Dnia 24 maja 2016 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) potwierdził prawo do wolności wyznania dla mniejszości religijnych w Turcji. Orzeczenie dotyczyło rygorystycznego stosowania przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym, by odmawiać uznawania Sal Królestwa Świadków Jehowy za „miejsca kultu religijnego”.

ETPC uznał, że tureckie przepisy dopuszczają, by duże budynki były „miejscami kultu religijnego”, ale nie przewidują, by taki status miały obiekty dostosowane do potrzeb mniejszych społeczności religijnych. W związku z tym Turcja bezzasadnie ograniczyła prawo Świadków do wolności wyznania, co stanowi naruszenie artykułu 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka a. Trybunał stwierdził, że przepisy posłużyły władzom do „postawienia ostrych, wręcz prohibicyjnych wymagań mniejszościom religijnym, w tym Świadkom Jehowy”.

Świadkowie Jehowy są w Turcji zarejestrowaną społecznością religijną i od lat starali się, by ich Sale Królestwa były oficjalnie uznane za „miejsca kultu religijnego”. Niestety, władze tureckie konsekwentnie odmawiały takiego uznania.

Ponieważ Świadkowie nie mogli uzyskać dla swoich obiektów takiego statusu, wszystkim 25 Salom Królestwa w Turcji groziło zamknięcie za niezgodność z przepisami zagospodarowania przestrzennego. Od sierpnia 2003 roku władze na jakiś czas zamykały i opieczętowywały Sale Królestwa w Mersin i Akçay. Odmówiły też uznania za obiekt kultu religijnego Sali Królestwa w Karşıyaka (dzielnica Izmiru). Orzeczenie ETPC z 24 maja dotyczyło Sal Królestwa w Mersin i Izmirze.

Przed rokiem 2003 tureckie przepisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego były przygotowane specjalnie z myślą o budowie meczetów. W tym okresie władze lokalne zgadzały się, by Świadkowie organizowali spotkania w domach prywatnych. Chcąc jednak dostosować przepisy do europejskich standardów równego traktowania i wolności wyznania, w roku 2003 Turcja wprowadziła poprawki do prawa o zagospodarowaniu przestrzennym (nr 3194). Między innymi zastąpiono słowo „meczet” nazwą „miejsce kultu religijnego”, a także zobowiązano lokalne władze do przeznaczania działek pod obiekty religijne.

Teoretycznie poprawione prawo miało umożliwiać mniejszościom religijnym budowanie i posiadanie własnych miejsc wielbienia. W rzeczywistości jednak w ustawie zapisano wymaganą minimalną powierzchnię, która zakładała dużą ilość wiernych, oraz narzucono koncepcję architektoniczną dostosowaną do obrzędów muzułmańskich.

Co gorsza, władze lokalne nie wydzieliły działek przewidzianych dla mniejszych obiektów religijnych i systematycznie odrzucały prośby Świadków o zmianę warunków zagospodarowania. Gdy Świadkowie odwoływali się od tych decyzji, sądy i organy administracyjne sztywno stosowały przepisy i odmawiały uznania Sal Królestwa Świadków Jehowy za „miejsca kultu religijnego”.

W Mersin i Akçay władze miejskie, sztywno trzymając się przepisów, zamknęły Sale Królestwa, utrzymując, że nie były to „miejsca kultu religijnego”. Gdy Świadkowie wystąpili z prośbą o wyznaczenie innego miejsca na spotkania o charakterze religijnym, władze poinformowały, że nie dysponują miejscami o takim przeznaczeniu.

Ta patowa sytuacja trwa w całym kraju. Uniemożliwia ona Świadkom Jehowy i innym religiom o mniejszej liczbie członków uzyskanie oficjalnego uznania obiektów, w których organizowane są spotkania i uroczystości o charakterze religijnym. Obecnie władze lokalne w 27 miejscowościach odrzuciły wszystkie 46 próśb Świadków Jehowy o formalne uznanie ich miejsc wielbienia. Ponadto przepisy nie pozwalają zborom na korzystanie z przysługujących oficjalnym miejscom kultu religijnego ulg dotyczących podatków i opłat za prąd elektryczny czy wodę.

Przed złożeniem skargi do ETPC Świadkowie Jehowy wykorzystali wszystkie możliwości prawne w Turcji. Rada Stanu — najwyższy krajowy sąd administracyjny — nigdy nie przychyliła się do prośby Świadków Jehowy o uznanie ich Sal Królestwa za miejsce kultu religijnego, a nawet uchyliła pozytywną decyzję sądu niższej instancji.

Z tego powodu w latach 2010 i 2012 Świadkowie Jehowy złożyli dwie skargi do ETPC, wnosząc o rozpatrzenie, czy Turcja pogwałciła Europejską Konwencję Praw Człowieka. W zgodzie ze swoimi precedensowymi rozstrzygnięciami ETPC podkreślił, jak istotne jest, by przepisy o zagospodarowaniu przestrzennym pozwalały mniejszym organizacjom religijnym na posiadanie wyznaczonych miejsc wielbienia.

ETPC zwrócił uwagę, że „niewielka społeczność wyznaniowa taka jak Świadkowie Jehowy może mieć trudności ze spełnieniem kwestionowanych wymagań prawnych, by uzyskać właściwe miejsce na praktykowanie swoich wierzeń”. Trybunał orzekł: „Sądy krajowe nie wzięły pod uwagę specyficznych potrzeb niewielkiej społeczności wierzących. (...) Z powodu niewielkiej liczby członków Świadkowie Jehowy nie potrzebowali budynku z określoną architekturą, ale raczej prostego miejsca spotkań, w którym mogliby oddawać cześć Bogu, spotykać się i uczyć swoich wierzeń”.

Orzeczenie potwierdza, że odmawiając uznania Sal Królestwa Świadków Jehowy za „miejsca kultu religijnego”, Turcja naruszyła ich prawa. Ahmet Yorulmaz, prezes Stowarzyszenia dla Świadków Jehowy w Turcji, powiedział: „Orzeczenie ETPC przyjęliśmy z wielką radością. Mamy nadzieję, że władze tureckie uznają teraz istniejące Sale Królestwa za miejsca kultu religijnego i polecą władzom miejskim, by przepisy o zagospodarowaniu przestrzennym stosowały tak, by w przyszłości umożliwić nam uzyskiwanie potrzebnych obiektów. Zastosowanie się do tej decyzji będzie kolejnym krokiem Turcji ku pełnej ochronie wolności wyznania”.

W ostatniej dekadzie status prawny Świadków Jehowy w Turcji uległ stopniowej poprawie. W 2007 roku władze tureckie zarejestrowały ich społeczność religijną b, czego wcześniej odmawiały przez ponad 70 lat.

Świadkowie Jehowy są wdzięczni za to, co Turcja zrobiła na rzecz zapewnienia wolności wyznania swoim obywatelom. Mają nadzieję, że ostatnie orzeczenie ETPC skłoni Turcję do dalszego przestrzegania prawa do wolności wyznania, które jest gwarantowane zarówno przez turecką konstytucję, jak i prawo międzynarodowe. Świadkowie spodziewają się, że Turcja zastosuje się do decyzji ETPC i przyzna 25 istniejącym Salom Królestwa status „miejsca kultu religijnego” oraz pozwoli w przyszłości uzyskać kolejne takie obiekty.