¿Ahaʼ on haj ne nareq i kʼahchiʼ awuyʼeem?

CHAKAPAAJ chi xyoj areloj. Noq inooj asikʼ jeno ne inkorsanik reh areloj, kʼih taqeh ajkorsan reloj inareq xa reʼ laʼ, reh reh wach i inkiqʼor. Inanabʼeej chi reʼ akaʼjah najtir cho qʼiij xukorsaj taqeh reloj jeʼ rukabʼ aweh hat eh iraaj woʼ chik rukorsam aweh xa chi sih. Yuʼnaak awehtʼal chik ajwach ne inkorsanik reh areloj, ¿maj korik?

Yuʼnaak qapaj i reloj ruukʼ awuyʼinik. Mi inakoj rehtaal chi kʼahchiʼ aqʼebʼem jeʼ rukabʼ inkikʼul taqeh juʼjun pan taqeh qʼiij wilih, ¿ahaʼ ne nareq atobʼal? Kʼih taqeh kʼachareel inkiqʼor chi ne inkikorsaj wach i kʼaxkilaal, xa reʼ laʼ, reh reh wach i naʼojbʼal inkiyeew reh rubʼanarik. ¿Chaj woʼ reet maʼ inqasikʼ i xtzʼuhkrisanik reh i kuyʼinik taqeh kʼachareel? Reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor «chi maʼ najt wilik quukʼ i hoj chi qajuʼjunaal» eh xa raaj chik qojrutobʼeem (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).

Reʼ iraaj woʼ ruqʼorom chi manlik i uyʼinik

Reʼ Santo Laj Huuj iruchʼobʼ rubʼehel chi riij i uyʼinik eh reʼ iruqʼor maʼ jeʼ ta rukabʼ inkikapaaj juʼjun taqeh ajiqʼomaneel eh taqeh científico yuʼnaak qʼiij. Reʼ Santo Laj Huuj pan hebreo iruqʼor chi reʼ «uyʼinik» iraaj ruqʼorom reʼ xti inqaaj eh inquyʼeej i holohik. Reʼ uyʼinik kiʼibʼ wach i iraaj ruqʼorom: reʼ i rotowjik i holohik eh chi chʼiklik qakʼux chi reʼ holohik wilih naruchalik. Reʼ uyʼinik irubʼehsaj qeh i Santo Laj Huuj xa maʼ chukuj qʼorik ta. Wilik taqeh ehtalil irukʼuhtaaj chi manlik wach.

Reʼ uyʼinik eh i kojbʼal maʼ jenaj ta kiwach. Xa reʼ laʼ wilik taqeh ehtalil irukʼuhtaaj chi manlik kiwach (Hebreos 11:1). Eh ruum ajreʼ reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor chi reʼ kojbʼal eh i uyʼinik tokoom taqeh (1 Corintios 13:13).

Jenaj ehtalil: noq inqapahqaaj atobʼil reh jenoʼ qamigo inquyʼeej chi ne qojrutobʼeej. Inqachʼikaaʼ qakʼux chi riij i qamigo ruum chi qehtʼal wach. Qilom chik chi qʼeʼ atoobʼ eh suq reh i yeʼooj. Reʼ qakojbʼal eh i quyʼinik kikamanik pan kabʼchel, xa reʼ laʼ maʼ jenaj ta kiwach. ¿Nikʼwach ne inwihʼik qeh i uyʼinik reʼreʼ ruukʼ i Dios?

Reʼ ruchʼikaabʼ i uyʼinik

Ruukʼ i Jehová Dios inchalik i xti manlik wach uyʼinik. Najtir reʼ taqeh aj Israel xkiqʼor «xa awuukʼ woʼ hat inqachʼikaaʼ qakʼux» (Jeremías 14:8). Chuʼnchel i inkichʼikaaʼ naq wiiʼ reje kikʼux i rutinamiit inchalik naq ruukʼ i reh, ruum irubʼan chi ne inqʼorarik chi chʼiklik kikʼux ruukʼ ruum reʼ reh i uyʼinik. Reʼ wilih maʼ raaj ta ruqʼorom chi xa pan kikʼux ta inchalik i rajwanjik i xa chibʼih jarik. Reʼ Dios iruyeew keh ahaʼ nakichʼikaam wiiʼ kikʼux reh uyʼinik. Chuwach taqeh haabʼ xwihʼik kuukʼ juneliik xubʼan chuʼnchel irubʼehsaj naq keh. Reʼ Josué, ajkʼamol bʼeeh reh i Israel, xuqʼor keh i tinamit: «Reʼ taq i hat awehtʼal taq [...] chi maʼ jenoʼ i qʼorik rubʼehsaam taq aweh i Jehová aDios xyoj wach» (Josué 23:14, TNM).

Atoobʼ ta ikʼinaq chik taqeh haabʼ reʼ Jehová irubʼan woʼ taqeh iruqʼor. Reʼ Santo Laj Huuj inqʼorik chi riij taqeh irubʼehsaam i Dios eh inqʼorik woʼ chi riij nikʼwach xooj eloq wach taqeh ruqʼorom chaloq. Reʼ taqeh ruqʼorom cho rubʼiral i Dios ne inqachʼikaaʼ qakʼux ruukʼ ruum chi tzʼihbʼamaj taqeh chi manlik eh xa jencho kʼuljinaq naq chik noq xitzʼihbʼjik.

Reʼreʼ i ruwiiʼ reh chi ne inqaqʼor chi reʼ Santo Laj Huuj, huuj reh i uyʼinik. Noq inqatijej chi riij i rubʼanooj i Dios kuukʼ taqeh kʼachareel inkʼihik i quyʼinik chi riij. Reʼ apóstol Pablo xutzʼihbʼaaj: «Chuʼnchel xtzʼihbʼjik cho najtir pan Santo Laj Huuj, xtzʼihbʼjik reh qakʼuhbʼaljik, reh chi ruukʼ i qakuyuj eh i rukowiil qakʼux iruyeew i Santo Laj Huuj ne inwihʼik quyʼinik» (Romanos 15:4, TNM).

¿Chajarik i uyʼinik reʼ rubʼehsaj qeh i Dios?

¿Chajarik ne rubʼan chi koruman chi qeh i uyʼinik? ¿Maj noq inkimik jenoʼ qeh? Xa reʼ laʼ kʼihaal chi kʼachareel inkikʼaxkileej chi ne inwihʼik kuyʼinik noq inkimik jenoʼ kifamilia. Ruum ajreʼ, ¿ajwach maʼ ne intiʼbʼik rukʼux ruum i kimik? Chiqunchelaal qoj-ikʼik chupaam i wilih. Reʼ kimik kʼaxkik wach. Ruum ajreʼ reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor chi reʼ kimik «aj ixowaal» (1 Corintios 15:26).

Jeʼ reʼ noq, ¿nikʼwach ne inqakowej i quyʼinik noq inkʼuljik i kimik? Reʼ versículo reʼ koreʼ xqil wach iruqʼor chi reʼ kimik aj ixowaal eh iruqʼor woʼ hoq chi «naa rusachariik wach». Reʼ Jehová Dios xti nim rajaawriik chuwach i kimik eh kʼih pech rukʼuhtaam chi jeʼ reʼ. ¿Nikʼwach? Noq iruwuksaj taqeh kamnaq. Reʼ Santo Laj Huuj inqʼorik chi riij bʼelejebʼ ehtalil ahaʼ wiiʼ i Dios xukoj i ransil reh ruyeʼarik woʼ chik kikʼachariik taqeh kamnaq.

Junriim reʼ Jehová xuyeew reh i rakʼuun, Jesús, i ansil reh rukʼsjik i Lázaro, jenaj ramigo, reʼ irukʼam naq chik kijibʼ qʼiij chi kamnaq. Reʼ Jesús xubʼan i sachbʼal kʼuxliis wilih chi kiwach chuʼnchel i tinamit (Juan 11:​38 ko pan 48, 53; 12:​9, 10).

Mareh i hat ne napahqaaj chaj woʼ reet xiwuksjik taqeh kʼachareel reʼreʼ ruum chi xa xikimik eh xirijbʼik woʼ hoq. Reʼ wilih korik, xa reʼ laʼ intyoox reh taqeh ehtalil wilih reʼ wilkeebʼ pan Santo Laj Huuj iruchʼikaaʼ qakʼux chi na woʼ chik qilom kiwach taqeh qakamnaq: wilik ruwiiʼ chi inqanimaj chi jeʼ reʼ narukʼuljik. Ne inwihʼik quyʼinik chi korik.

Reʼ Jesús xuqʼor: «Reʼ hin i kinuksanik cho keh i kamnaq, reʼ hin kinyeʼwik kikʼachariik» (Juan 11:25). Reʼ Jehová naruyeʼem rajaawriik i Jesús rehruksjiik taqehkamnaq chi junsut i naah akʼal. Eh xuqʼor woʼ hoq: «Naa ruponiik i qʼiij chi chuʼnchel i kamnaq naa kibʼiram i nuqʼoral [...]naakikʼaach cho rukapeech» (Juan 5:​28, 29). Chuʼnchel taqeh muqulkeebʼ naahkamnaq na woʼ chik kiwuktik chaloq reh kʼacharik ayuʼ wach akʼal noq xa holohik chik.

Reʼ propeet Isaías xqʼorik chi riij i kiwuktik taqeh kamnaq ruukʼ i holohik qʼorik wilih: «Reʼ taqeh akamnaq nakikʼaach woʼ chik. Reʼ taqeh nukamnaq nakiwuktik woʼ chik. ¡Tiwuktoq taq eh chakʼer taq achiiʼ ruukʼ suqkiil kʼuxliis i hat naq taq pooq! Reʼ awaabʼ suutzʼ jeʼ rukabʼ i raabʼ suutzʼ reh i wahqʼeq, eh reʼ i akʼal narukanaam chi reʼ taqeh kamnaq muqulkeebʼ chupaam ne kikʼachariik woʼ chik» (Isaías 26:​19,TNM).

¿Iruyeew na rukowiil qakʼux i narubʼanam i Dios? Maʼ qehtʼal ta naq chi reʼ taqeh kamnaq wilkeebʼ pan rukapebʼaal i Jehová. Reʼ i Dios nim rajaawriik maʼinsahchik ta pan rukʼux chuʼncheltaqeh i xikimik. (Lucas 20:​37, 38). Maʼ najtta chik iraaj chi na woʼ chik kikʼaach chaloq reh kʼacharik pan holohik laj akʼal eh pan suqkiil kʼuxliis. Jeʼ rukabʼ jenoʼ halakʼun ko reʼ xa-asjik reʼ rufamilia kʼahchiʼ kuyʼeem ruukʼ suqkiil kʼuxliis. Jeʼ reʼ noq, noq inkimik jenoʼqeh wilik woʼ quyʼinik.

¿Nikʼwach qojrutobʼeej i uyʼinik?

Reʼ Pablo xukʼuhtaaj qeh chi riij i ruloqʼil i uyʼinik. Xuqʼor chi reʼ wilih koruman reh chi hoj kow pan uxlabʼal: reʼ puneet chʼihchʼ (1 Tesalonicenses 5:⁠8). ¿Chajarik xraaj ruqʼorom chi riij i wilih? Najtir cho qʼiij noq reʼ taqeh soldado kiʼokik naq chi peleto inkikʼam naq jenaj kipuneet chʼihchʼ, xa reʼ laʼ, peet inkibʼur naq i kinaah ruukʼ jenaj gorro itzʼih on tzʼuhuum. Eh reʼ puneet chʼihchʼ reʼreʼ inkoʼlinik naq reh i kinaah reh chi maʼ ne ta naq kikimik noq kiqʼojarik. Jeʼ reʼ noq, jeʼ rukabʼ i puneet chʼihchʼ reʼreʼ irukoʼleej i nahiis reʼ uyʼinik irukoʼleej i qakapebʼaal. Mi chʼiklik qakʼux chi riij taqeh irubʼehsaj qeh i Dios ni xa ta reʼ yoʼjik, bʼarbʼotik eh i tiʼkiil kʼuxliis ne risaj i rutuqkilaal wach i qakapebʼal noq qojikʼik pan kʼaxkilaal. ¿Ajwach maʼ ne raaj jenoʼ rupuneet chʼihchʼ jeʼ rukabʼ i reʼ?

Reʼ Pablo xqʼorik chi riij jenaj chik ehtalil chi riij i uyʼinik reʼ irukʼam riibʼ ruukʼ iraaj i Dios. Jeʼ wilih xuqʼor: «Reʼ uyʼinik jeʼ rukabʼ i ruʼancla i bʼarco irubʼan chi chʼiklik qakʼux pan qakʼachariik» (Hebreos 6:19, TNM). Ruum chi reʼ Pablo xwihʼik pan yohbʼaal i rukʼachariik pan reh reh taqeh palaw, rehtʼal naq chi korik nikʼwach­inkamanik i ancla. Noq inchalik naq i kow laj teew, reʼ taqeh wilkeebʼ pan bʼarco inkikut naq pan palaw i ancla. Wilaʼ reʼ ancla iruchop naq riibʼ chi korik riʼsil palaw reʼ bʼarco ne naq irukuy ransil i kow laj jabʼ eh maʼxta naq i kʼaxkilaal ne inwihʼik. Maʼ iruqʼoj ta naq riibʼ ruukʼ taqeh abʼaj.

Jeʼ reʼ, reʼ taqeh irubʼehsaj qeh i Dios reʼ uyʼinik irubʼan chi «chʼiklik qakʼux pan qakʼachariik», reʼ quyʼinik qojrutobʼeej reh ikʼik chupaam taqeh kʼaxkilaal inchalik pan qakʼachariik. Reʼ Jehová iruqʼor qeh chi naruponik i qʼiij chi reʼ taqeh kʼachareel maʼ ne ta chik kiʼikʼik pan kʼaxkilaal reʼ rukʼam cho i puhbʼanik, i ileqʼ, i tiʼkiil kʼuxliis ni xa ta kimik (chawil i ehtalil reh i pehraal. 10). Noq inqachʼikaaʼ qakʼux chi riij i quyʼinik qojrutobʼeej chupaam taqeh kʼaxkilaal, irubʼan chi ne inqabʼan taqeh holohik naʼojbʼal reʼ wilik pan Santo Laj Huuj eh maʼ inqakʼam ta qeh i runaʼojbʼal i wach akal reʼ inkʼutinik yuʼnaak jeʼ rukabʼ i kʼoyomal.

Reʼ uyʼinik irubʼehsaj i Jehová kʼahchiʼ woʼ rubʼehsam aweh hat. Reʼ reh iraaj chi reʼ hat ne nasuqkileej i kʼacharik jeʼ rukabʼ naq iraaj i reh. «Reʼ reh iraaj chi chuʼnchel i tinamit neekikoʼljiik». ¿Nikʼwach ne inkireq kikoʼlbʼal? Peet, chuʼnchel i kʼachareel koruman chi «neenkireq chi riij i xti korik» (1 Timoteo 2:⁠4). Reʼ taqeh i xikorsanik reh i huuj wilih inkiyeew rukowiil akʼux chi ne nareq i xti korik reʼ inyeʼwik kʼacharik reʼ wilik chupaam i Santo Laj Huuj. Reʼ uyʼinik irubʼehsaj i Dios nim chuwach i uyʼinik irubʼehsaj i wach akʼal.

Ruukʼ i uyʼinik wilih maʼ ne ta inqaqʼor chi maʼxta ne inquchej ruum chi reʼ Dios ne ruyeew qeh i ansil koruman reh rureqarik taqeh inqaaj qabʼanam jeʼ rukabʼ imponik chuwach i reh (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13, TNM). ¿Maj korik chi reʼ uyʼinik jeʼ rukabʼ i wilih koruman chi qeh? Je reʼ noq, mi iraaj ruman awuyʼinik chakowej akʼux reh rusikʼarik ruum chi ne nareq.

[Re’ cuadro/Ehtalil]

Taqeh ruwiiʼreh chi ne inwihʼik quyʼinik

Reʼ taqeh naʼojbʼal wilih reh i Santo Laj Huuj ne qojrutobʼeej reh rureqarik i uyʼinik:

◼ Reʼ Dios iraaj ruyeʼem qeh jenaj kʼacharik pan suqkiil kʼuxliis.

Reʼ Santo Laj Huuj iruqʼor chi reʼ akʼal naruponik chi xa holohik chik eh chuʼnchel taqeh familia nakiwihʼik pan suqkiil kʼuxliis (Salmo 37:​11, 29, TNM; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:​3, 4).

◼ Reʼ Dios maʼ inchukwik ta qʼorik.

Reʼ reh irixowaaj chuʼnchel taqeh chukuj qʼorik. Reʼ Jehová saq wach; eh ruum ajreʼ maʼ rubʼan ta i chukuj qʼorik (Proverbios 6:​16 ko pan 19; Isaías 6:​2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:​18).

◼ Reʼ Dios xikʼ nah i rajaawriik.

Xa reʼ woʼ Jeho­vá nim rajaawriik. Maʼ ajwach ta ne inqʼatwik reh, reh rubʼanarik taqeh i iraaj rubʼanam (Éxodo 15:11; Isaías 40:​25, 26).

◼ Reʼ Dios iraaj chi ne inwihʼik qakʼachariik chi juneliik.

(Juan 3:​16; 1 Timoteo 2:​3, 4.)

◼ Reʼ Dios iril chi reʼ hoj inqakʼuhtaaj chi wilik quyʼinik.

Reʼ reh irukoj rehtaal taqeh qaholohik naʼojbʼal eh bʼanooj, eh maʼ reʼ ta taqeh i maʼ holohik ta laj naʼojbʼal (Salmo 103:​12 ko pan 14; 130:3; Hebreos 6:10). Reʼ reh insuqbʼik rukʼux noq reʼ hoj inqabʼan i holohik (Proverbios 27:11).

◼ Dios iruqʼor chi ne qojrutobʼeej reh rureqarik taqeh inqaaj qabʼanam.

Reʼ taqeh rajkamanoom i Dios inqachʼikaaʼ qakʼux chi ne qojrutobʼeej. Reʼ Dios iruyeew qeh i rusanto laj uxlabʼal, reʼ ansil xti wilik rajaawriik (Filipenses 4:13, TNM).

◼ Reʼ Dios irukʼul chi ne inqachʼikaaʼ qakʼux ruukʼ.

Reʼ reh juneliik iruqʼor i korik, ne rubʼan chi ne inqakoj qakʼux ruukʼ ruum chi maʼ jaruuj ne qojrukanaaʼ (Salmo 25:3).

[Ehtalil]

Jeʼ rukabʼ jenaj puneet chʼhchʼ irukoʼleej i nahiis, reʼ uyʼinik irukoʼleej i kapebʼaal

[Ehtalil]

Jeʼ rukabʼ iruʼancla i bʼarco, reʼ uyʼinik ne ruchʼikaaʼ qakʼux pan qakʼachariik

[Re’ taqeh xi’esanik cho reh]

Reʼ xuyeew i René Seindal/Su concessione ahaʼ inkʼutinik taqeh reh najtir Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo