Reʼ uyʼinik ¿inkamanik na pan qakʼachariik?

REʼ DANIEL xa lajeebʼ haabʼ naq wilik reh eh jenaj haabʼ naq chik irukʼam ruukʼ iruyabʼilaal reʼ cáncer. Reʼ taqeh ajiqʼomaneel eh i rufamilia maʼxta naq chik i kʼahchiʼ kuyʼeem, xa reʼ laʼ, reʼ reh wilik naq iruyʼeej. Irukapaaj naq i reh chi narunimbʼik eh chi narusikʼim naq riij i reqʼomaal i cáncer. Iruyʼeej naq jenaj ajiqʼomaneel reʼ rehtʼaliim naq chi riij i yabʼilaal wilih reʼ cáncer. Xa reʼ laʼ noq xponik i qʼiij reʼ ajiqʼomaneel maʼ xponik ta ruum chi kow naq i jabʼ. Reʼ Daniel xtiʼbʼik rukʼux eh ko reʼaj peet xyoj rukʼux. Kiʼibʼ ixibʼ qʼiij xikʼik xkimik.

Reʼ wilih xuqʼor jenaj ajiqʼomaneel reʼ rutzʼir riij chajarik irukʼam cho noq wilik uyʼinik eh noq maʼxta uyʼinik pan qakʼachariik. Mareh i hat abʼiram chi inkʼuljik i wilih. Jenaj ehtalil, jenaj kʼachareel nim chik i ruhabul kʼisiin maʼ inkimik wilik naq i kʼahchiʼ ruyʼeem: mareh kʼachiʼ naq ruyʼeem jenoʼ rufamilia on jenoʼ ninqʼiij. Xa reʼ noq inkʼuljik taqeh i kʼahchiʼ ruyʼeem inkimik. ¿Chajarik xubʼan chi maʼ xareʼyuʼ ta xkimik? ¿Mi korik ta woʼ chi reʼ uyʼinik xti wilik rajaawriik pan qakʼachariik, jeʼ rukabʼ inkiqʼor i juʼjun?

Kʼih taqeh ajiqʼomaneel inkiqʼor chi reʼ suqkiil kʼuxliis atoobʼ ta wilik kʼaxkilaal, eh i uyʼinik eh tokoom chik ikʼranik reʼ koruman, iruyeew ransil i qakʼachariik eh maʼ xareyuʼ ta qojyowabʼjik. Xa reʼ laʼ maʼ chuʼnchel ta jeʼ reʼ inkikapaaj. Juʼjun inkiqʼor chi reʼreʼ xa chukuj qʼorik ruum chi maʼ rukʼam ta riibʼ ruukʼ taqeh inkiqʼor taqeh científico. Inkaaj kikapaam chi reʼ tiʼkilaal wilik pan qatibʼkaal xa pan qakapebʼaal wilik.

Reʼ chi xa maʼxta inkaaj reh chi reʼ uyʼinik wilik rajaawriik pan kʼachariik, maʼ akʼ ta i naʼojbʼal wilih. Ikʼinaq chik kiʼibʼ mil haabʼ noq xpahqaljik reh i Aristóteles aj Grecia reh qʼorik chi riij i uyʼinik, reʼ reh xuqʼor: «Reʼ iraaj jenoʼ kʼachareel noq ko kʼahchlik». Eh ko yuʼnaak jenaj winaq aj Estados Unidos rubʼihnaal Benjamin Franklin ruukʼ josqʼiil xuqʼor: «Reʼ xa kʼahchiʼ chi uyʼinik ne inkimik chi uyʼinik».

¿Ahaʼ wilik i korik chi riij i uyʼinik? ¿Maʼ korik ta na i kʼahchiʼ quyʼeem? ¿Inqachʼikaaʼ na qakʼux ruukʼ i maʼ inqil ta wach? On mareh reʼ kʼahchiʼ quyʼeem ¿Wilik na i ne rukʼam cho qeh pan qkʼachariik jeʼ rukabʼ i suqkiil kʼuxliis?