczeniu się grzechu odczuwali wstyd (Rodzaju 3:7, 8). Mieli zatem wyrzuty sumienia, ale w ich wypadku nie mogło to przynieść żadnego pożytku. Zupełnie rozmyślnie przecież zignorowali prawo Boże. Świadomie  więc stali się buntownikami, przeciwnikami Jehowy Boga. Będąc doskonali, rozumieli, co robią, i nie mogli już do Niego powrócić.

⁵ W odróżnieniu od Adama i Ewy wielu niedoskonałych ludzi starało się reagować na głos swego sumienia. Na przykład wierny Hiob wyznał: „Chwyciłem się swej słuszności i jej nie puszczę; serce moje nie będzie mi urągać z powodu żadnego z mych dni” (Hioba 27:6) *. Hiob miał czułe sumienie i pilnie słuchał jego głosu, uzależniając od niego swoje decyzje i czyny. Dzięki temu mógł z prawdziwą satysfakcją powiedzieć, że sumienie mu ‛nie urąga’ — nie dręczy go poczucie wstydu ani winy. Inną reakcję sumienia ukazuje coś, co się przydarzyło Dawidowi. Kiedy doszedł do wniosku, że okazał brak szacunku Saulowi, królowi namaszczonemu przez Boga, ‛serce go smagało’ (1 Samuela 24:5). Odczuwał więc silne wyrzuty sumienia. Niewątpliwie jednak odniósł z nich korzyść — nauczył się wystrzegać postępowania mogącego świadczyć o braku szacunku.

6. Co poświadcza, że sumienie to dar Jehowy dla wszystkich ludzi?

⁶ Czy sumienie to dar zarezerwowany tylko dla sług Jehowy? Zobaczmy, co pod wpływem natchnienia Bożego napisał apostoł Paweł: „Kiedy (...) ludzie z narodów, nie mający prawa, z natury czynią to, co jest w prawie, ludzie ci, chociaż nie mają prawa, sami dla siebie są prawem. Właśnie oni pokazują, że treść prawa jest zapisana w ich sercach, gdy ich sumienie świadczy wraz z nimi i we własnych  myślach są oskarżani lub też uniewinniani” (Rzymian 2:14, 15). A zatem nawet jeśli ktoś zupełnie nie zna praw Jehowy, to nieraz postępuje zgodnie z nimi, ponieważ kieruje się sumieniem.

7. Dlaczego sumienie czasami się myli?

⁷ Czasami jednak sumienie się myli. Dlaczego? Kompas położony blisko magnesu może wskazywać kierunek inny niż północ. A bez dokładnej mapy bywa praktycznie bezużyteczny. Podobnie jest z naszym sumieniem. Gdyby ulegało wpływowi samolubnych pragnień naszego serca, również kierowałoby nas w złą stronę. A gdybyśmy nie korzystali z niezawodnych rad Słowa Bożego, w wielu ważnych sprawach moglibyśmy przestać odróżniać dobro od zła. Aby nasze sumienie naprawdę funkcjonowało właściwie, musimy poddawać się oddziaływaniu świętego ducha Jehowy. Apostoł Paweł napisał: „Moje sumienie świadczy wespół ze mną w duchu świętym” (Rzymian 9:1). Ale co zrobić, żeby nasze sumienie działało w zgodzie z duchem świętym? Powinniśmy je szkolić.

8. (a) Jak serce może oddziaływać na sumienie i co powinno być dla nas najważniejsze, gdy podejmujemy decyzje? (b) Dlaczego chrześcijanin nie może się zadowalać tym, że sumienie niczego mu nie wyrzuca? (Zobacz przypis).

⁸ Co robisz, gdy musisz podjąć decyzję w sprawie pozostawionej sumieniu? Niektórzy po prostu analizują swoje odczucia i dokonują wyboru. Potem mówią: „Sumienie niczego mi nie wyrzuca”. Trzeba jednak pamiętać, że pragnienia serca bywają bardzo silne i mogą zwieść sumienie na manowce. Biblia ostrzega: „Serce jest zdradliwsze niż wszystko inne i nieobliczalne. Któż może je poznać?” (Jeremiasza 17:9). Tak więc to, czego ono pragnie,  nie powinno być dla nas najważniejsze. Najpierw musimy ustalić, co się spodoba Jehowie Bogu *.

9. Czym jest bojaźń przed Bogiem i jaki ma wpływ na nasze decyzje?

⁹ Jeśli przy podejmowaniu jakiejś decyzji kierujemy się sumieniem, które jest dobrze wyszkolone, nie będzie ona odzwierciedleniem naszych osobistych pragnień, lecz bojaźni przed Bogiem. Rozważmy przykład. Wierny Bogu namiestnik Nehemiasz miał prawo domagać się od ludu w Jerozolimie określonych świadczeń w naturze i pieniądzach. A jednak tego nie robił. Dlaczego? Ponieważ nie zniósłby myśli, że mógłby w ten sposób ciemiężyć lud i w rezultacie rozgniewać Jehowę. Jak sam powiedział, w swym postępowaniu kierował się „bojaźnią przed Bogiem” (Nehemiasza 5:15). Taka szczera bojaźń — głęboki lęk przed ściągnięciem na siebie niezadowolenia naszego niebiańskiego Ojca — jest czymś nieodzownym. Skłania nas, byśmy przed podjęciem decyzji szukali wskazówek w Słowie Bożym.

10, 11. Jakie zasady dotyczące picia alkoholu zawiera Biblia i jak możemy zabiegać o Bożą pomoc w ich stosowaniu?

¹⁰ Przyjrzyjmy się kwestii spożywania alkoholu. „Napić się czy nie?” — pytanie to wielu zadaje sobie w związku ze spotkaniami towarzyskimi. Do podjęcia decyzji przede wszystkim potrzebna jest pewna wiedza. Co mówią na ten temat zasady Boże? Biblia nie potępia umiarkowanego picia alkoholu. Wysławia nawet Jehowę za to, że dał ludziom  wino (Psalm 104:14, 15). Potępia natomiast nadużywanie napojów alkoholowych oraz hulanki (Łukasza 21:34; Rzymian 13:13). Wymienia pijaństwo wśród ciężkich grzechów, jak rozpusta i cudzołóstwo (1 Koryntian 6:9, 10) *.

¹¹ Takie zasady szkolą i uwrażliwiają sumienie chrześcijanina. Kiedy musimy zadecydować, czy przy jakiejś okazji się napić, przeanalizujmy następujące pytania: „Co to będzie za spotkanie? Czy nie ma obawy, że wymknie się spod kontroli i przerodzi w hulankę? A co ze mną? Jaki mam stosunek do alkoholu? Czy chcę, żeby był podany? Czy uważam, że dopiero wtedy będę się dobrze bawił? Czy potrafię zapanować nad sobą i nie przekroczę rozsądnych granic?”. Rozważając takie pytania i zasady biblijne, powinniśmy modlić się do Jehowy o zrozumienie (Psalm 139:23, 24). W ten sposób zabiegamy, by pokierował nami za pomocą swego świętego ducha. Jednocześnie szkolimy nasze sumienie, żeby wskazywało nam drogę zgodną z Bożymi zasadami. Jest jednak jeszcze coś, co należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji.

12, 13. Z jakich powodów sumienie różnych chrześcijan reaguje odmiennie i jak powinniśmy do tego podchodzić?

¹² Czasami możemy być zaskoczeni tym, jak odmiennie reaguje sumienie poszczególnych chrześcijan. Jeden ma zastrzeżenia do jakiejś praktyki czy zwyczaju, a drugi — nie. Na przykład niektórzy lubią posiedzieć wieczorem z przyjaciółmi i przy tej okazji czegoś się napić, a w kimś innym budzi to niepokój. Skąd się biorą takie różnice i jaki wpływ powinny mieć na nasze decyzje?

 ¹³ Ludzie różnią się z rozmaitych przyczyn, chociażby z powodu odmiennej przeszłości. Niewykluczone, że ktoś dobrze pamięta swoje zmagania z jakąś słabością i towarzyszące temu niepowodzenia (1 Królów 8:38, 39). Jeśli w grę wchodził alkohol, dany chrześcijanin może być teraz szczególnie wyczulony na tę sprawę. Gdy go poczęstujesz, możesz się spotkać z odmową. Czy poczujesz się urażony? Czy będziesz nalegał? Nie. Pobudzany braterską miłością, uszanujesz decyzję podyktowaną sumieniem — bez względu na to, czy współwyznawca ci wyjaśnił, dlaczego odmawia, czy też zachował to dla siebie.

14, 15. Na jaką sprawę chrześcijanie w I wieku mieli rozbieżne poglądy i co zalecił Paweł?

¹⁴ W I wieku n.e. apostoł Paweł zauważył, że w sprawach pozostawionych sumieniu chrześcijanie często reagują bardzo odmiennie. Pewne osoby odczuwały niepokój na myśl o jedzeniu pokarmów, które wcześniej poświęcono bożkom, a potem sprzedawano na rynkach (1 Koryntian 10:25). Paweł w swym sumieniu nie miał nic przeciwko takim produktom. Bożki były dla niego niczym. Wiedział, że żywność należy nie do nich, lecz do Jehowy, od którego pochodzi. Rozumiał jednak, że w tej kwestii panują rozbieżne poglądy. Być może niektórzy, zanim zostali chrześcijanami, byli bardzo zaangażowani w bałwochwalcze praktyki. Wszystko, co miało z tym jakikolwiek związek, budziło w nich odrazę. Co mogło rozwiązać istniejący problem?

¹⁵ Paweł oznajmił: „My jednak, którzy jesteśmy silni, powinniśmy znosić słabości tych, którzy nie są silni, a nie mieć upodobania w samych sobie. Gdyż nawet Chrystus nie miał upodobania w samym sobie” (Rzymian 15:1, 3). A zatem apostoł zachęcał, żeby tak jak Chrystus stawiać potrzeby współwyznawców ponad własne. Wcześniej oświadczył nawet, że woli w ogóle nie jeść mięsa, niż doprowadzić  do potknięcia kogoś, za kogo Chrystus oddał życie (1 Koryntian 8:13; 10:23, 24, 31-33).

16. Dlaczego osoby mające bardziej rygorystyczne sumienie nie powinny osądzać tych, których sumienie reaguje inaczej?

¹⁶ Z drugiej strony osoby mające bardziej rygorystyczne sumienie nie mogą krytykować innych i domagać się, by wszyscy podzielali ich pogląd na daną sprawę (Rzymian 14:10). Sumienie ma nam służyć do oceniania samych siebie, a nie kogoś innego. Pamiętajmy o słowach Jezusa: „Przestańcie osądzać, żebyście nie byli osądzeni” (Mateusza 7:1). Nikt w zborze nie powinien więc robić kwestii z cudzych decyzji podyktowanych sumieniem. Przeciwnie, starajmy się postępować tak, by ugruntowywać miłość i jedność — by wzajemnie się pokrzepiać, a nie odbierać sobie siły (Rzymian 14:19).

17. Co można dziś powiedzieć o sumieniu wielu osób?

¹⁷ Apostoł Piotr napisał: „Zachowujcie dobre sumienie” (1 Piotra 3:16). Sumienie czyste w oczach Jehowy Boga ma niezwykłą wartość. Niestety, w dzisiejszych czasach należy do rzadkości. Jak nadmienił apostoł Paweł, ludzie są „napiętnowani w sumieniu jakby rozpalonym żelazem” (1 Tymoteusza 4:2). Po wypaleniu na skórze piętna rozpalonym żelazem powstaje blizna, która jest pozbawiona czucia. Sumienie mnóstwa osób przypomina taką zbliznowaciałą, niewrażliwą tkankę: jest niejako martwe, to znaczy w ogóle nie reaguje — nie ostrzega, nie protestuje, nie wywołuje poczucia wstydu ani winy. I taki stan rzeczy wielu ludziom odpowiada.

18, 19. (a) Jaką korzyść możemy odnieść z poczucia winy? (b) Co zrobić, jeśli sumienie wciąż wyrzuca nam dawne błędy, za które okazaliśmy skruchę?

 ¹⁸ Tymczasem przez wzbudzenie poczucia winy sumienie może sygnalizować, że zrobiliśmy coś złego. Jeśli skłoni nas do skruchy, to nawet gdy popełniliśmy bardzo poważny błąd, możemy uzyskać przebaczenie. Było tak w wypadku króla Dawida, który ciężko zgrzeszył, lecz potem szczerze tego żałował. Ponieważ znienawidził swoje złe postępki i był zdecydowany nie łamać już praw Bożych, osobiście się przekonał, że Jehowa jest „dobry i gotów przebaczać” (Psalm 51:1-19; 86:5). Ale co wtedy, gdy silne poczucie winy i wstydu nie przestaje nas dręczyć, chociaż zdobyliśmy się na szczerą skruchę?

¹⁹ Niekiedy sumienie uporczywie obciąża grzesznika, choć już od dawna nie służy to żadnemu pożytecznemu celowi. W takiej sytuacji trzeba uwierzyć, że „Jehowa jest większy” niż nasze nazbyt krytyczne serce. Trzeba uwierzyć w Jego miłość i przebaczenie. Do tego przecież zachęcamy innych (1 Jana 3:19, 20). Gdy człowiek odzyskuje czyste sumienie, odczuwa spokój wewnętrzny i głęboką radość — uczucia rzadko spotykane w dzisiejszym świecie. Wiele osób, które kiedyś dopuściły się poważnego grzechu, z czasem doznały takiej cudownej ulgi i dziś służą Jehowie Bogu z sumieniem czystym w Jego oczach (1 Koryntian 6:11).

20, 21. (a) Co jest celem niniejszej książki? (b) Z jakiej wolności korzystają chrześcijanie i jaki powinni z niej robić użytek?

²⁰ Niniejsza książka ma nam pomóc zaznawać wspomnianej radości i przez resztę dni tego szatańskiego świata ‛zachowywać dobre sumienie’. Oczywiście nie omówimy tu wszystkich biblijnych praw i zasad, które trzeba analizować i stosować w rozmaitych sytuacjach życiowych. Nie oczekujmy też prostych, jednoznacznych reguł w kwestiach pozostawionych sumieniu. Książka ta nauczy nas jednak, jak przez rozmyślanie nad zastosowaniem  Słowa Bożego w życiu codziennym szkolić i uwrażliwiać swoje sumienie. W odróżnieniu od Prawa Mojżeszowego „prawo Chrystusowe” zachęca do kierowania się właśnie sumieniem i zasadami — nie jakąś listą przepisów (Galatów 6:2). A zatem Jehowa daje chrześcijanom niezwykłą swobodę. Ale jednocześnie przypomina w swym Słowie, byśmy nigdy ‛nie używali tej wolności jako osłony dla zła’ (1 Piotra 2:16). Dostrzegajmy w niej raczej sposobność uzewnętrzniania swej miłości do Jehowy.

²¹ Tak więc przy podejmowaniu decyzji rozmyślajmy z modlitwą, jakie zasady biblijne mają w danej sytuacji zastosowanie, a następnie zgodnie z tym działajmy. Pozwoli nam to stale ćwiczyć „dzięki używaniu” swoje „władze poznawcze” — co zresztą robimy, odkąd tylko zaczęliśmy poznawać Jehowę (Hebrajczyków 5:14). Sumienie wyszkolone na Biblii będzie nam każdego dnia przysparzać korzyści. Niczym kompas, który prowadzi wędrowca, pomoże nam podejmować decyzje cieszące się uznaniem niebiańskiego Ojca. Jest to niezawodny sposób, żeby ‛trwać w Jego miłości’.