جرمنی تے اوہناں مُلکاں چ جتھے نازیاں دی حکومت سی، تقریباً 35000 یہوواہ دے گواہ رہندے سن۔ ایہناں وچوں تقریباً 1500 گواہ یہودیاں دے قتلِ‌عام دے دوران مارے گئے۔ کئیاں دے تے مرن دی وجہ حالے تک پتہ نئیں لگ سکی۔ ایہدے بارے تحقیق کیتی جا رہی اے تے وقت دے نال نال شاید سانوں کجھ ہور معلومات مل جائے۔‏

•  اوہ کیویں مرے؟‏

•  اوہناں نُوں اذیت کیوں دِتی گئی؟‏

•  اوہ کیہڑیاں تھانواں تے مرے؟‏

•  کجھ نُوں موت دی سزا سُنائی گئی

•   سزائے‌موت:‏ جرمنی تے اوہناں مُلکاں چ جتھے نازیاں دی حکومت سی، تقریباً 400 یہوواہ دے گواہواں نُوں سزائے‌موت سنائی گئی۔ بوہت سارے گواہواں تے عدالت چ مُقدمے چلے، اوہناں نُوں موت دی سزا سُنائی گئی تے فیر اوہناں دے سر وڈھ دِتے گئے۔ جد کہ دُوجیاں نُوں مُقدمہ چلائے بغیر ای گولی مار دِتی گئی یاں پھانسی دے دِتی گئی۔‏

•   اذیتی کیمپ:‏ 1000 توں زیادہ گواہواں دی موت اذیتی کیمپاں یاں جیلاں چ ہوئی۔ اوہناں کولوں اینے سخت کم لئے گئے کہ اوہناں دی جان چلی گئی۔ یاں فیر اذیت،بُھکھ، ٹھنڈ تے بیماری دی وجہ توں یاں فیر علاج نہ ہون دی وجہ توں اوہ فوت ہو گئے۔ جد کہ باقیاں تے ایناں ظلم کیتا گیا کہ اوہ رِہا ہون توں بعد مر گئے۔‏

•   کجھ ہور طریقے:‏ کجھ گواہواں نُوں مارن لئی اوہناں نُوں کمریاں چ بند کر کے اوتھے زہریلی گیس بھر دِتی گئی۔ کجھ تے ڈاکٹراں نے تجربے کیتے یاں اوہناں نُوں زہر دے ٹیکے لا دِتے گئے۔‏

 یہوواہ دے گواہواں نُوں ایس لئی اذیت دِتی گئی کیونکہ اوہ بائبل دی تلیم تے عمل کردے سن۔جدوں نازی حکومت نے گواہواں نُوں اوہ کم کرن دا حکم دِتا جنہاں بارے بائبل چ منع کیتا گیا اے تے گواہواں نے ایہہ گل منن توں اِنکار کر دِتا۔اوہناں لئی خدا دا کہنا مننا انساناں دا کہنا منن توں زیادہ اہم سی۔(‏اعمال 5:‏29‏)‏ دو ایہو جہے معاملیاں تے غور کرو جنہاں چ اوہناں نے خدا دا کہنا منیا:‏

1.   سیاسی معاملیاں چ حصہ نہ لینا۔‏ جیویں کہ اَج وی دُنیا بھر چ یہوواہ دے گواہ سیاسی معاملیاں چ حصہ نئیں لیندے، اوسے طرحاں نازی حکومت دے دوران وی اوہناں نے سیاسی معاملیاں چ حصہ نئیں لیا۔ (‏یوحنا 18:‏36‏)‏ ایسے لئی اوہناں نے تھلے دَسے ہوئے کماں چ حصہ لین توں اِنکار کیتا:‏

   •   فوج چ بھرتی ہونا یاں جنگ نال تعلق رکھن والے کماں چ حصہ لینا۔—‏یسعیاہ 2:‏4؛‏متی 26:‏52

   •   ووٹ پانا یاں نازی تنظیماں دا حصہ بننا۔—‏یوحنا 17:‏16

   •   ہائیل ہٹلر کہہ کے سلام کرنا جدا مطلب سی کہ نجات ہٹلر وَلّوں اے یاں نازی پارٹی دے نشان نُوں سلامی دینا ۔—‏متی 23:‏10؛‏1-‏کُرنتھیوں 10:‏14

2.   اپنے ایمان مطابق چلنا۔‏ بھانویں کہ یہوواہ دے گواہواں نُوں اپنے ایمان دے مطابق چلن توں منع کیتا گیا سی پر فیر وی اوہ تھلے دَسے گئے کم کردے رہے:‏

   •   عبادتاں لئی جمع ہونا۔—‏عبرانیوں 10:‏24، 25‏۔‏

   •   بائبل دا پیغام سنانا تے بائبل چوں تیار کیتے گئے رسالے تے کتاباں ونڈنا۔—‏متی 28:‏19، 20

   •   دُوجے لوکاں لئی پیار وکھانا جنہاں چ یہودی وی شامل سن۔—‏مرقس 12:‏31

   •   اوہدوں اپنے ایمان تے ڈٹے رہنا جدوں اوہناں نُوں ایہو جہے دستاویز تے سائن کرن لئی کہیا گیا جدے چ لکھیا سی کہ اوہ یہوواہ دے گواہ نئیں رہنا چاہندے۔—‏مرقس 12:‏30‏۔‏

 ایس بارے پروفیسر رابرٹ گرورتھ دا کہنا اے کہ نازی حکومت دے دوران صرف یہوواہ دے گواہواں نُوں ای اوہناں دے عقیدیاں دی وجہ توں اذیت دِتی گئی۔‏ a اذیتی کیمپاں چ دُوجے قیدی یہوواہ دے گواہواں دے پکے ایمان دی وجہ توں اوہناں دی تعریف کردے سن۔ اِک قیدی نے کہیا:‏ ”‏اوہ جنگاں چ حصہ نئیں لیندے۔ اوہ کسے دی وی جان نئیں لیندے فیر بھانویں ایہدی وجہ توں اوہناں دی اپنی جان ای کیوں نہ چلی جائے۔“‏

•   اذیتی کیمپ:‏ نازی حکومت دے دوران زیادہ‌تر یہوواہ دے گواہ اذیتی کیمپاں چ مرے۔ اوہناں نُوں ایہناں کیمپاں چ رکھیا گیا:‏ آؤشوِٹس، بکنُ‌والڈ، ڈاخاؤ، سیکسن‌ہاسن، غاونسبروخ فلوسنبرگ، موٹ‌ہاسن، نوین‌گامے تے نیڈاہاگن۔ صرف سیکسن‌ہاسن کیمپ وچ تقریباً 200 یہوواہ دے گواہواں دی موت ہوئی۔‏

•   جیلاں:‏ کجھ گواہواں نُوں جیلاں چ اذیت دے کے مار دِتا گیا۔ جد کہ کجھ نُوں پچھ‌گچھ دے دوران ایناں ماریا گیا کہ اوہ بوہت زخمی ہون دی وجہ توں مر گئے۔‏

•   سزائے‌موت دی جگہ:‏ یہوواہ دے گواہواں نُوں زیادہ‌تر برلن -‏ پلاٹزنسی، برینڈن‌برگ تے حالے-‏سالے جیلاں چ سزائے‌موت دِتی گئی۔ ایہدے علاوہ 70 ہور تھانواں دا پتہ لایا گیا اے جتھے گواہواں نُوں موت دی سزا دِتی گئی۔‏

•  ناں:‏ ہیلین گاٹ‌ہالڈ

   سزائے‌موت دی جگہ:‏ پلاٹزنسی (‏برلن)‏

   ہیلین نُوں جیہڑی دو بچیاں دی ماں سی، کئی وار گِرفتار کیتا گیا۔ 1937 چ پچھ‌گچھ دے دوران اوہدے نال ایناں بھیڑا سلوک کیتا گیا کہ اوہدے پیٹ چ اوہدا بچہ مر گیا۔ 8 دسمبر 1944 نُوں برلن دی پلاٹزنسی جیل چ اوہدا سر وڈھ دِتا گیا۔‏

•  ناں:‏ گرہارڈ لیبولڈ

   سزائے‌موت دی جگہ:‏ برینڈن‌برگ

   6 مئی 1943 نُوں گرہارڈ دا سر وڈھ دِتا گیا، اوہدی عمر 20 سال سی۔ ایہدے توں دو سال پہلاں ایسے جیل چ اوہدے پیو دا سر وی وڈھ دِتا گیا سی۔ گرہارڈ نے اپنے آخری خط چ اپنے گھر والیاں تے اپنی منگیتر نُوں لکھیا:‏ ”‏خدا دی طاقت دے بغیر میرے لئی ایس راہ تے چلنا ممکن نئیں سی۔“‏

•  ناں:‏ روڈولف آشنر

   سزائے‌موت دی جگہ:‏ حالے-‏سالے

   روڈولف دی عمر صرف 17 سال سی جدوں 22 ستمبر 1944 نُوں اوہدا سر وڈھ دِتا گیا۔ اپنی ماں نُوں اپنے آخری خط چ اوہنے لکھیا:‏ ”‏بوہت سارے بھین بھراواں نے ایس راہ نُوں کامیابی نال طے کر لیا اے، سو مَیں وی کر لواں گا۔“‏