Wilik xkikʼul i wilih eh kikʼixik chi ruqʼorariik i xkikʼul, eh wilik pech inkikʼraaj chi reʼ keh xwihʼik kimahk. Jenaj ehtalil chi riij i wilih, reʼ i xukʼul i Karen, reʼ 19 haabʼ wilik reh. Reʼ reh xukʼul i tiʼ wilih noq wilik naq reh waqʼiibʼ haabʼ eh xukʼul wilih chuwach wuquubʼ haabʼ. Reʼ reh iruqʼor: «Reʼ i tiʼ inwikʼraaj reʼ chi inukapaaj chi reʼ hin xwihʼik numahk. Kʼih pech inukapaaj: ¿Chaaj woʼ reet xnukanaaʼ chi ne kinkichop chuwach kʼih taqeh haabʼ?».

 Mi jeʼ reʼ inawikʼraaj awiibʼ, chakapaaj chi riij i wilih:

•   Reʼ taqeh halakʼun maʼ inkireq ta chi riij chaaj woʼ reet noq kichoparik. Jeʼ reʼ noq, maʼxta inkibʼan noq inbʼaan keh i wilih. Maʼ kikorsam ta kiibʼ reh yohkik ruukʼ jenoʼ kʼachareel. Jeʼ reʼ noq, noq inkikʼul i wilih, maʼ reʼ ta kimahk chi xkikʼul i wilih.

•   Reʼ taqeh halakʼun inkikoj kikʼux ruukʼ taqeh i nimaq kʼachareel eh maʼ inkikapaaj ta chi wilik i yiibʼ wach i kinaʼojbʼal inkaaj kibʼanam i tiʼ keh. Reʼreʼ irubʼan chi maʼxta ne inkibʼan. Jenaj huuj iruqʼor: «Reʼ taqeh inkichop i tokoom kʼachareel kehtʼal nikʼwach rujotʼariik taqeh. Maʼ kʼaxik ta chi keh ruchopariik taqeh halakʼun» (The Right to Innocence).

•   Mareh noq inchoparik jeno’ halak’un, re’ ruk’achab’ je’ ncho irik’raaj chi k’ahchi’ chik chi yohkik ruuk’ jeno’ k’achareel. Mi reʼ hat xakʼul i wilih, kʼo’loq pan akʼux chi reʼ qatiʼjolal noq inkitzʼa’aj je’re’ inkamanik. Maʼ iraaj ta ruqʼorom chi xponik chawach chi xatkichop. Re’ hat maʼxta amahk ruukʼ i xkʼularik.

 Chabʼan i wilih: Chakapaaj chi riij jenoʼ halakʼun i wilik reh i habʼul i wilik naq aweh noq xatkichop. ¿Maj korik chi maʼ ne ta naq inaqʼor chi reʼ reh xwih’ik rumahk?

 Reʼ Karen xukapaaj i wilih noq kʼahchiʼ naq ruchaʼjeem ixibʼ halakʼun. Jenaj keh wilik naq reh waqʼiibʼ haabʼ. Jeʼ reʼ i ruhabʼul i reh noq xkitoqʼaa’ ruchopariik. Reʼ Karen iruqʼor «Xnukoj rehtaal chi jenaj kʼisa halakʼun maʼ ne ta irubʼan rukoʼljiik riibʼ, eh noq ko hin naq kʼisiin maʼ ne ta woʼ naq irubʼan chi ne inukoʼleej wiibʼ».

 Reʼ korik: Reʼ wilik rumahk, reʼ xchopwik aweh. Reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor: «Reʼ i yiibʼ wach runaʼojbʼal reʼ woʼ tojbʼal ru mahk naa rukʼulum» (Ezequiel 18:20).

 Qʼorik ruukʼ jenoʼ kʼachareel inakoj akʼux ruukʼ ne irubʼan chi suq ne inawikʼraaj awiibʼ. Reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor: «Reʼ jinoʼq amígo juneliik nee qohrutoobʼeej noq tiʼ qakʼux. Inkamanik qeh chi jeʼ qas, oon qachaaqʼ» (Proverbios 17:17).

 Mareh inakapaaj chi maʼ awach ta aj eh naʼaqʼorom reh i xak’ul reh chi maʼ ne ta inakʼul i kʼaxkilal, eh reʼ wilih inreqarik chi riij. a Mareh inakapaaj chi mi maʼxta inaqʼor, re’ wilih ne tiruko’leej jeʼ rukabʼ jenaj tz’aq, xa reʼ laʼ, mareh reʼ tz’aq reʼreʼ ne irub’an chi maʼ ne ta inakʼul atobʼaal.

 Jenaj qʼahxoq Janet i rubʼihnaal xsuqb’ik ruk’ux noq xukʼul i rutobʼaal. Reʼ reh iruqʼor: «Jenaj kʼachareel i wehtʼal naq wach eh chʼiklik naq nukʼux ruukʼ xiruchop naq ko hin naq kʼisiin eh xubʼan i wilih chuwach kʼih haabʼ. Noq xnuqʼor reh i nutuut i kʼahchiʼ rukʼulariik xwikʼraaj chi xwisaj jenaj ihq chi nunaah».

 Noq reʼ Janet irukapaaj chi riij i xukʼul, irureq chi riij chaj woʼ reet wilik i maʼ inkaaj ta qʼorik chi riij i tiʼ xkikʼul. Reʼ reh iruqʼor: «Kink’ixik naq chi q’orik chi riij i wilih. Xa re’ la’, re’ wilih ma’ k’ahchi’ ta naq kiin rutob’eem. Xnukoj rehtaal chi ko ruman naq chi ne inuqʼor i xnuk’ul».

 Mi xkibʼan aweh i kʼaxkilal wilih, mareh inakapaaj i maʼ holohik ta chawiij. Jenaj ehtalil: mareh inakapaaj chi maʼxta chik hat kamaj, chi maʼ hat ta looqʼ eh chi reʼ taqeh kʼachareel xa tikikoj reh chi ne tiwihʼik kuukʼ. Reʼ taqeh kapebʼinik wilih xa chukuj qʼorik taqeh, chawisaj pan akapebʼaal. Narukʼamam qʼiij reh chi ne inikʼik pan akʼux i wilih (Eclesiastés 3:3). ¿Chajariik ne intobʼinik aweh?

 Reʼ tijinik chi riij i Santo Laj Huuj. Pan Santo Laj Huuj wilik i rukapebʼaal i Dios, «reʼ i rubʼan rusachariik wach i kajaawriik i kow inki aʼn kiibʼ» (2 Corintios 10:4, 5). Jenaj keh i kapebʼinik wilih, reʼ noq inakapaaj chi maʼ hat ta looqʼ. Chawil eh chakapaaj chi riij taqeh texto wilih: Isaías 41:10; Jeremías 31:3; Malaquías 3:16, 17; Lucas 12:6, 7; 1 Juan 3:19, 20.

 Chabʼan atiij. Noq inakapaaj chi maʼxta chik aloqʼil eh inakoj i mahk chanaah, «chakanaaʼ pan qʼabʼ i QaJaaw Dios chuʼnchel i tiqaaj wiiʼ kapeew» (Salmo 55:22). Kʼoloq pan akʼux chi maʼ awutkeel taj.

 Chapahqaaj atobʼaal keh taqeh aj kʼamal bʼeeh pan molaab’. Chupaam taqeh molaab’ keh taqeh testigo reh Jehová wilik taqe winaq kikamanik «chi jeʼ rukabʼ i yeʼaabʼ inkikoʼleej wiiʼ kiibʼ i tinamit chuwach i kowlaj jabʼ, chuwach i kowlaj teew» (Isaías 32:2). Reʼ keh ne inkiqʼor aweh chajariik i holohik laj naʼojbʼal wilik aweh. Reʼ keh ne tikitobʼeej reh chi looqʼ chaweh akʼachariik.

 Chasikʼ taqeh holohik awamigo. Chakoj rehtaal taqeh i winaq eh taqeh ixoq inkikoj pan kikʼachariik i iruqʼor i Santo Laj Huuj. Chawil nikʼwach inkilow kiibʼ. Noq ne kiʼikʼik taqeh qʼiij, ne inakoj rehtaal chi wilik taqeh kʼachareel maʼ inkikoj ta i kansil eh i kajaawriik chi rubʼanariik i yiib’ wach keh taqeh tokoom.

 Reʼ wilih xutijej jenaj qʼahxoq, Tanya i rubʼihnaal. Reʼ reh xchoparik ruum kʼih taqeh i winaq noq ko kʼisiin. Reʼ reh iruqʼor: «Chuʼnchel taqeh winaq i wehtʼal naq kiwach xkibʼan i tiʼ weh». Noq xi’ikʼik taqeh qʼiij, reʼ Tanya xukoj rehtaal chi wilik taqeh winaq inkiyeew kiloqʼil i tokoom. ¿Nikʼwach xunabʼeej i wilih?

 Reʼ Tanya xujal i irukapaaj naq chi riij i wilih noq xutoqʼaa wihʼik ruuk’ jenaj kaxaro irukoj pan rukʼachariik i xukʼuhtaaj i Jesús. Reʼ reh iruqʼor: «Noq xwilow nikʼwach i runaʼojbʼal i bʼahilbʼees, xnukoj rehtaal chi maʼ chuʼnchel ta taqeh winaq yiibʼ wach i kinaʼojbʼal. Reʼ reh iruchaʼjeej naq i rehkʼeen, jeʼ rukabʼ iraaj i Dios chi ne inkibʼan chu’nchel taqeh winaq (Efesios 5:28, 29). b