Anay jeʼm jaama 22 de diciembre de 1929 en Noville, tuum aldea iniitywɨʼɨp idyɨk nueve granjas, ity idyɨk toomi de Bastoña (Bélgica), tuum an̈eymɨ ixpɨktapaʼap juʼuts Ardenas. Jesɨk axutyunam idyɨk, jaʼy ityi jeem kun anjaatun̈yaj. Tumtum jaama anjaayuk Raymond y ɨch ammɨksaytyaʼmpa idyɨk jeʼm vaca ileche y ayooxpadoytyaʼmpatyim idyɨk jesɨk mojpa ayooxajityam kamjom. Jeem antumpɨytyam anayooxpaʼttamtaap idyɨk.

Anjaatun̈yaj, Emile y Alice, católicos idyɨk y tumtum domingo nɨkyajpa idyɨk misa. Jeʼm amtyɨy 1939 kukak ityumpɨy, nuʼkyaj weeñi precursores de Inglaterra y akwaʼkta anjaatun̈ siiga ipɨktson̈toʼoba idyɨk jeʼm totjaayi iñɨɨyipɨk Consolación (jempɨk sɨɨ tañixpɨktaʼmpa juʼuts ¡Despertad!). Anjaatun̈ ikutɨʼɨyɨy iga ipaʼtneum idyɨk jeʼm nuntapɨk an̈kejayoʼoyi y moj ikuyukjaʼ jeʼm Biblia. Jeʼm amvecinojyaj tsaam idyɨk an̈wɨnanɨgaytyaʼmpa, pero jesɨk anjaatun̈ moj ikuyujkaʼ jeʼm Biblia moj ajooyixtyaʼm. Nɨʼmaytya iga seguido nɨguiñ mastɨkjom y watykɨy yaʼachwatta.

Tsaam antoʼyan̈jaampa iga yaʼachwattaap idyɨk anjaatun̈. Jeʼyukmɨ anan̈wejpaʼt Dios kun ityumpɨy ananmaj juutypɨgam mannɨʼmaytyaʼm wiñtyi. ¡Tsaam amaymaya anaʼm iga jeʼm vecinos ustam ustam ikakyaj ijɨɨxi! Anaʼm iga Jehová nunta ikumaton̈ba jeʼm an̈wejpadoʼoyiyaj.

Jeʼm Alemania nazi ikutɨgɨy Bélgica jeʼm 10 de mayo de 1940, yɨʼp iwat iga jaʼyan̈yaj putyajiñ de jeʼm país. Anfamilia nɨgɨyɨy jeʼm sur de Francia. Jesɨk anɨkityamam idyɨk, ampaʼttaʼm jeʼm soldados alemanes y franceses iga an̈aapa ixɨʼyaj.

 Jesɨk aseettaʼm eybɨk antɨgan̈jomtam, anaʼmtaʼm iga akunuʼmayñetamtawum idyɨk. Numaaj ampaʼttaʼm jeʼm anchimpa iga iñɨɨyi Bobbie. Jeʼyukmɨ anakwaʼktaap idyɨk: «¿Tyiʼiga tsaam ity guerras y yaʼachaajiyaj?».

Peʼm tiempo tsaam ayooxpaʼttaʼm iga ajooyaytyaʼm Emile Schrantz, a tuum tɨɨwɨ iga kuyooxaoʼyba idyɨk juʼuts precursor y anciano. Awɨan̈kejaytyaʼm kun jeʼm Bilbia tyiʼiga ity yaʼachaaji y akutson̈aytyaʼm tun̈gak akwagoʼoyiyaj. Yɨʼp ayooxpaʼt iga anaidyiñ tuum wɨnanɨgoʼoyi kun Jehová y an̈kupɨk iga Dios toyoʼyba.

Wiñtyi iga kuyajpa jeʼm guerra, majtyim idyɨk anamurutaʼmpa jeʼm tɨwɨtam. En agosto de 1943, jeʼm tɨɨwɨ José-Nicolas Minet oy ajooyaytyaʼm y iknas tuum najɨʼyoʼoyi. Jesɨk yaj, akwaʼktaʼm: «¿Iapaʼap chin̈toʼoba?». Anakkiʼmtaʼm an̈kɨʼ anjaatun̈ y ɨch y achin̈taʼm.

Wiñtyi iga kuyajiñ jeʼm Segunda Guerra Mundial en diciembre de 1944, jeʼm ejército alemán iwat tuum in̈an̈pɨgam an̈aaji en Europa occidental, ixpɨkta juʼuts jeʼm batalla de las Ardenas. Toomi idyɨk aityam juuty ity jeʼm an̈aaji, jeʼyukmɨ ayamtaʼm tuum mes en jeʼm sótano. Tuum jaama, jesɨk nɨkneʼ idyɨk anakwiʼk jeʼm animatyaj aktojyajta jeʼm bombas. Toomi ity idyɨk tuum soldado americano, anɨʼmay: «¡Toʼksneaktɨn̈ɨ!». Jobity anɨk juuty ity idyɨk jeʼ, atoʼksneaktɨn̈ y jeʼ akkaʼmay jeʼm icasco iga odoy tyi annaskaiñ.

Jesɨk kuyajum jeʼm guerra, majtyim idyɨk wɨap anamurutaʼm jeʼm tɨwɨtam ityyajwɨʼɨp jeʼm kumunjom de Lieja, tuum tɨgan̈juj iga ity 90 kilómetros al norte de juuty aitytyaʼm idyɨk. Usan̈ okmɨ atsɨʼytyaʼm juʼuts tuum xutyu grupo mojwɨʼɨp kuyuuji en Bastoña. Iganam sɨʼ idyɨk an̈kuyujkaʼ Derecho, mojtyim ayooxaaji iga an̈kɨʼpin̈ba jeʼm impuesto. Maaj okmɨ, moj ayooxaaji como secretario kun tuum notario. En 1951 jesɨgam an̈wattaʼm jeʼm mɨjpɨk an̈tuʼumaaji de circuito en Bastoña,  an̈tuʼumataʼm 100. Tuum de jeʼeyaj Elly Reuter, tuum precursora iga wity 50 kilómetros bicicletayukmɨ iga wɨaiñ iñuʼk jeʼm an̈tuʼumaajijom. Jobity anakusuʼnɨytyamta y anjɨɨstaʼm iga an̈koʼmɨytyaʼmpa idyɨk. Elly chiʼitya tuum invitación para jeʼm Escuela de Galaad en Estados Unidos. Ijaʼyay jeʼm sede mundial juuty in̈mat tyiʼiga dyaʼ wɨap idyɨk ipɨktson̈ jeʼm invitación. Jeʼm tɨɨwɨ Knorr, iga jeʼam idyɨk ijɨɨxian̈chiʼiba jeʼm Jehová itestigojyaj, iñɨʼmay iga maaj okmɨ wɨaptyim iñɨk kun iwɨdyaaya. An̈koʼmɨytyaʼm en febrero de 1953.

Jeʼtyim amtyɨy aoytyaʼm jeʼm An̈tuʼumaaji «Sociedad del Nuevo Mundo» en jeʼm Estadio de los Yankees de Nueva York. Jeem añixpɨk tuum tɨɨwɨ y anɨʼmay iga achiʼiba idyɨk tuum yooxakuy siiga anɨktaʼmpa Estados Unidos. Anan̈wejpaʼttaʼm Jehová y dyaʼ ampɨktson̈ jeʼm yooxakuy, aseettaʼm Bélgica y moj akuyooxaoʼoyityaʼm Bastoña juuty ity idyɨk 10 an̈matkɨʼɨwiñ. Tuum amtyɨy okmɨ nay jeʼm ammaanɨk Serge y tsaam amaymayataʼm. Pero 7 meses okmɨ mɨmneaktɨn̈ y kaʼ. Anan̈madaytyaʼm Jehová juʼuts idyɨk anan̈jaamtaʼm, y jeʼ akpoʼkstaʼm ikuyukmɨ jeʼm aktsukumoʼoyi.

En octubre de 1961, ampaʼt tuum yooxakuy iga aaʼmchiʼiba idyɨk antsɨʼy juʼuts precursor, pero ajɨymiñay jeʼm siervo de sucursal de Bélgica y akwaʼk siiga wɨap idyɨk an̈kuyooxaoy juʼuts siervo de circuito (jempɨk sɨɨ iixpɨktaap juʼuts superintendente de circuito). Ɨch annɨʼmay: «¿Dyaʼ wɨap an̈kuyooxaoytyaʼm juʼuts precursores wiñtyi iga ampɨktson̈taʼmiñ yɨʼp yooxakuy?». Anɨʼmay iga wɨap, y meses maaj okmɨ moj akuyooxaoytyaʼmiñ juʼuts circuito en septiembre de 1962.

Wɨsna amtyɨy okmɨ atɨʼptamta iga akuyooxaoytyaʼmiñ jeʼm Betel itywɨʼɨp Bruselas, jeʼam an̈wattaʼm en octubre de 1964. Y ampɨktson̈taʼm jaʼyan̈ kumaykedoʼoyiyaj. Jeʼm tɨɨwɨ Knorr oy ijooyay jeʼm Betel itywɨʼɨp Bélgica en 1965, dyaʼ an̈kujɨɨsneʼ idyɨk iga usan̈ okmɨ anɨʼmaytyaap iga akuyooxaoʼyiñ juʼuts siervo de sucursal. Maaj okmɨ nas juutypɨgam nɨmneʼ idyɨk jeʼm tɨɨwɨ Knorr 13 amtyɨy wiñtyi, Elly y ɨch atɨʼptamta jeʼm clase 41 de jeʼm Escuela de Galaad. Okmɨ iga kuyaj aseettaʼm jeʼm Betel itywɨʼɨp Bélgica.

Iga an̈kuyujkaneʼ derecho wɨaneʼ anyooxpadoy juʼuts abogado iga wɨaiñ ikoosteñaytya Jehová en Europa y tun̈gak an̈eymɨyaj juuty dyaʼ aʼmchiʼiyajtaap idyɨk (Filip. 1:7). Yɨʼp yooxakuy aaʼmchiʼ iga wɨaiñ anamuruyaj jeʼm an̈jagoʼoyiyaj en maaj de 55 países juuty dyaʼ aʼmchioyñɨɨmpa iga an̈mattaiñ jeʼm Dios In̈maatyi. Iganam anamuruyajpa idyɨk, dyaʼ anan̈kejta iga tsaam an̈kutɨʼɨyɨʼyba,  anakwiñkej iga an̈kuyooxaap Dios. Juchixkej an̈waʼgay Jehová iga ayooxpaʼdyiñ, anjoodon̈ idyɨk iga «tuum rey ianmaj jeex juʼuts jeʼm nɨʼ corriente jeʼm Jehová ikɨʼjom. Jeʼ ininɨkpa juuty jeʼ ixunba» (Prov. 21:1).

Anjɨɨspanam jempɨk nas jesɨgam anamuru tuum teguedɨʼɨyi de jeʼm Parlamento Europeo. Watykɨy an̈waʼk iga wɨaiñ anamuru y jesɨgam wɨap anɨʼmay iga numaaj ikupaʼtpa idyɨk «cinco minutos». Jeʼyukmɨ anan̈wejpaʼt Jehová y akwaʼk tyi idyɨk sɨʼ an̈wat. Aaʼmkiʼm y annɨʼmay «sɨʼ idyɨk anchiʼ gracias a Dios iga mich tuum jeʼm ityegedɨʼɨyi». Jeʼ akwaʼk, ¿tyi sɨʼ iññɨm? Anan̈kejay jempɨk nɨmpa Romanos 13:4 y tsaam igaʼman̈jak yɨʼp texto iga jeʼ idyɨk protestante. Yɨʼp iwat iga wɨaiñ anamuru media hora y tsaam awɨmurutaʼm. Jeʼ nɨm iga tsaam ichoowaixpa jeʼm yooxakuy jempɨk tan̈wattaʼmpa.

Nɨkpam jaʼyan̈ amtyɨy iga jeʼm Jehová ikumun ikooñwɨyñeʼ batallas legales en Europa iga tɨgɨykumpa kun jeʼm tan̈kupɨgoʼoyi, jeʼm derecho iniityyajwɨʼɨp jeʼm jaatun̈yaj iga ikuixpa imanɨktam y jeʼm impuesto. Watykɨyam an̈watneʼ yɨʼp yooxakuy y tsaam amaymay anaʼm juutypɨk Jehová ayooxpaʼtnetaʼm. Jeʼm Jehová itestigojyaj tan̈kooñwɨyñetaʼmum maaj de 140 casos en jeʼm Tribunal Europeo de Derechos Humanos.

Jeʼm amtyɨyyaj 90, awagayooxpadoytyaʼm kun Philip Brumley de jeʼm sede mundial y Valter Farneti de Italia, iga jeʼm tɨwɨtam ityyajwɨʼɨp Cuba majnam wɨaiñ iwɨkoosteñayyaj Jehová. Anjaʼyay tuum carta jeʼm embajada de Cuba itywɨʼɨp Bélgica y okmɨ anamuru jeʼm funcionario jempɨk ayooxpaʼttaʼmpa idyɨk. Anan̈mattaʼm tyiʼiga jeʼm an̈jagoʼoyi dyaʼ aʼmchioʼyba iga an̈mattaiñ jeʼm Dios In̈maatyi, pero dyaʼ wɨput ityumpɨy.

Anan̈wejpaʼttaʼm Jehová y wɨa mu an̈kutsattaʼm 5,000 biblias jemɨk Cuba. Jesɨk jeʼm tɨwɨtam ipɨktson̈yaj jeʼm biblias, an̈kutɨʼɨyɨytyaʼm iga Jehová sɨʼ idyɨk ikumayket jempɨk sɨʼ an̈wattaʼm. Jeʼyukmɨ an̈waʼktamnam permiso iga wɨaiñ an̈kutsattaʼm 27,500 biblias y achiʼityamta permiso. ¡Tsaam amaymaywat iga ayooxpadoy iga jeʼm tɨwɨtam ityyajwɨʼɨp Cuba iniityyajiñ idyɨk iBiblia!

Watykɨyam ayooxpadoʼyba iga jeʼm tɨwɨtam ityyajwɨʼɨp Cuba aʼmchiʼiyajtaiñ in̈matyaj jeʼm Dios In̈maatyi. Yɨʼp ayooxpaʼtneʼ iga an̈wɨnanɨgaʼyiñ jaʼyan̈ An̈jagoʼoyiyaj.

En 1994, tsukum tuum an̈aaji étnica en Ruanda y akukaʼayajta maaj de 1,000,000. Akkaʼayajtatyim weeñi tɨwɨtam. Jeʼyukmɨ jobitytyi anyooxpaʼttaʼm jeʼm tantɨwɨtam.

Jesɨk anuʼktaʼm jeʼm capital, Kigali, anaʼmtaʼm iga jeʼm Oficina de Traducción y juuty akaʼytyaap jeʼm totjaayiyaj kutujtujnasneta idyɨk. An̈madaytyamta iga weeñi tɨwɨtam y yoomtɨwɨtam akaʼaneyajta kun machete. Pero an̈madaytyamtatyim juutypɨk jeʼm tɨwɨtam nakwiñkejayyajta toyoʼoyi. Añixpɨktaʼm tuum tɨɨwɨ tutsi iga yamneʼ idyɨk 28 jaama tuum josom, tuum familia hutus iga Testigojyaj ikyamyaj jeem. Jemɨk Kigali wɨa an̈wattaʼm tuum an̈tuʼumaaji juuty anakpoʼkstaʼm espiritualmente maaj de 900 tɨwɨtam y yoomtɨwɨtam.

Okmɨ anastaʼm jeʼm frontera y anuʼktaʼm jemɨk Zaire (sɨɨ ixpɨktaap juʼuts República Democrática del Congo) iga nɨk an̈kuaʼmtaʼm jeʼm Jehová itestigojyaj nɨkneyajwɨʼɨp jeʼm campos de refugiados itywɨʼɨp toomi jeʼm tɨgan̈juj de Goma. Iga dyaʼ ampaʼttaʼmpa idyɨk anan̈wejpaʼttaʼm Jehová iga ayooxpaʼttaʼmiñ. Okmɨ akunuʼktaʼm tuum pɨɨxiñ juuty aitytyaʼm, y anakwaʼktaʼm siiga iixpɨkpa idyɨk tuum Jehová itestigo. «Jɨ —nɨm— ɨch aTestigo. Mananɨktaʼmpa juuty ity jeʼm Comité de Socorro». Tsaam amaymayataʼm jesɨk an̈tuʼumataʼm kun jeʼm comité y okmɨ kun 1,600 refugiados iga ananmajan̈chiʼityaʼm y anakpoʼkstaʼm espiritualmente. Y ammaytyam tuum carta de jeʼm Kumun Nayooxaoyyajpaʼap. Jeʼm tɨwɨtam tsaam maymayayaj jesɨk ikumaton̈yaj iga nɨʼmayyajta: «Juchixkej an̈waʼgaytyaʼmpa Jehová iga miyooxpaʼttaʼmiñ y an̈wɨjoodon̈tam iga dyaʼ michaktaʼmpa in̈kutyum». ¡Jempɨk nɨm jeʼm Kumun Nayooxaoyyajpaʼap kupakneum! Sɨɨ en Ruanda, ity maaj de 30,000 Jehová itestigojyaj iga ikuyooxayajpa kun maymayaaji.

Jeʼm amtyɨy 2011 kaʼ anyoomoʼ Elly, nɨkpam tuumtsam 58 amtyɨy idyɨk iga an̈koʼmɨyñetaʼm. Anan̈madaʼyba Jehová juʼuts anan̈jaam y jeʼ akpoʼkspa. Ayooxpaʼtnetyim iga anan̈madaʼyiñ amvecinojyaj jeʼm wɨtampɨk an̈maatyi.

Mex iga anaityum 90 anamtyɨy, aputpa jeʼm an̈matkuy tumtum semana. Amaymay iga ayooxpadoʼyba kun jeʼm Departamento de Asuntos Legales en jeʼm sucursal de Bélgica, y ananmajan̈chiʼiyajpa jeʼm betelitas mañipɨkyaj.

Nasneum tumtsam 84 amtyɨy iga an̈waday Jehová jeʼm wiñtyipɨk an̈wejpadoʼoyi. Dende jesɨgam anaity tuum wɨnanɨgoʼoyi kun Jehová y anjaampa iga majtyim an̈kunuʼkneʼ. ¡Tsaam amaymay iga jeʼ juchixkej ikumaton̈neʼ jeʼm anan̈wejpadoʼoyiyaj! (Sal. 66:19). b