Ir al contenido

Ir al índice

KUYUUJI 14

Ityumpɨyyaj ijoodon̈ayajpa iga ɨch man̈kuyujkɨʼɨwiñ

Ityumpɨyyaj ijoodon̈ayajpa iga ɨch man̈kuyujkɨʼɨwiñ

«Siiga minitoyt́amta̱p con jém iñt́ɨ̱wɨtam, jesɨc it́u̱mpɨy [...] ijo̱dóŋa̱yajpa iga ɨch maŋcuyujcɨɨwiñ» (JUAN 13:35).

WAAÑI 106 Cultivemos amor verdadero

JEʼM JƗƗXI TAN̈KUYUJKAPAʼAP a

¿Tyi ijɨɨsyajpa jaʼyan̈yaj jesɨk iaʼmyajpa jeʼm toyoʼoyi itywɨꞌɨp jeʼm Jehová ikumunjom? (Aʼmɨ jeʼm párrafo 1).

1. ¿Tyi iaʼmyajpa jaʼyan̈yaj jesɨk yaguiñ mojpa nɨkiyaj jeʼm an̈tuʼumaaji? (Aʼmɨtyim jeʼm foto).

 KUJƗƗSƗ iga tuum an̈komɨʼɨyi yaguiñ mojpa nɨki jeʼm an̈tuʼumaaji. Agui aʼman̈jakyaj iga wɨpɨktson̈yajta y jeʼm tɨwɨtam natoyyajtaap. Jesɨk seetyaj ityɨkkɨʼɨm jeʼm yoomoʼ iñɨʼmay iwɨdyaaya: «Jeʼm Jehová itestigojyaj tsaam kukakneyaj, y agui an̈kusuʼnɨy».

2. ¿Tyiʼiga weeñiyaj ichakneyaj iga ikuyooxayajpa Jehová?

2 Numaaj jeʼm Jehová itestigojyaj nakwiñkejayyajtaap nuntapɨk toyoʼoyi, pero tatan̈kaɨytyaʼmtyim (1 Juan 1:8). Jeʼyukmɨ jesɨk maaj tañixpɨkyajpa jeʼm tɨwɨtam, wɨapsɨ iga maaj tanaʼmayyajpa jeʼm ityan̈kaʼ (Rom. 3:23). Y weeñiyaj ichakneyaj iga ikuyooxayajpa Jehová numaaj iga iaʼmayyaj jeʼm ityɨwɨtam ityan̈kaʼ.

3. ¿Juutypɨk wɨap iixpɨkyajta jeʼm nuntapɨk cristianojyaj? (Juan 13:34, 35).

3 Tanaʼmtaʼmiñ eybɨk jeʼm texto juuty topneta yɨʼp kuyuuji (maayɨʼ Juan 13:34, 35). Jesús nɨm iga jeʼm iñunta kuyujkɨʼɨwiñyaj ixpɨkyajtaap por jeʼm toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap. Jeʼ dyaʼ nɨm iga jeʼm ikuyujkɨʼɨwiñyaj dyam jɨɨxtyogoyyajpa. Y Jesús dyaʼ nɨm «jesɨc mimichtyam [...] iñjoodon̈ataʼmpa iga ɨch maŋcuyujcɨɨwiñ», jeʼ nɨm «jesɨc it́u̱mpɨy [...] ijo̱dóŋa̱yajpa iga ɨch maŋcuyujcɨɨwiñ». Jesús iwɨan̈mat iga jeʼm ikuyujkɨʼɨwiñyaj y tun̈gakyaj iixpɨkyajpa jeʼm nuntapɨk cristianojyaj por jeʼm toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap.

4. ¿Juʼptam akwagoʼoyiyaj nawadayyajtaap weeñiyaj?

4 Weeñiyaj jempɨk dyaʼ jeʼ Jehová itestigojyaj wɨapsɨ iga nakwaʼkyajtaap: «¿Juutypɨk jeʼm toyoʼoyi iwatpa iga ixpɨkyajtaiñ ityam jeʼm nuntapɨk cristianojyaj? ¿Juutypɨk Jesús ikwiñkejay toyoʼoyi jeʼm ikuyujkɨʼɨwiñyaj? ¿Y juutypɨk wɨap tan̈watkiʼpstaʼm Jesús?». Jempɨk sɨʼbam tan̈kuyooxataʼm Jehová wɨɨ iga tanawadaytyamtaiñ yɨʼpyaj akwagoʼoyiyaj. Yɨʼp tayooxpaʼttaʼmpa iga tanakwiñkejtaʼmiñ toyoʼoyi, y maaj jesɨk tun̈gakyaj jɨɨxtyogoyyajpa (Efes. 5:2).

¿JUUTYPƗK JEʼM TOYOʼOYI IWATPA IGA IXPƗKYAJTAIÑ ITYAM JEʼM NUNTAPƗK CRISTIANOJYAJ?

5. ¿Juʼutspɨk toyoʼoyi ijɨykiʼmpa Jesús en Juan 15:12, 13?

5 Jesús iwɨan̈mat iga jeʼm nuntapɨk toyoʼoyi numaaj ikwiñkejyajpa jempɨk ityun̈ɨyyajpa (maayɨʼ Juan 15:12, 13). Tanaʼmtaʼmiñ jeʼm an̈kiʼmayoʼoyi chioywɨʼɨp, nɨm: «Natoyt́amta̱jɨ con iñt́ɨ̱wɨtam juuts ɨch mantoyt́ámpa mimicht́am». ¿Juʼutspɨk toyoʼoyi sɨʼ ijɨykiʼm? Jeʼ iwɨan̈mat iga yɨʼp toyoʼoyi iwatpa iga tuum cristiano ikɨan̈kodyiñ iityi por jeʼm ityɨɨwɨ. b

6. ¿Juutypɨk ikwiñkejpa jeʼm Dios In̈maatyi iga tsaam importante jeʼm toyoʼoyi?

6 Jeʼm Dios In̈maatyi in̈kejpa iga jeʼm toyoʼoyi tsaam importante. Jaʼyan̈yaj nɨmyajpa iga tsaam ikusuʼnɨyyajpa yɨʼpyaj versículos: «Tsa̱m tóyóypa Dios» (1 Juan 4:8); «To̱yɨ jém iñt́ɨ̱wɨ juuts minitoyt́a̱p iñyaac» (Mat. 22:39); «Siiga nu̱ma tantoypa jém tantɨ̱wɨ, wɨa̱p taŋwadáy perdón jáyaŋ jém it́áŋca» (1 Ped. 4:8), y «Jém tóyooyi d́a nunca cuyajpa» (1 Cor. 13:8). Yɨʼpyaj versículos y tun̈gakyaj in̈matyajpa tyiʼiga tsaam importante iga tanaidyiñ y tanakwiñkejiñ toyoʼoyi.

7. ¿Tyiʼiga jeʼm Wookkɨʼɨwiñ dyaʼ wɨap iwat iga idyiñ tuum familia ikuwɨtyi naxyukmɨ iga nakwiñkejayyajtaap toyoʼoyi?

7 Jaʼyan̈yaj nakwaʼkyajtaap: «¿Juutypɨk wɨap anjoodon̈a juʼp jeʼ jeʼm nuntapɨk religión? Ityumpɨyyaj nɨmyajpa iga dyaʼ mɨgoyyajpa, pero dyaʼ tumtyi jɨɨxi in̈kejyajpa». Jeʼm Wookkɨʼɨwiñ iwatneʼ iga idyiñ jeʼm religión mɨgoyyajpaʼap, jeʼyukmɨ jaʼyan̈yaj dyaʼ ikutɨʼɨyɨyyajpa juʼp jeʼ jeʼm nuntapɨk religión. Pero jeʼ dyaʼ wɨap iwat iga idyiñ tuum familia ikuwɨtyi naxyukmɨ iga nakwiñkejayyajtaap toyoʼoyi. Numaaj Jehová wɨap iwat jeempɨk. Iga jeʼam jempɨk chioʼyba jeʼm toyoʼoyi. Jeʼyukmɨ jempɨk iniidyayyaj jeʼm iespíritu y jeʼm ikumaykedoʼoyi, wɨap ikwiñkejyaj nuntapɨk toyoʼoyi (1 Juan 4:7). Wɨkejpa tyiʼiga Jesús nɨm iga jeʼm iñuntapɨk kuyujkɨʼɨwiñyaj ixpɨkyajtaap por jeʼm toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap.

8, 9. ¿Juutypɨk iyooxpaʼtneyaj tun̈gakyaj jeʼm toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap jeʼm Jehová itestigojyaj?

8 Juʼuts nɨm Jesús, jaʼyan̈yaj wɨaneʼ iixpɨkyaj jeʼm nuntapɨk cristianojyaj por jeʼm toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap. Juʼuts akwiñkejoʼoyi, tuum tɨɨwɨ iñɨɨyipɨk Ian ijɨɨspa jesɨk moj nɨki jeʼm mɨjpɨk an̈tuʼumaaji wattawɨʼɨp en tuum estadio. Jeʼtyim estadio oyñeʼ idyɨk iaʼm tuum partido. Jeʼ nɨmpa: «Sɨɨ jempɨk ityyaj idyɨk jeem pɨɨmi kukakneyaj. Jeʼm Testigojyaj toyoʼyyajpa, wɨnapuʼktugɨyñeyajta y jeʼm tsɨxtyam kupɨgoyyajpa». Y okmɨ nɨm: «Jempɨk maaj agaʼman̈jak jeʼ iga maymayyaj y tsaam nawɨnanɨgayyajtaap. Dyaʼ anjɨɨspa tyityam an̈matta, pero jempɨk anaʼm iga iwatyaj jeʼm Testigojyaj ni keman dyaʼ an̈kujaʼamay». c Jempɨk jeʼ iaʼm, ikwiñkej juʼutspɨk toyoʼoyi tanaidyaytyamta. Iga tantoytyaʼmpa jeʼm tantɨwɨtam, tanakwiñkejaytyaʼmpa yaʼachan̈jamoʼoyi y respeto.

9 Tuum tɨɨwɨ iñɨɨyipɨk John jesɨgam moj nɨki jeʼm An̈tuʼumayoʼytyɨkjom, tsaam igaʼman̈jaktyim iga jeʼm tɨwɨtam wɨsɨsɨoyyajpa y nawɨnanɨgayyajtaptyim. Jeʼ nɨm: «Jeʼm nuntapɨk toyoʼoyi iga nakwiñkejayyajtaap akkupɨk iga iniityyaj jeʼm nuntapɨk religión». d Ityñam jaʼyan̈ nasɨyoʼoyiyaj ikwiñkejyajpaʼap iga jeʼm Jehová itestigojyaj jeʼam jeʼm nuntapɨk cristianojyaj.

10. ¿Juchix tan̈kaʼ tanakwiñkej toyoʼoyi? (Aʼmɨtyim jeʼm nota).

10 Juʼuts tanjɨykimtaʼm wiñtyi, ityumpɨy jeʼm tantɨwɨtam tan̈kaɨyyajtyim. Jeʼyukmɨ wɨapsɨ iga nuʼkpa jeʼm jaama iga nɨmyajpa o iwatyajpa algun tyi iga dyaʼ tan̈kusuʼnɨʼyba (Sant. 3:2). e Jesɨk naspa yɨʼɨmpɨk wɨapsɨ iga uxan̈ tan̈kaʼ tanakwiñkej toyoʼoyi. ¿Tyi tayooxpaʼtpa iga wɨaiñ tanakwiñkej jeʼm toyoʼoyi? Tanaʼmaʼyiñ jeʼm Jesús iakwiñkejoʼoyi (Juan 13:15).

¿JUUTYPƗK IKWIÑKEJ JESÚS IGA ITYOYBA IDYƗK JEʼM IKUYUJKƗʼƗWIÑYAJ?

Jesús ikwiñkejay toyoʼoyi jeʼm iapóstolyaj mex iga jɨɨxtyogoyyaj. (Aʼmɨ jeʼm párrafojyaj 11 a 13).

11. ¿Tyi ikwiñkejyaj Santiago y Juan? (Aʼmɨtyim jeʼm imagenyaj).

11 Jesús dyaʼ in̈joʼkpa idyɨk iga jeʼm ikuyujkɨʼɨwiñyaj juchixkej iwɨwatyajiñ. Jeʼyukmɨ kun toyoʼoyi, ijɨɨxian̈chiʼ jesɨk jɨɨxtyogoyyajpa idyɨk iga wɨaiñ iniityyaj tuum wɨnanɨgoʼoyi kun Jehová. Tun̈kɨy, Santiago y Juan iñɨʼmayyaj iaapa iga iwaʼgaʼyiñ Jesús iga chiʼiyajtaiñ tuum mɨjpɨk teguedɨʼɨyi sɨn̈yukmɨ (Mat. 20:20, 21). Yɨʼp wɨsteen apóstolyaj ikwiñkejyaj iga nakujiʼpyajtaap idyɨk y iniityyajtoʼoba idyɨk tuum wɨbɨk teguedɨʼɨyi (Prov. 16:18).

12. ¿Tyiʼiga tanɨmpa iga dyaʼ numaaj Santiago y Juan ikwiñkejyaj tuum malojpɨk jɨɨxi?

12 Dyaʼ numaaj Santiago y Juan ikwiñkejyaj tuum malojpɨk jɨɨxi. Tanaʼmtaʼmiñ tyi iwatyaj jeʼm tun̈gak apóstolyaj: «Cuando imatoŋyaj jém diez icuyujcɨɨwiñ, tsa̱m ijóyixyaj jém wɨste̱n» (Mat. 20:24). Wɨap tan̈kujɨɨstaʼm tyi nas. Wɨapsɨ iga jeʼm tun̈gakyaj apóstolyaj iñɨʼmayyaj Santiago y Juan: «¿Miiapaʼaptam mimichtyam iga in̈waʼktaʼmpa tuum mɨjpɨk teguedɨʼɨyi sɨn̈yukmɨ? Dyaʼ numaaj mimichtyam in̈waganayooxanetaʼm Jesús. Aɨchtyam wɨaptyim ampɨktson̈taʼm jeexpɨk teguedɨʼɨyi». Kun ityumpɨy jempɨk nas, jeʼm apóstolyaj dyam nakwiñkejayyajta toyoʼoyi.

13. ¿Juʼutspɨk trato ichiʼ Jesús jeʼm iapóstolyaj mex iga jɨɨxtyogoyyaj? (Mateo 20:25-28).

13 ¿Tyi iwat Jesús? Jeʼ dyaʼ ijoʼykaʼ. Dyaʼ nɨm iga ikupin̈ba idyɨk tun̈gak pɨxiñtyam iga iniityyajiñ maaj humildad, iga juchixkej nakwiñkejayyajtaiñ toyoʼoyi y maaj wɨtampɨk apóstolyaj. Iyooxpaʼt kun toyoʼoyi jeʼm ikuyujkɨʼɨwiñyaj, ijoodon̈ idyɨk iga iniityyaj tuum wɨbɨk anmaj (maayɨʼ Mateo 20:25-28). Mex iga dyaʼ tyun̈kɨy jɨpmuruyaj jeʼm apóstolyaj, Jesús juchixkej ikwiñkejay toyoʼoyi (Mar. 9:34; Luc. 22:24).

14. ¿Juʼutskom idyɨk jesɨk mɨjayaj jeʼm Jesús iapóstolyaj?

14 Wɨapsɨ iga Jesús ijɨɨskupak juʼutskom mɨjayaj jeʼm apóstolyaj (Juan 2:24, 25). Peʼm tiempo, jeʼm líderes religiosos tsaam idyɨk ityeguetyaj iga iniityyajpa tuum mɨjpɨk teguedɨʼɨyi (Mat. 23:6; aʼmɨtyim jeʼm video Asientos del frente en la sinagoga, de jeʼm nota de estudio de Mateo 23:6TNM). Nakujiʼpyajtaptyim idyɨk y ijɨɨsyajpa iga maaj ijoodon̈yaj que jeʼm tun̈gakyaj (Luc. 18:9-12). f Jesús ijoodon̈ idyɨk iga yɨʼp jɨɨxi wɨaptyim iniityyaj jeʼm iapóstolyaj (Prov. 19:11). Dyaʼ idyɨk in̈joʼkpa iga juchixkej iwɨwatyajiñ, jeʼyukmɨ jesɨk jɨɨxtyogoyyaj, dyaʼ idyɨk ijoʼykaʼaba. Iaʼmneʼ idyɨk iga iniityyaj tuum wɨbɨk anmaj, y iyooxpaʼt kun toyoʼoyi iga iniityyajiñ wɨtampɨk jɨɨxiyaj, juʼuts jeʼm humildad y jeʼm toyoʼoyi.

¿JUUTYPƗK WƗAP TAN̈WATKIʼPSTAʼM JESÚS?

15. ¿Tyi tan̈kejaytyaʼmpa jempɨk iwatyaj Santiago y Juan?

15 ¿Tyi tan̈kejaytyaʼmpa jempɨk iwatyaj Santiago y Juan? Dyaʼ wɨɨ iga iwaʼkyaj tuum mɨjpɨk teguedɨʼɨyi. Pero dyatyim wɨɨ iga jeʼm tun̈gak apóstolyaj iaʼmchiyaj iga yɨkxpɨk jɨɨxi iweʼkyajiñ. Pero Jesús ikwiñkejay toyoʼoyi jeʼm 12 apóstolyaj. ¿Tyi tan̈kejaytyaʼmpa? Dyaʼ numaaj iga jɨɨxtyogoyyajpa tun̈gakyaj, tan̈kejaytyaʼmpatyim juʼutspɨk jɨɨxi tanakwiñkejtaʼmpa. Jeʼyukmɨ, siiga tanjoʼykaʼaba jempɨk iwat tuum tɨɨwɨ, tanakwaʼktamtaiñ: «¿Tyiʼiga pɨɨmi anjoʼykaʼ jempɨk iwat? ¿Nasuntaap iga ɨch jempɨk an̈kaguiñ anjɨɨxi? ¿Sɨʼ iñaskaʼ jeʼm tɨɨwɨ tuum tan̈kapɨk nasɨyoʼoyi? ¿Dyaʼ maaj wɨɨ iga anakwiñkejiñ toyoʼoyi y odoy anjɨɨskupakneiñ jempɨk iwat?». Siiga juchixkej tanakwiñkejayyajpa toyoʼoyi tun̈gakyaj, tanakwiñkejtaʼmpa iga tanuntapɨk cristianojtam.

Tanakwiñkejaytyaʼmiñ toyoʼoyi jeʼm tantɨwɨtam jesɨk jɨɨxtyogoyyajpa

16. ¿Tyiñam tan̈kejaʼyba jeʼm Jesús iakwiñkejoʼoyi?

16 Jeʼm Jesús iakwiñkejoʼoyi tan̈kejaytyaʼmpatyim iga tan̈kutɨʼɨyɨytyaʼmiñ jeʼm tantɨwɨtam (Prov. 20:5). Jesús wɨap idyɨk ijoodon̈a tyi iniityyaj ianmajom, taɨchtyam dyaʼ. Pero jempɨk wɨap tan̈wattaʼm jeʼ iga tanakwiñkejaytyaʼmiñ toyoʼoyi jeʼm tantɨwɨtam jesɨk jɨɨxtyogoyyajpa (Efes. 4:1, 2; 1 Ped. 3:8). Jempɨk tayooxpaʼtpa jeʼ iga tan̈wɨixpɨkyajiñ. Tanaʼmiñ tuum akwiñkejoʼoyi.

17. ¿Tyi nas jesɨk tuum superintendente ityegueda iga maaj iwɨixpɨkpa tuum tɨɨwɨ?

17 Tuum superintendente de circuito iga kuyooxaoʼyba idyɨk en África iixpɨk tuum tɨɨwɨ iga keʼnam dyaʼ idyɨk ikwiñkejpa toyoʼoyi. ¿Dyam ityegueda yɨʼp superintendente iga iwɨnanɨgaʼyba jeʼm tɨɨwɨ? Jeʼ nɨmpa: «Dyaʼ antsak iga anjɨʼyaʼyba, ampɨk anjɨɨxi iga majnam añixpɨkpa». Yɨʼɨmpɨgam ikutɨʼɨyɨy tyiʼiga idyɨk jeex jeʼm tɨɨwɨ. Jeʼ nɨmpa: «Agaʼman̈jak tyityam idyɨk iñaskaneʼ yɨʼp tɨɨwɨ y juʼtspɨy ikukak jeʼm iityi, jeʼyukmɨ anamigoja». Siiga juchixkej tanteguedataʼmpa iga tañixpɨktaʼmpa jeʼm tantɨwɨtam maaj tan̈wɨkutɨʼɨyɨytyaʼmpa y dyaʼ tan̈kaʼ tanakwiñkejaytyaʼm toyoʼoyi.

18. ¿Juʼptam akwagoʼoyiyaj tanawadaytyamtaiñ jesɨk tuum tɨɨwɨ iwatpa algun tyi iga dyaʼ tan̈kusuʼnɨʼyba? (Proverbios 26:20).

18 Wɨapsɨ iga juchixtyam nasuntaap iga tanamuruiñ tuum tɨɨwɨ jempɨk iwat algun tyi iga dyaʼ tan̈kusuʼnɨy. Pero, wiñtyi iga tanamuruiñ tanakwaʼktamtaiñ. «¿Anjoodon̈ ityumpɨy jempɨk nas?» (Prov. 18:13). «¿Iwattoʼoba idyɨk jeempɨk?» (Ecl. 7:20). «¿Oyñetyim an̈wat jeempɨk?» (Ecl. 7:21, 22). «¿Majtyimsɨ anjaʼyan̈watpa jeʼm kobakpiiji siiga anamurupa jeʼm tɨɨwɨ?» (maayɨʼ Proverbios 26:20). Siiga tan̈kujɨɨstaʼmpa yɨʼpyaj akwagoʼoyiyaj, wɨap tan̈kutɨʼɨyɨy iga maaj wɨɨ siiga tanakwiñkejpa toyoʼoyi y tan̈kujaʼamaʼyiñ jempɨk nasneʼ. g

19. ¿Juʼp jɨɨxi tampɨknetaʼm?

19 Ityumpɨyyaj jeʼm Jehová itestigojyaj ikwiñkejyajpa iga nunta ityun̈ɨyyajpa Cristo. Pero, ¿juutypɨk wɨap tanakwiñkejtaʼm tumtum de taɨchtyam? Tanakwiñkejaytyaʼmiñ toyoʼoyi jeʼm tantɨwɨtam mex iga jɨɨxtyogoyyajpa. Siiga tan̈watpa yɨʼɨmpɨk wɨapsɨ iga tun̈gakyaj iaʼmyajpa juʼp jeʼ jeʼm nuntapɨk religión y wɨap iga ikoosteñayyajpatyim Jehová kun taɨchtyam, jeʼm Dios tsampɨk toyoʼyba. Jeʼyukmɨ tampɨktaʼmiñ jeʼm tanjɨɨxi iga seguido tanatoytyamtaiñ, yɨʼɨmpɨgam tanakwiñkejtaʼmpa iga tanuntapɨk cristianojtam.

WAAÑI 17 “Quiero”

a Jaʼyan̈yaj ijoodon̈ayajtoʼoba tyi in̈kejpa jeʼm Dios In̈maatyi jesɨk iaʼmyajpa iga tanakwiñkejaytyamtaap nuntapɨk toyoʼoyi. Pero iga tatan̈kaɨykɨʼɨwiñtyam, wɨapsɨ iga juchixtyam tan̈kaʼ tanakwiñkejaytyamta toyoʼoyi. Yɨʼp kuyujijom tan̈kɨʼpin̈taʼmpa tyiʼiga tsaam importante tanakwiñkejaytyamta toyoʼoyi y juutypɨk wɨap tan̈watkiʼpsay jeʼm Jesús iakwiñkejoʼoyi jesɨk tun̈gakyaj jɨɨxtyogoyyajpa.

c Aʼmɨ jeʼm an̈kejayoʼoyi «Al fin mi vida tiene sentido», iga impaʼtpa en jeʼm Totjaayi Takjoodon̈apaʼap del 1 de noviembre de 2012, páginas 13 y 14, en español.

d Aʼmɨ jeʼm an̈kejayoʼoyi «Mi vida parecía ideal», iga impaʼtpa en jeʼm Totjaayi Takjoodon̈apaʼap del 1 de mayo de 2012, páginas 18 y 19, en español.

e Yɨʼp kuyuuji dyaʼ sɨʼ ijɨykiʼm mɨjtampɨk tan̈kaʼ juʼuts jempɨk in̈matpa 1 Corintios 6:9, 10. Jeexpɨk tan̈kaʼ ikɨʼpin̈yajpa jeʼm ancianojyaj.

f Nɨmyajpa iga waatyña amtyɨy okmɨ tuum líder religioso judío nɨm: «Yɨʼp naxyukmɨ ity maaj de treinta pɨxiñtyam iga iwɨwatyajpa juʼutstyim Abrahán. Siiga ity treinta, wɨsteen de jeʼeyaj, ammaanɨk y aɨch; siiga numaaj ity diez, wɨsteen de jeʼeyaj, ammaanɨk y aɨch; siiga numaaj ity cinco, wɨsteen de jeʼeyaj, ammaanɨk y aɨch; siiga ity wɨsteen numaaj ammaanɨk y aɨch; siiga ity tuum, numaaj aɨch».

g Proverbios 26:20: Juuty dyaʼ i kɨɨpiʼ, piʼchpa jeʼm juktɨ, y juuty dyaʼ i jempɨk kumɨgoyoʼyba kuyajpa jeʼm an̈aaji.