Xinasjik aha’ wii’ re’ taqeh wajaaw inkik’ihsaj naq taqeh chikop pan jenaj ab’ixb’aal Galicia i rub’ihnaal, ar España. Hoj naq waxaqiib’ chi halak’un, re’ hin i rukaaj. Re’ qafamilia suq naq ruk’ux. Chupam taqeh q’iij re’ re’ ko ruman naq chi jenoʼ qeh ne inooj wihʼoq pan jenaj convento. Ixib’ qeh i hoj xqab’an i re’.

Noq wilik weh oxlaj haab’, xinooj pan jenaj convento ar Madrid aha’ wii’ wilik naq chik jenaj was. Ar ma’ q’e’ ta naq kiq’orik eh ma’ qehtʼaliim ta naq qawach. Ar maʼxta naq amigo, xa inkiq’or naq qeh i naqab’anaam, eh inqab’an woʼ naq i tiij. Xa re’ woʼ noq insaq’ik inqamol naq qiib’ pan convento reh kapeb’inik, xa re’ la’, re’ hin tokoom naq chik inukapaaj. Chi riij i re’, inqab’an naq qatz’uuy eh qojʼooj naq pan mixa. Ma’ inureq ta naq chi riij, ruum chi re’ inkiq’or ar pan latín naq wilik eh ruum ajre’ inwikʼraaj naq chi najt naq wilkiin ruuk’ i Dios. Ma’xta naq inqab’an ruq’orariik. Eh noq xa inqakʼul naq qiib’ ruuk’ i was, xa inqaq’or naq: «Ave María purísima». Noq qakohlaam naq chik qawa’, xa media hora naq inkiyeew qeh reh q’orik chi qawach. ¡Re’ wilih ma’ jenaj ta naq wach ruuk’ i suqkil k’uxliis inwil naq cho pan nupaat! Inwikʼraaj naq chi wutkeel naq eh kinik’ik naq q’iij chi oq’ik.

Atoob’ ta inwikʼraaj naq chi najt wilik i Dios wuuk’, xnuk’ul nutijinik eh xinponik chi hin Monja noq wilik naq weh 17 haab’. Xnub’an i wilih ruum chi jeʼre’ naq inkuy’eej i nufamilia chi ne inub’an. Ma’ naj ta xik’ik, noq xnutoq’aaʼ nukapaam mi weh i hin naq i kamanik wilih. ¡Re’ taqeh Monja inkiq’or naq chi ajwach maʼxta rukojb’al na naq q’aaq’ pan q’aq’! Xa re’ la, re’ hin ma’ chʼiklik ta naq nuk’ux ruuk’ i wilih. Re’ hin wehtʼal naq chi re’ Jesús ma’ je’ ta naq re’ i ruk’achariik, inik’ik laʼ naq q’iij chi k’uhtanik eh chi rutob’jiik taqeh k’achareel (Mateo 4:​23-25). Noq wilik naq weh 20 haab’, xnukoj rehtaal chi maʼxta naq chik kamaj chi ne kinwihʼik ar. Xusach nuk’ux noq re’ Monja, re’ ink’amwik qab’eeh ar xuq’or weh chi, wila’ ki’ib’ naq nuk’ux, ne naq irub’an chi ne kinooj, jeʼre’ noq xinelik rejeh pan convento. Inukapaaj chi jeʼre’ xuq’or weh ruum chi mareh inyoʼjik naq chi ne naq inuyoj kik’ux taqeh i wuch’ihil ar.

Noq xinooj pan paat, re’ taqeh wajaaw xkireq chi riij nik’wach naq inwikʼraaj wiib’, eh ruum chi maʼxta naq kamanik pan qatinamiit, xinooj Alemania, aha’ naq wii’ inpatinik jenaj was. Re’ was wilik naq chi kixilak jun tzuhb’ chi k’achareel elinaq taqeh ar España, re’ taqeh k’achareel wilih inkaaj naq wihʼik pan jenaj wach k’uxliis. Suq naq inwikʼraaj wiib’ chi kixilak taqeh k’achareel re’re’. Re’ keh inkibʼan naq i wolik reh rukoʼljiik riij taqeh ajkamanoom eh reh ruko’ljiik taqeh riij ixoq. Xinwih’ik chi kixilak i k’achareel re’re’, eh noq xi’ik’ik taqeh q’iij xnub’an kaxaro ruuk’ jenaj keh. Inupuhkaaj naq taqeh huuj eh kinb’ehik naq reh wolik. Suq naq inwikraaj wiib’.

Xa re’ la’, noq xi’ik’ik taqeh q’iij xqajik nuk’ux. Inukoj naq rehtaal chi re’ taqeh k’achareel wilih, reʼ inkiq’or naq chi jenaj naq qawach chi qunchelaal ma’ je’ ta naq re’ inkik’uhtaaj ruuk’ i kib’anooj. Eh ma’ suq ta xwik’raaj noq pan 1971, ju’jun taqeh k’ijool xkikoj ruq’aq’al i molaab’ Fránckfort reh wolik chi riij i ma’ korik ta wach b’anooj inkib’an taqeh ajtaq’aneel ar España. Ma’ xponik ta chi nuwach i xkib’an.

Noq xasjik i peet qakʼuun, xnuq’or reh i nub’ahiil chi ma’ na ta naq chik wojiik chupam taqeh i kimoloj iib’ taqeh k’achareel re’re’. Xwikʼraaj chi wutkeel naq, ruum chi ma’ jenoʼ keh taqeh qamigo xojpoon rilow. Inwaaj naq nunab’eem chaaj wo’ reet wilkooj ayu’ ¿Mi ne ta wo’ irub’an chi ne inqajal wach i k’acharik?

Pan haab’ 1976, jenaj kaxaro testigo reh Jehová taqeh, aj España taqeh, xiponik pan nupaat eh xkikanaa’ weh ju’jun taqeh i huuj ehsamaj taqeh pan Santo Laj Huuj. Noq xik’ulik wo’ chik pan nupaat, k’ih taqeh pahqanik xnub’an keh chi riij i ti’ k’axik eh i ma’ korik ta wach b’anooj. Eh re’ xwil, re’ chi xkikoj i Santo Laj Huuj reh q’orik chi riij taqeh i pahqanik xnub’an keh. Eh xnuk’ulaa’ jenaj tijinik chi riij i Santo Laj Huuj.

Pan rutohqʼiik i tijinik, re’ hin xa inwaaj naq nunab’eem inkik’uhtaaj, xa re’ la’, noq re’ nub’ahiil eh re’ hin xqatoq’aa’ ojik pan kimoloj iib’ taqeh testigo reh Jehová, xnujal wach i inukapaaj naq. Chupaam i junk’aam re’re’, ki’ib’ naq chik taqeh i qahalak’uun. Re’ taqeh testigo qojkitob’eej naq reh ponik pan kimoloj iib’ eh inkicha’jeej woʼ naq taqeh qahalak’uun chupaam taqeh moloj iib’. Xkʼihik i nuk’axooj chi kiij.

Atoob’ ta je’ re’, ko wilik woʼ naq taqeh i nupahqaniik. Noq xinooj chi rilariik i nufamilia ar España, jenaj wikaan, ajk’amal b’eeh pan iglesia iraaj naq chi ne inukanaa’ i tijinik, xa re’ la’, re’ taqeh testigo wilkeebʼ ar xinkitob’eej. Je’ rukab’ xkib’an taqeh testigo ar Alemania, re’ keh xkikoj wo’ i Santo Laj Huuj reh q’orik chi riij taqeh i pahqanik xnub’an. Eh xnuq’or pan nuk’ux chi, noq ne kinponik pan nupaat na wo’ chik nuk’ulum i nutijiniik. Atoob’ ta re’ nub’ahiil ma’ xraaj ta chik tijinik, re’ hin ma’ xnukanaa’ ta chik i tijinik. Pan 1978 xqajik nuhaa’ eh xinponik chi hin Testigo reh Jehová.

Rureqariik chi riij taqeh korik inkan pan Santo Laj Huuj ruyeʼem rukorkiil eh ruwii’ i nuk’achariik. Jenaj ehtalil, pan 1 Pedro 3:​1-4 iruyeew kina’ojb’al taqeh ehk’enb’ees reh chi ne inkinimaj i kib’ahiil eh chi looq’ chi keh, eh chi eliik wilik oq kiq’uniil, «ruum reʼ re’ xiikʼ naah loqʼil chuwach i Dios». Re’ na’ojb’al wilih eh re’ taqeh na’ojb’al nutijem pan Santo Laj Huuj, hin rutob’eem reh rub’anariik chi korik i nukamaj chi ehk’enb’ees eh chi tuutb’ees.

Ik’inaq chik 35 haab’ chi hin testigo reh Jehová. Suq nuk’ux chi ruloq’jiik wach i Dios, eh chi wilkin pan jenaj familia pan uxlab’al. Wilik hoʼoob’ i nuhalak’uun, kijib’ xkik’am keh i ehtalil xnuk’uhtaaj i hin.