1.  ¿Ajwach i nimlaj Babilonia?

2.  ¿Nikʼ naq narukʼutiniik i Sikʼooj wach?

3.  Nikʼwach inkikamaneej wach i kikʼ taqeh doctor

4.  Reʼ kaʼnanik iibʼ

5.  Chi riij taqeh ninqʼiij

6.  Reʼ naqabʼanam noq wilik jenoʼ qayabʼilaal irunihej riibʼ

7.  Reʼ taqeh negocio eh i ojik chuwach taqeh ajqʼatal qʼorik

 1. ¿Ajwach i nimlaj Babilonia?

¿Chaaj woʼ reet inqaqʼor chi reʼ nimlaj «tinamit Babilonia» irujalwacheej taqeh maʼ manlik ta nimanik? (Apocalipsis 17:5). Naqilom ixibʼ ruwiiʼ.

• Wilik chi jun suut i akʼal eh kamanik irubʼan. Inqʼorarik chi reʼ reh tzunlik chi naah i «nimaq taq tinamit» eh chi naah i «kokʼ tinamit» eh chi reʼ reh «inchopinik kinaah i reey wilkeebʼ sut i wach akʼal» (Apocalipsis 17:​15, 18).

• Maʼ reʼ ta política ni xa ta ajkʼay. Reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor chi: «Reʼ taqe reey wilkeebʼ sut i wach akʼal» eh reʼ taqeh kikʼaywik reh «i xa chibʼih jariik» ko kʼachalkeebʼ noq narusachariik wach i nimlaj Babilonia (Apocalipsis 18:​9, 15).

• Iruchʼuwaʼrisaj wach i rubʼihnaal i Dios. Inqʼorarik reh «ixoq xiikʼ naah kʼoyomal» irutobʼeej taqeh i kitaqʼaniik wach akʼal ruum tumiin eh tokoom chik toobʼinik (Apocalipsis 17:​1, 2). Irujotʼ taqeh kʼachareel reʼ wilkeebʼ chi jun suut i akʼal eh rukansam kʼih taqeh kʼachareel (Apocalipsis 18:​23, 24).

Hiy woʼ chik pan lección 13, reʼ naʼojbʼal 6

 2. ¿Nikʼ naq narukʼutiniik i Sikʼooj wach?

Reʼ Santo Laj Huuj xuqʼor cho rubʼiral chi na naq rikʼiik 69 chi xamaano noq na naq rukʼuliik i Sikʼooj wach ayuʼ wach akʼal (chawil Daniel 9:25).

• ¿Jaruuj naq narutohqʼiik i 69 chi xamaano? Pan haabʼ 455 noq ko majaaʼ naq inkʼulik i Cristo. Chupaam i haabʼ reʼreʼ, reʼ taqʼaneel Nehemías xponik Jerusalén reh chi «naa woʼ chik rukorjiik» i tinamit (Daniel 9:25; Nehemías 2:​1, 5-8).

• ¿Jaruubʼ xchahmik i 69 chi xamaano? Pan juʼjun taqeh qʼorooj cho rubʼiral pan Santo Laj Huuj, jenaj qʼiij irujalwacheej jenaj haabʼ (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Jeʼ reʼ noq jenaj xamaano irujalwacheej wuquubʼ haabʼ. Ruum aj reʼ, reʼ 69 chi xamaano noq inqajlaaj wuquubʼ pech inelik 483 haabʼ (69 X 7).

• ¿Jankʼal xkuxik i 69 chi xamaano? Mi xqatoqʼaaʼ ajlanik pan haabʼ 455 noq ko majaaʼ inkʼulik i Cristo eh inqakohlaaj pan haabʼ 29  reh i qaqʼijil inikʼik 483 haabʼ. a Eh manlik chupaam i haabʼ 29 reʼ Jesús xuqahsaj ruhaaʼ eh ar xkʼutinik chi reʼ reh i Sikʼooj wach (Lucas 3:​1, 2, 21, 22).

Hiy woʼ chik pan lección 15, reʼ naʼojbʼal 5

 3. Nikʼwach inkikamaneej wach i kikʼ taqeh doctor

Wilik taqeh iqʼombʼal ahaʼ wiiʼ reʼ rukikʼeel i yowaabʼ inkojarik woʼ chik reh, reh reqʼomjiik xa reʼ laʼ, maʼ chuʼnchel ta taqeh i kamambʼal wilih atoobʼ chi reh jenoʼ ajnimaneel. Jeʼ rukabʼ noq maʼ inqasihij ta i qakikʼeel ni xa ta inqakanaaʼ chi ne inkimol eh chi ne woʼ chik inkikoj qeh noq ne qojkipochʼ (Deuteronomio 15:​23).

Xa reʼ laʼ mareh wilik taqeh ne irubʼan chi ne inqakʼulaaʼ, jeʼ rukabʼ chi ne inkitzʼir riij i qakikʼeel, ne inkibʼan qeh i hemodiálisis, reʼ hemodilución oon reʼ rukojariik i chʼihchʼ reh chi maʼ ne ta inqaqʼebʼ kʼih i kikʼ, oon chi ne inkikoj qeh i circulación extracorpórea (oon bomba de derivación cardiopulmonar). Chi kijuʼjunaal taqeh ajnimaneel nakichihiim nikʼwach narukojariik i kikikʼeel noq kʼahchiʼ kipochʼarik, noq intzʼirarik riij i kikikʼeel oon noq inyeʼarik keqʼoom. Reʼ taqeh doctor reh reh wach rukamanjiik wach i kikʼ inkibʼan. Ruum aj reʼ, noq ko majaaʼ tipochʼarik eh noq ko majaaʼ inkitzʼir riij akikʼeel oon noq ko majaaʼ inkiyeew aweqʼoom, ko ruman chi naʼanabʼeem chajariik narubʼanariik ruukʼ akikʼeel. Chabʼan taqeh pahqanik wilih:

• ¿Chajariik naq ne nubʼan mi xkehsaj i nukikʼeel reh chi ne woʼ chik inkikoj weh pan junkʼaam reh reqʼomjiik wiibʼ? ¿Ne na inu­qʼor chi reʼ wilih ko nukikʼeel eh ruum aj reʼ, maʼ ne ta inuchihkaaj wach akʼal? (Deuteronomio 12:​23, 24).

• ¿Chajariik ne nubʼan mi xkehsaj i nukikʼeel, ne inkeqʼomaj wach reh rukojariik woʼ chik pan nutiʼjolal chi jeʼ rukabʼ eqʼoom? ¿Mi ne naq inukʼul noq wehtʼaliim chik iruqʼor i Santo Laj Huuj oon maʼ ne ta inukʼul?

Hiy woʼ chik pan lección 39, reʼ naʼojbʼal 3

 4. Reʼ kaʼnanik iibʼ

Reʼ ruqʼorbʼal i Dios maʼ iruqʼor ta chi jenoʼ kaxaro ne inkikanaaʼ kiibʼ eh iruqʼor woʼ chi ajwach inkikanaaʼ kiibʼ maʼ ne ta irubʼan chi ne inkibʼan woʼ chik kaxaro ruum chi ko majaaʼ inkichʼaq kiibʼ (1 Corintios 7:​10, 11). Xa reʼ laʼ juʼjun taqeh ajnimaneel inkikapaaj chi nakikanaam kiibʼ ruum i juʼjun chi kʼaxkilal inkʼuljik.

• Noq reʼ bʼahilbʼees maʼ irukʼuxlaaj ta i rufamilia: Reʼ bʼahilbʼees maʼ iruyeew ta keh i rufamilia i aajwaal wach chi keh jeʼ rukabʼ i kiwaʼ kihaaʼ kisoʼ eh ahaʼ nakipatiniik (1 Timoteo 5:8).

• Noq wilik pan yohbʼaal i kʼacharik: Noq inikʼik naah i qʼojooj pan familia inwihʼik pan yohbʼaal i kʼacharik (Gálatas 5:​19-​21).

• Noq wilik pan yohbʼaal i amigohiil ruukʼ i Jehová: Reʼ ixowanik irikʼraaj i bʼahilbʼees oon reʼ ehkʼenbʼees irubʼan chi jenoʼ ajnimaneel maʼ ne ta chik iruloqʼej i Jehová oon maʼ ne ta chik irunimaj taqeh rukʼuhbʼaal wilik pan Santo Laj Huuj (Hechos 5:​29).

Hiy woʼ chik pan lección 42, reʼ naʼojbʼal 3

  5. Chi riij taqeh ninqʼiij

Reʼ hoj ajnimaneel maʼ inqaninqʼijej ta wach taqeh ninqʼiij reʼ maʼ imponik ta chuwach i Jehová. Xa reʼ laʼ chi qajuʼjunaal ne qojrutobʼeej i qakapebʼaal kʼuhbʼalimaj ruum i Santo Laj Huuj reh chi ne inqachih i naqabʼanam noq ne qojkiqʼoreej pan jenoʼ ninqʼiij, jeʼ rukabʼ noq.

• Jenoʼ ne iruqʼor aweh suq ta naq ne tiʼikʼik i akʼ haabʼ. Ne rubʼan chi xa ne naqʼor «intyoox». Eh ne woʼ irubʼan chi ne ina­qʼor rubʼehel reh, chaaj woʼ reet maʼ inaninqʼijej ta wach i ninqʼiij reʼreʼ wilaʼ iraaj runabʼeem chi riij eh chi riij tokoom chik ninqʼiij.

• Reʼ abʼahiil oon reʼ awehkʼeen maʼ reʼ ta testigo reh Jehová ne iruqʼor aweh chi ne tiʼooj chi riij chi wiʼk ruukʼ i rufamilia pan jenoʼ ninqʼiij. Wilaʼ xakapaaj ojik noq chaqʼor rubʼehel reh chi maʼ na ta abʼanam jenoʼ naʼojbʼal reʼ maʼ rukʼam ta riibʼ ruukʼ i Santo Laj Huuj reʼ inbʼanarik pan ninqʼiij reʼreʼ.

• Reʼ apatroon ne irusihij atumiin pan ninqʼiij reʼreʼ. ¿Mi ne naq inakʼul? Mareh. ¿Iruqʼor na apatroon chi reʼ tumiin reʼreʼ ruum i ninqʼiij? ¿Oon xuyeew atumiin ruum chi irutyooxeej akamaj?

• Jenoʼ iruyeew akooch pan jenoʼ ninqʼiij. Mareh ne ruqʼor aweh: «Wehtʼal chi maʼ inaninqʼijej ta wach i ninqʼiij wilih, xa reʼ laʼ inwaaj nuyeʼem aweh i wilih». Mareh xa iraaj rukʼuhtaam i ruchaqʼlamiil aweh. Chakapaaj woʼ chi riij mi reʼ kʼachareel reʼreʼ, xa iraaj rupajam akojbʼaal oon iraaj chi ne titoobʼinik pan ninqʼiij. Noq akapaam chik riij, chachih mi naʼakʼulum oon maʼchih. Noq ne inqachih chajariik i naqabʼanam, inqaaj chi saq wach i qakapebʼaal eh chi korik wach qakʼux ruukʼ i Jehová (Hechos 23:1).

Hiy woʼ chik pan lección 44, reʼ naʼojbʼal 1

 6. Reʼ naqabʼanam noq wilik jenoʼ qayabʼilaal irunihej riibʼ

Ruum chi inqakʼax taqeh kʼachareel, inqakʼax qiibʼ reh chi maʼ ajwach ta inqanihej ruukʼ jenoʼ yabʼilaal. Jeʼ reʼ inqabʼan noq qehtʼal chi wilik jenoʼ qayabʼilaal irunihej riibʼ oon noq inqakapaaj chi mareh wilik jenoʼ qayabʼilaal jeʼ rukabʼ i reʼ. Inqaaj woʼ qanimam i kʼuhbʼaal reh i Santo Laj Huuj ahaʼ wiiʼ iruqʼor: «Chakʼax taq aawas achaaqʼ jeʼ rukabʼ noq inakʼax taq awiibʼ i hat» (Romanos 13:​8-​10).

¿Chajariik iraaj ruqʼorom runimjiik i kʼuhbʼaal wilih? Mi jenoʼ irunihej riibʼ i ruyabʼilaal maʼ ne ta irubʼan chi ne i rutzʼubʼ, chi ne ruqʼahcheej, chi ne iruyeew i ruqʼabʼ reh jenoʼ kʼachareel. Eh maʼ ne ta woʼ irubʼan chi ne inkaqrik mi maʼ inqʼorobʼjik chi wiʼk ruukʼ jenoʼ familia ruum chi inkaaj kikoʼleem i kifamilia chuwach i yabʼilaal. Noq ko majaaʼ inqajik ruhaaʼ ko ruman chi naruqʼoriik ruukʼ i kʼamal bʼeeh reʼ rutus wach i kamanik reh i molaabʼ, eh ne iruqʼor reh chi reʼ ruyabʼilaal irunihej riibʼ, jeʼ reʼ maʼ ne ta irukoj pan yohbʼaal i kikʼachariik i tokoom noq ne ruqahsaj ruhaaʼ. Eh mi jenoʼ xwihʼik ruukʼ jenoʼ irunihej riibʼ i ruyabʼilaal ko ruman chi ne irubʼan examen i rukikʼeel noq ko majaaʼ inwihʼik rumeetzʼ. Noq inqabʼan i wilih inqakʼuhtaaj chi inqakʼax taqeh qas qachaaqʼ eh xa maʼ reʼ ta i kʼaxbʼal qiibʼ ne inqasikʼ ko ruman laʼ woʼ hoq chi ne inqasikʼ i kʼaxbʼal keh i tokoom (Filipenses 2:4).

Hiy woʼ chik pan lección 56, reʼ naʼojbʼal 2

 7. Reʼ taqeh negocio eh i ojik chuwach taqeh ajqʼatal qʼorik

Maʼ ne ta inwihʼik kʼaxkilal wilaʼ inqatzʼihbʼaaj wach huuj chuʼnchel taqeh inqaloqʼ, inqakʼayej oon reʼ inqakemeleej reh jenoʼ ajnimaneel (Jeremías 32:​9-​12). Atoobʼ ta ne intzʼihbʼjik chuʼnchel wach huuj, mareh taqeh ajnimaneel ne inwihʼik jenoʼ kʼisa kikʼaxkilaal chi riij i tumiin oon jenoʼ chik. Wilaʼ xwihʼik kʼaxkilal ko ruman chi ne inkorsjik wach chi jumehqʼiil, pan qʼunil, pan rukorkiil eh chi kiwach.

Xa reʼ laʼ, ¿nikʼwach ne inkorsjik wach i kʼaxkilal wilaʼ wihʼik ileqʼ oon chukuj qʼorik? (Chawil i Mateo 18:​15-​17). Reʼ Jesús xuqʼor chi ko ruman ne inkʼamarik naah i ixibʼ chi naʼojbʼal wilih.

1. Reʼ xkikʼul i kʼaxkilal ko ruman chi ne inkikorsaj i kʼaxkilal chi kiwach (chawil i versículo 15).

2. Mi maʼ xkorjik wach i kʼaxkilal noq xiqʼorik chi kiwach, ne irubʼan chi ne inkiqʼoreej kiʼibʼ ixibʼ chi hermano kow taqeh pan uxlabʼal reh chi ne kiwihʼik chi kixilak noq ne kiqʼorik (chawil i versículo 16).

3. Eh mi ruukʼ i wilih maʼ inkorjik ta wach i kʼaxkilal, ne irubʼan chi ne inkiqʼoreej taqeh kʼamal bʼeeh reh i molaabʼ (chawil iversículo 17).

Maʼ atoobʼ ta chi ne inqakʼam je taqeh qahermano pan qʼatal qʼorik, ruum chi reʼ wilih ne ruchʼuwaʼrisaj wach i rubʼihnaal i Jehová eh jeʼ woʼ i molaabʼ (1 Corintios 6:​1-8). Xa reʼ laʼ wilik taqeh kʼaxkilal ahaʼ wiiʼ xti ko ruman chi ne irukorsaj wach i ajqʼatal qʼorik jeʼ rukabʼ i: chaqʼoj iibʼ, runabʼjiik ajwach uukʼ nakikahniik taqeh halakʼun, yeʼooj gasto, yeʼooj seguro, noq maʼxta tumiin reh rutojariik taqeh kʼaas eh jeʼ woʼ chi riij taqeh testamento. Mi jenoʼ ajnimaneel inooj ruukʼ taqeh qʼatal qʼorik reh rukorsjiik wach taqeh kʼaxkilal wilih, maʼ kʼahchiʼ ta rikʼsam naah taqeh naʼojbʼal iruyeew i Santo Laj Huuj wilaʼ xubʼan pan tuqkilal.

Je woʼ reʼ ne inbʼanarik noq jenoʼ ajnimaneel inooj ruqʼor pan policia mi xwihʼik chopoj ixoq oon chopoj halakʼun, qʼojooj iibʼ, ileqʼ oon kansanik. Mi xooj ruqʼor maʼ kʼahchiʼ ta rikʼsam naah i naʼojbʼal iruyeew i Santo Laj Huuj.

Hiy woʼ chik pan lección 56, reʼ naʼojbʼal 3