1, 2. a) ¿Tyi iniwatneyaj weeñi an̈jagoʼoyiyaj jeʼm Jehová iyooxakɨʼɨwiñyaj, y tyi iwatneyaj jeʼm tɨwɨtam? b) ¿Tyiʼiga wɨap tammaymayataʼm mex iga tayaʼachwattamtaap? (An̈matɨtyim tyi in̈kejpa jeʼm foto itywɨʼɨp yɨʼp totjaayi iwiñjom).

 YƗʼP jaama en maaj de 30 países y tɨgan̈jujyaj, jeʼm tantɨwɨtam dyaʼ aʼmchiyajtaap iga an̈tuʼumaayajiñ y putyajiñ jeʼm an̈matkuyjom. Weeñi yɨʼpyaj an̈eymɨyaj jeʼm an̈jagoʼoyiyaj ipajneyaj jeʼm tantɨwɨtam y yoomtɨwɨtam. ¿Tyiʼiga? Jehová ijoodon̈ iga jeʼeyaj dyaʼ tyi iwatneyaj. Numaaj imayyajpa y ikuyujkayajpa jeʼm Biblia, in̈kejayyajpatyim tun̈gakyaj jempɨk ikuyujkaneyaj y an̈tuʼumaayajpa kun jeʼm ityɨwɨtam. Dyatyim tɨgɨykuʼmyajpa en jeʼm política. Mex iga tsaam in̈an̈kamokneyaj kutɨʼɨchiyaj, yɨʼpyaj Dios iyooxakɨʼɨwiñyaj duroj ikoosteñayñeyaj Jehová, ikwiñkejneyaj iga wɨsɨsɨoyyajpa b y tsaam maymayyaj iga iwatneyaj jeempɨk.

² Wɨapsɨ iga mich iñaʼmayñeyaj ifoto yɨʼpyaj tɨwɨtam iga xikpa ixɨʼyaj, iwɨjoodon̈yaj iga Jehová maymay kun jeʼeyaj iga kupɨgoyyajpa, jeʼyukmɨ tsaam maymayyaj (1 Crón. 29:17a). Jesús nɨm: «Agui maymay jém tsa̱mpɨc yaachwatta̱p iga iwɨ̱watpa juuts ixunpa Dios […]. Maymáya̱taamɨ. Odoy aŋyáctaamɨ, porque impɨctsoŋtámpa tu̱m wɨbɨc xaja» (Mat. 5:10-12).

3. Juʼuts nɨm Hechos 4:19, 20, ¿tyi iwatyaj jeʼm apóstolyaj jesɨk an̈teeñkamokyajta, y tyiʼiga?

³ Jeʼm tantɨwɨtam sɨʼtyim iñaskayaj juʼuts jeʼm apóstolyaj ityyajwɨʼɨp idyɨk en jeʼm wiñtyipɨk siglo, jeʼeyaj yaʼachwatyajta  iga in̈matyajpa idyɨk jempɨk Jesús in̈kejtsak. Watykɨy an̈wejayyajta jeʼm an̈jagoʼoyikɨʼɨm y nɨʼmayyajta: «Odoy más aŋma̱tɨ jém Jesús iñɨyi̱mɨ» (Hech. 4:18; 5:27, 28, 40). ¿Tyi iwatyaj jeʼm apóstolyaj? (Maayɨʼ Hechos 4:19, 20). Ijoodon̈yaj idyɨk iga iniity maaj teguedɨʼɨyi jempɨk ikutsatneyaj iga in̈kejyajiñ jeʼm Dios In̈maatyi y ikjoodon̈ayajiñ tun̈gakyaj iapaʼap Cristo (Hech. 10:42). Jeʼyukmɨ Pedro y Juan ikujɨyñasyaj ityumpɨyyaj jeʼm apóstolyaj, y ikutson̈yaj iga maaj ikupɨkyajpa Dios y dyaʼ ichakyajpa iga in̈matyajpa iapaʼap Jesús. Keʼnam jesɨk sɨʼ idyɨk iñɨʼmayyaj jeʼm an̈jagoʼoyiyaj: «¿Tyiʼiga in̈wattaʼmpa jeempɨk? ¿Nunta in̈kupɨktaʼmpa iga wɨap iññaskaaytyaʼm jeʼm Dios ityeguedɨʼɨyi?».

4. Juʼuts nɨmpa Hechos 5:27-29, ¿juʼp akwiñkejoʼoyi tatsagaytyaʼm jeʼm apóstolyaj, y juutypɨk wɨap tan̈watkiʼpstaʼm?

⁴ Jeʼm apóstolyaj ichakyaj tuum wɨbɨk akwiñkejoʼoyi y ityumpɨy jeʼm nuntapɨk cristianos iniityyajtyim yɨʼp jɨɨxi: «más wɨ̱ iga aŋcupɨcpa Dios que iga aŋcupɨcpa jém pɨxiñt́am» (maayɨʼ Hechos 5:27-29). Okmɨ iga koʼtsyajta iga ikupɨkyajpa Dios, jeʼm apóstolyaj putyaj jeʼm an̈jagoʼoyi iwiñjom y «agui maymayyaj porque Dios ijɨ́c iga yaachwatyajta̱ jém Jesús icuyucmɨ», y duroj in̈matyaj (Hech. 5:40-42).

5. ¿Juʼptam akwagoʼoyiyaj tan̈kutson̈taʼmpa?

⁵ Jeʼm akwiñkejoʼoyi ichakyajwɨʼɨp jeʼm apóstolyaj iwatpa iga tanaidyiñ weeñi akwagoʼoyiyaj. Juʼuts akwiñkejoʼoyi, iga ikupɨkyaj maaj Dios que jeʼm pɨxiñtyam, ¿juutypɨk ikupɨkyajtyim jeʼm an̈kiʼimi iga ikupɨkyajiñ «jém aŋjagooyi»? (Rom. 13:1). Y taɨchtyam, ¿juutypɨk wɨap tan̈kupɨktaʼm «jém aŋjagooyiyaj» y jeʼm teguedɨʼɨyiyaj juʼuts iwat jeʼm apóstol Pablo y tawɨsɨsɨoytyaʼmiñ Dios iwiñjom iga jeʼam jeʼm maaj mɨjpɨk an̈jagoʼoyi? (Tito 3:1).

6. a) ¿Ityam jeʼ jeʼm «aŋjagooyi» in̈matpaʼap Romanos 13:1, y juutypɨk tɨgɨykuʼmpa kun taɨchtyam? b) ¿Juʼuts jeʼm teguedɨʼɨyi iniityyajwɨʼɨp ityumpɨy jeʼm an̈jagoʼoyiyaj yɨʼp naxyukmɨpɨk?

⁶ (Maayɨʼ Romanos 13:1). En yɨʼp versículo, jeʼm an̈maatyi «aŋjagooyi» nɨmtoʼoba  jeʼm an̈jagoʼoyiyaj yɨʼp naxyukmɨpɨk jempɨk in̈jakneyaj tun̈gakyaj. Jempɨk tacristianos tan̈kupɨktaʼmiñ jeʼm an̈jagoʼoyiyaj. Jeʼeyaj yooxpadoyyajpa iga odoy idyiñ an̈aaji, akkupaktaiñ jeʼm leyes y oyba hasta ikupujyajpa jeʼm Jehová ikumun (Apoc. 12:16). Jeʼyukmɨ tanɨʼmayyajpa iga tanyojtaʼmiñ jeʼm impuesto, tanakwiñkejayyajiñ respeto y tan̈kupɨktaʼmiñ (Rom. 13:7). Yɨʼpyaj an̈jagoʼoyiyaj ityyaj iga Jehová iaʼmchiñeʼ. Jesús iwɨan̈mat yɨʼp jɨɨxi jesɨk jeʼm Romajpɨk an̈jagoʼoyi Poncio Pilato sɨʼ idyɨk ikwaʼk. Jesɨgam Pilato nɨm iga jeʼ wɨap idyɨk ikɨakput iga akkaʼataap, Jesús ikutson̈: «Mich d́a t́i wɨa̱p aŋwadáy, jém autoridad iniit́wɨɨp mimich, michiiñe jém anJa̱tuŋ Dios» (Juan 19:11). Juʼutstyim Pilato, ityumpɨy jeʼm an̈jagoʼoyiyaj y jeʼm políticos yɨʼp jaamapɨk dyaʼ kukaʼpsneyaj jeʼm ityeguedɨʼɨyiyaj.

7. ¿Juchix dyaʼ tan̈kupɨkyajpa jeʼm an̈jagoʼoyiyaj, y tyi wɨɨ iga ijoodon̈ayajiñ?

⁷ Jempɨk tacristianos tan̈kupɨktaʼmpa jeʼm an̈jagoʼoyiyaj jesɨk jeʼm in̈kiʼmayoʼoyiyaj dyaʼ in̈teeñkamokyajpa jeʼm Jehová in̈kiʼmayoʼoyiyaj. Pero, jesɨk tawagayyajpa iga tan̈wattaʼmiñ jempɨk Dios dyaʼ iwɨixpa o iga odoy tan̈wattaʼmiñ jempɨk Dios ixunba, dyaʼ tan̈kupɨkyajpa. Juʼuts akwiñkejoʼoyi, wɨapsɨ iga jeʼm traytyipɨxiñtyam pɨʼɨmɨyyajtaap iga tɨgɨyyajiñ en jeʼm ejército. c O wɨapsɨ iga tanɨʼmaytyamtaap iga dyam wɨap tampɨktaʼm jeʼm tanBiblia y jeʼm tantotjaayiyaj; wɨaptyim tanɨʼmaytyamta iga odom taputtaʼmiñ jeʼm an̈matkuy y odomtyim tan̈tuʼumataʼmiñ. Jesɨk jeʼm an̈jagoʼoyiyaj an̈naaxiayajpa, juʼuts akwiñkejoʼoyi, jesɨk iyaʼachwatyajpa jeʼm Jesús ikuyujkɨʼɨwiñyaj, jeʼeyaj ikɨan̈kotyajpa cuenta Dios iwiñjom. ¡Jehová sɨʼ iaʼm ityumpɨy! (Ecl. 5:8).

8. ¿Juʼp kukaki ity kun jeʼm an̈maatyi an̈jagoʼoyi y jeʼm an̈jagoʼoyi maaj mɨjpɨk?

⁸ Jeʼm an̈maatyi aŋjagooyi takkutɨʼɨyɨʼyba iga algun i iniity tuum teguedɨʼɨyi, pero dyaʼ nɨmtoʼoba iga yɨʼbam jeʼm maaj wɨbɨk o jeʼm maaj mɨjpɨk teguedɨʼɨyi iga ity. Mex iga jeʼm an̈jagoʼoyiyaj iniityyaj teguedɨʼɨyiyaj, ity tun̈gak an̈jagoʼoyi maaj mɨjpɨk iga wɨap in̈jak ityumpɨy, sɨn̈yukmɨ y naxyukmɨ. Jeʼm Dios In̈matyijom tampaʼtpa cuatro veces iga Jehová nɨʼmaytyaap juʼuts jeʼm maaj mɨjpɨk An̈jagoʼoyi (Dan. 7:18, 22, 25, 27).

9. ¿Tyityam iaʼm Daniel jesɨgam an̈kejaytya jeʼm pooñyaj?

⁹ Jeʼm profeta Daniel iaʼm waatyi pooñ juuty akwiñkejaytya iga Jehová jeʼam jeʼm maaj mɨjpɨk an̈jagoʼoyi. Wiñtyi iaʼm cuatro wɨdyay animatyaj iga ikwiñkejyajpa jeʼm an̈jagoʼoyiyaj nasneyajwɨbam y jempɨk ityyajpa idyɨk okmɨ: Babilonia, Medopersia, Grecia y Roma, y jeʼm potencia in̈jaknewɨʼɨp yɨʼp jaama jeʼ jeʼm Reino Unido y Estados Unidos (Dan. 7:1-3, 17). Okmɨ, Daniel iaʼm iga Jehová kooñ juʼuts An̈jagoʼoyi jemɨk sɨn̈yukmɨ (Dan. 7:9, 10). Jempɨk an̈kejaytya okmɨ ikwiñkejpa tyi iñaskayajpa jeʼm an̈jagoʼoyiyaj ityyajwɨʼɨp yɨʼp jaama.

10. Juʼuts nɨmpa Daniel 7:13, 14, 27, ¿ityam ichiʼiba Jehová jeʼm teguedɨʼɨyi iga in̈jakyajiñ yɨʼp Nas, y tyi tan̈kejaytyaʼmpa de Jehová?

¹⁰ (Maayɨʼ Daniel 7:13, 14, 27). Daniel iaʼm iga Dios ikkaʼyaʼyba ityumpɨy ityeguedɨʼɨyiyaj jeʼm an̈jagoʼoyiyaj yɨʼp naxyukmɨpɨk, y ichiʼiba jempɨk maaj wɨap in̈jakyaj y jempɨk maaj pɨɨmiɨyyaj. ¿Ityam? A «algun i juʼuts tuum pɨɨxiñ imaanɨk» Jesucristo, y jeʼm «ikupin̈newɨʼɨp jeʼm Maaj Mɨjpɨk An̈jagoʼoyi» jeʼm 144,000 iga tsɨʼyyajpa juʼuts an̈jagoʼoyiyaj  «ityumpɨy jaama» (Dan. 7:18). Wɨkejpa iga Jehová jeʼam jeʼm Maaj Mɨjpɨk An̈jagoʼoyi, numaaj jeʼam jempɨk iniity jeʼm teguedɨʼɨyi iga iwatpa yɨʼɨmpɨk.

11. ¿Tyityamnam ijaykaʼm Daniel iga in̈kejpa iga Jehová jeʼam jeʼm maaj mɨjpɨk an̈jagoʼoyi ikuwɨtyi naxyukmɨ?

¹¹ Jeʼm pooñ jempɨk Daniel iaʼm iwɨan̈matpa jempɨk nɨmneum idyɨk wiñtyityim. Jeʼm profeta nɨm iga jeʼm «Dios sɨn̈yukmɨpɨk [...] ikkaʼmpa y ikkaʼyba jeʼm an̈jagoʼoyiyaj». Y nɨmtyim iga «jeʼm Yukmɨpɨk Dios jeʼam jeʼm An̈jagoʼoyi ikuwɨtyi yɨʼp naxyukmɨ y jeʼ wɨap ichak juʼuts an̈jagoʼoyi jempɨk jeʼ ikupin̈ba» (Dan. 2:19-21; 4:17). ¿Oyñeʼ ikkaʼyay o ichiʼiñeʼ Jehová teguedɨʼɨyi jeʼm an̈jagoʼoyiyaj? Jɨ, oyba iwat.

12. An̈maatɨ tuum akwiñkejoʼoyi juutypɨk Jehová ikkaʼy an̈jagoʼoyiyaj wiñɨk jaama. (Aʼmɨ jeʼm dibujo).

¹² Jehová iwɨakwiñkejneʼ iga ni tuum «aŋjagooyi» iktsɨʼyaʼyba jeʼm ityeguedɨʼɨyi. Tanaʼmiñ tukuteen akwiñkejoʼoyiyaj. Jeʼm faraón de Egipto tsaam iyaʼachwat jeʼm Jehová ikumun y watykɨy dyaʼ iaʼmchiʼ iga putyajiñ. Pero Dios ikɨakput jeʼm israelitas y ikjiʼkkaʼ faraón jeʼm Tsabats lamarjom (Éx. 14:26-28; Sal. 136:15). Jeʼm Babiloniajpɨk an̈jagoʼoyi Belsasar, jesɨgam sɨn̈aap idyɨk ixɨʼ in̈teeñkamok «jeʼm Omi sɨn̈yukmɨpɨk», maaj ikujiʼp «jeʼm diosyaj de plata y oro» y dyaʼ Jehová (Dan. 5:22, 23). Pero Dios ichaʼawat peʼm pɨɨxiñ tsampɨk nakujiʼptaap. «Jeʼtyi tsuʼu» Belsasar akkaʼata, y juuty in̈jakneʼ idyɨk chiʼiyajta jeʼm medos y jeʼm persas (Dan. 5:28, 30, 31). Jeʼm an̈jagoʼoyi Herodes Agripa I, de Palestina, ikkaʼ jeʼm apóstol Santiago y okmɨ ipaj jeʼm apóstol Pedro iga ikkaʼtoʼobatyim idyɨk. Pero Dios dyaʼ iaʼmchiʼ iga ikkupaguiñ jeʼm ijɨɨxi. «Dios icutsat tu̱m sɨŋyucmɨpɨc pɨ̱xiñ iga icmɨmneiñ [...]. Je̱mpɨgam ca» Herodes (Hech. 12:1-5, 21-23).

13. Jɨykiʼimɨ tuum akwiñkejoʼoyi iga juutypɨk Jehová ikooñwɨy waatyi an̈jagoʼoyiyaj mex iga ityuʼmneyaj idyɨk ijɨɨxi.

¹³ Jehová ikwiñkejnetyim iga jeʼam jeʼm maaj mɨjpɨk an̈jagoʼoyi mex iga jeʼm an̈jagoʼoyiyaj yɨʼp naxyukmɨpɨk ityuʼmyajpa ijɨɨxi. Ikupuj jeʼm israelitas y iyooxpaʼt iga ikooñwɨyyajiñ a 31 an̈jagoʼoyiyaj cananeos y wɨaiñ initsɨʼyyaj jeʼm Nas iga Jɨykamayñeyajta idyɨk (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24). Kooñwɨyyajtatyim jeʼm an̈jagoʼoyi Ben-Hadad y tun̈gak  32 an̈jagoʼoyiyaj sirios iga oy an̈aajiyaj kun jeʼm israelitas (1 Rey. 20:1, 26-29).

14, 15. a) ¿Tyi nɨmyaj jeʼm an̈jagoʼoyiyaj Nabucodonosor y Darío iga juʼuts jeʼm Jehová iAn̈jagoʼoyi? b) ¿Tyi nɨm de Jehová y jeʼm inación jempɨk ijay tuum salmo?

¹⁴ Jehová watykɨy iwɨakwiñkejneʼ iga jeʼam jeʼm Maaj Mɨjpɨk An̈jagoʼoyi. Jesɨgam tun̈gak jeʼm Babiloniajpɨk an̈jagoʼoyi, Nabucodonosor, nakujiʼpta iyaʼak iga tsaam pɨɨmi y tsaam wɨbɨk an̈jagoʼoyi, y dyaʼ iaʼm Jehová juʼuts jeʼm tyuumpɨk y maaj mɨjpɨk an̈jagoʼoyi, Dios iwat iga lukujaiñ. Jesɨgam nuʼk jeʼm ijɨɨxi, Nabucodonosor ikujiʼp jeʼm Yukmɨpɨk Dios y ikutɨʼɨyɨy iga jeʼm Jehová ian̈jagoʼoyi dyaʼ keman kuyajpa. Y nɨmtyim iga Dios dyaʼ i wɨap ikteeñan̈jak iga iwadyiñ juʼuts ijɨɨsneʼ (Dan. 4:30, 33-35). Okmɨ iga kutɨʼtsta Daniel siiga wɨsɨsɨoʼyba y Jehová ikɨakput jeʼm josom juuty ityyaj jeʼm tenatyaj, jeʼm an̈jagoʼoyi Darío pɨʼɨmɨyoy: «Ityumpɨyyaj jempɨk ityyaj juuty ɨch anan̈jakneʼ, iga ikupɨkyajiñ jeʼm Daniel iDios. Iga jeʼam jeʼm Dios vivojpɨk y juchixkej itypa. Jeʼm ian̈jagoʼoyi dyaʼ kuyajpa, juuty in̈jakneʼ dyaʼ i wɨap iktogoy» (Dan. 6:7-10, 19-22, 26, nota, 27).

¹⁵ Jempɨk ijay tuum salmo nɨm: «Jehová iwatneʼ iga odoy kupakyajiñ jeʼm naciónyaj imalojpɨk jɨɨxiyaj; imɨswatneʼ jeʼm tɨgan̈jujyaj ijɨɨxiyaj». Y nɨmtyim: «¡Maymay jeʼm nación iga iDios jeʼ Jehová, jeʼm kumun jempɨk jeʼ ikupin̈neʼ iga imɨʼɨchiʼ!» (Sal. 33:10, 12). ¡Jeʼyukmɨ tawɨsɨsɨoytyaʼmiñ Jehová iwiñjom!

16. ¿Tyi wɨap tan̈wɨkupɨktaʼm, y tyiʼiga? (Aʼmɨ jeʼm dibujo).

¹⁶ Tan̈kɨʼpin̈netamum jempɨk Jehová iwat wiñɨk. Jesɨk, ¿tyi tanan̈joʼktaʼmpa tannɨgɨyoʼoyijom? Wɨap tan̈wɨkupɨktaʼm iga Jehová ikɨakputpa jeʼm iyooxakɨʼɨwiñyaj jesɨk nuʼkpa jeʼm mɨjpɨk yaʼachaaji (Mat. 24:21; Dan. 12:1). Y jeempɨgam iwatpa jesɨk waatyi naciónyaj ityuʼmyajpa ijɨɨxi, yɨʼp nɨmtoʼoba Gog de Magog, iyaʼachwatyajpa ikuwɨtyi naxyukmɨ jeʼm Jehová iyooxakɨʼɨwiñyaj. Mex siiga tɨgɨykuʼmyajpa ityumpɨy jeʼm 193 an̈jagoʼoyiyaj de jeʼm Naciones Unidas, dyaʼ i ikooñwɨʼyba jeʼm  Maaj Mɨjpɨk An̈jagoʼoyi kun jeʼm iejército sɨn̈yukmɨpɨk. Jehová ijɨykamneʼ: «Ɨch anakwiñkejpa ampɨɨmi, an̈watpa iga akujiʼptaiñ, y jaʼyan̈ naciónyaj aixpɨkyajpa; y ijoodon̈ayajpa iga ɨch aJehová» (Ezeq. 38:14-16, 23; Sal. 46:10).

17. ¿Tyi iñaskayajpa jeʼm an̈jagoʼoyiyaj yɨʼp Naxyukmɨpɨk, y tyi naspa kun jempɨk wɨsɨsɨoyyajpa?

¹⁷ Jesɨk mojpa an̈aaji Gog, tsukumpa jeʼm in̈an̈pɨgam an̈aaji, jeʼm Armagedón, jesɨgam Jehová iktogoyba «it́u̱mpɨy jém aŋjagooyiyaj icuwɨ̱t́i yɨ́p naxyucmɨ» (Apoc. 16:14, 16; 19:19-21). Pero «numaaj jempɨk wɨsɨsɨoyyajpa ityyajpa yɨʼp naxyukmɨ y jempɨk kupɨgoyyajpa tsɨʼyyajpa» (Prov. 2:21, nota).

18. ¿Tyi sɨʼ iwatyaj jeʼm Jehová iyooxakɨʼɨwiñyaj, y tyiʼiga? (Daniel 3:28).

¹⁸ Dende wiñɨgam, jaʼyan̈yaj iga ityoyyajpa Jehová ikupɨkneyaj, mex iga yaʼachwatyajtaap y hasta akkaʼayajtaap. Ipɨkneyaj jeʼm ijɨɨxi iga wɨsɨsɨoyyajpa juʼutstyim jeʼm tukuteen hebreos iga kɨakputyajta de jeʼm horno iga juchixkej ikupɨkyaj jeʼm Maaj Mɨjpɨk An̈jagoʼoyi (maayɨʼ Daniel 3:28).

19. ¿Tyi ityeguedaap Jehová jesɨk ikɨʼpin̈ba jeʼm iyooxakɨʼɨwiñyaj, y tyi wɨɨ iga tan̈wattaʼmiñ?

¹⁹ Jeʼm salmista David iwɨjoodon̈ idyɨk tyiʼiga wɨɨ iga tawɨsɨsɨoytyaʼmiñ Dios iwiñjom. Ijaykunuʼk: «Jehová ikɨʼpin̈ba jeʼm tɨgan̈jujyaj. Akɨʼpin̈ɨ oh Jehová, kun jeʼm an̈kupɨgoʼoyi, siiga awɨsɨsɨoʼyba» (Sal. 7:8). Y nɨmtyim: «Jeʼm wɨsɨsɨoʼoyi y jeʼm kupɨgoʼoyi akupujiñ» (Sal. 25:21). Jeʼm maaj wɨbɨk ityi iga wɨap tanaity jeʼ iga tan̈kupɨguiñ Jehová, naxiñ tyi naspa odoy tantsaguiñ iga tan̈kupɨkpa. Jesɨk jeempɨktyim tanjaampa juʼuts ijaykunuʼk jeʼm salmista: «Maymayyaj jempɨk wɨsɨsɨoyyajpa […], jempɨk ikupɨgayyajpa jeʼm Jehová in̈kiʼmayoʼoyi» (Sal. 119:1, nota).