Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

Joseph F. Rutherford oh brother teikan erein arail mwemweitla Iurop

1920—Sounpar Epwiki Samwalahro

1920—Sounpar Epwiki Samwalahro

SANG tepin pahr 1920, sapwellimen Siohwa aramas akan uhdahn perenkihda doadoahk me pahn wiawi. Arail iren pahr me re pilada ong 1920 iei: “KAUN-O iei ahi kehl oh koul.”​—Mel. 118:14, King James Version.

Siohwa ketin kakehlakahda sounkalohk ngoang pwukat. Erein pahro, pioneer 225 tohtohla lel 350. Oh ih ahnsowo me sounkalohk tohtohsang 8,000 tepida kapedolong neirail ripoht en kalohk ong poasen kaun en Sounkadehdehn Siohwa kan. Siohwa ketin kapaiairailda pwehki arail uhdahn mwekidki doadoahko.

KASALEHDA NGOANG LAUD

Ni March 21, 1920, Joseph F. Rutherford, me ahnsowo kin tiengla mwowe nanpwungen Tohnsukuhl kan en Paipel, wia padahk ehu me oaralape “Aramas Rar me Momour Ahnsou Wet Sohte Pahn Mehla.” Tohnsukuhl kan en Paipel wia uwen arail kak en lukehdo aramas akan ong kapahreko. Irail pwain wasahn kasdo me keieu laud nan New York City oh kihpeseng doaropwehn luhk 320,000.

Doaropwehn nuhs ehu me pakairki kapahrek me oaralape “Aramas Rar me Momour Ahnsou Wet Sohte Pahn Mehla”

Aramas akan me kohpene uhdahn tohtohsang me Tohnsukuhl ko kasik. Aramas daulih 5,000 uhdahn kadirehla nan wasahn kasdou, oh kereniong meh 7,000 me kapwurpwurla. Kahn Iroiro ndahki ahnsowo “ehu ahnsoun mihting me keieu pweida mwahu me Tohnsukuhl kan en Paipel wia.”

Aramas akan esehla Tohnsukuhl en Paipel ko pwehki arail kin lohkiseli me “aramas rar me momour ahnsou wet sohte pahn mehla.” Ni ahnsowo, irail sohte wehwehki me rongen Wehio pahn kohpeseng laudsang mwo. Ahpw arail ngoang uhdahn laud. Ida Olmstead, me tepida iang towehda mihting kan nan 1902, nda, “Se ese me kapai laud mie ong aramas koaros oh se sohte uhdihsang at padahki rongamwahu wet ong irail kan me se tuhwong nan kalohk.”

WIAHDA NAIT PWUHK KAN

Pwehn tehk mwahu me sawaspen Paipel kan en kin mie, brother kan nan Pedel tepida pein wiahda ekei pwuhk pwukat. Irail pwainda misihn en wiahda pwuhk oh tepida doadoahngki nan ihmw poasoake ehu me mi Myrtle Avenue 35, Brooklyn, New York, me sohte dohsang Pedel.

Ni January 1920, Leo Pelle oh Walter Kessler tepida doadoahk Pedel. Walter nda, “Ahnsou me se lella wasao, brother me kin apwalih misihn en wiahda pwuhko kilangdohng kiht oh nda, ‘Awahte ehu elep kumwa en doadoahngki mwohn mwengehn souwas.’ E peki reht sen wahdo ekei koakon en pwuhk kei sang pere me mi pahn ihmwo (basement).”

Leo tamataman dahme wiawi rahno mwuri. E nda: “Se pwukoahki kamwakelehda dihd kan en keieun poasoaken ihmwo. Ehdin wasa ehu me pwelipwel me I kamwakele. Ahpw doadoahk wet ong Kauno, eri e uhdahn katapan.”

Misihn en wiahda pwuhk me kadoadoahk pwehn wiahda Kahn Iroir

Erein wihk keite, soundoadoahk ngoang ko wiahda Kahn Iroir (lokaiahn wai). Irail wiahda Kahn Iroir en February 1, 1920 meh 60,000 ni arail doadoahngki misihno (flatbed press) nan keriaun poasoakeo. Ni ahnsowohte, nan pere me mi pahn ihmwo, brother ko pil tepida doadoahngki ehu misihn en wiahda pwuhk me re kahdaneki Battleship. Re pil wiahda The Golden Age (lokaiahn wai) en April 14, 1920 wasao. E sansal me Siohwa ketin kapaiahda tohndoadoahk ngoang pwukat.

“Doadoahk wet ong Kauno, eri e uhdahn katapan”

“KITAIL EN EHUPENE NI POPOHL”

Sapwellimen Siohwa aramas loalopwoat ko kin ehupene oh kalaudehla arail doadoahko. Ahpw ekei Tohnsukuhl en Paipel ko kohkohsang sapwellimen Siohwa pwihn erein ahnsou apwalo sang pahr 1917 lel 1919. Dahme kak sewese irail? 

Oaralap ehu nan Kahn Iroir en April 1, 1920 koasoia “Kitail en Ehupene ni Popohl.” E kangoange irail oh nda, ‘Se kamehlele me koaros me men peikiong Siohwa pahn manokehla sapwung kan me re wiahda mwoweo oh pahn iang sapwellimen Koht aramas akan wia sapwellime doadoahk.’

Me tohto mwekidki met. Ehu pwopwoud ntingla oh nda me Kahn Iroiro sewese ira en wehwehki me ira wiahda sapwung nan sounpar kan mwoweo pwehki ara sohte iang doadoahk en kalohk. Mwurin mwo, ira koasoanehdi teng en kalohk ni ngoang. Mie doadoahk tohto me irail pwukat me pwurehng tepida iang kalohk pahn wia.

KIHPESENG PWUHKO “ZG”

Ni June 21, 1920, Tohnsukuhl en Paipel kan tepida doadoahk tohrohr ehu en kihpeseng kisin pwuhko “ZG,” The Finished Mystery (lokaiahn wai) me kilio menipinip. * Ahnsou me pwuhk wet keinapwidi nan pahr 1918, brother ko nekidala me tohto.

Sounkalohk koaros, kaidehn ihte pioneer kan, alehdi luhk en iang doadoahk tohrohr wet. “Koaros me papidaislahr sang nan mwomwohdiso koaros kak iang doadoahk wet. Lepin koasoi wet en kangoange emenemen: ‘Soahng ehute me ien wia’—kihpeseng ZG.” Edmund Hooper koasoia me ong me tohto, doadoahk wet iei tepin kalohk ihmw lel ihmw me re iang wia. E pil nda, “Se tepida wehwehkihla mwahu dahme kin pidada nan doadoahk wet me pahn ehu rahn laudsang dahme se kasik.”

PWUREHNG KOASOANEHDI DOADOAHKO NAN IUROP

Pwehki e apwal en kapehse ong Tohnsukuhl kan en Paipel nan sahpw teikan erein Mahwen Keieu en Sampah, Brother Rutherford men kangoange riatail Kristian ko oh pwurehng koasoanehdi doadoahk en kalohko. Eri ni August 12, 1920, ih oh brother pahmen seiloangki ahnsou reirei kohla Britain, Iurop, oh Middle East.

Brother Rutherford nan Isip

Ni Rutherford eh lella Britain, Tohnsukuhl en Paipel ko koasoanehdi mihting tohrohr siluh oh mihting ong wehi pokon 12 en wiawi. Aramas 50,000 me iang towehda mihting ko. Kahn Iroiro ndahki ahnsowo: “Met uhdahn kakehlakahda kompoakepatail ko. E kalaudehla arail kin miniminpene oh doadoahkpene ni limpoak, oh me tohto perenda.” Nan Paris, Brother Rutherford pwurehng wia padahko “Aramas Rar me Momour Ahnsou Wet Sohte Pahn Mehla.” Ni kapahreko eh tepida, ihmwo diralahr. Aramas silipwuki me men ale pasapeng ong arail peidek kan.

Sain kan pakairki kapahrek me wiawi nan Royal Albert Hall, London

Wihk kei mwuhr, Rutherford oh ienge ko kohla Athens, Cairo, oh Serusalem. Pwehn sewese irail kan me men rong nan wasa pwukat, Brother Rutherford wiahda wasahn nekidala pwuhk ehu nan Ramallah me karanih Serusalem. Ih eri pwurala Iurop oh wiahda ohpis en Iurop (Central European Office) oh koasoanehdi me pwuhk kan pahn wiawihda wasao.

KASANSALEHDA WIEWIA SAPAHREK KAN

Ni September 1920, Tohnsukuhl kan en Paipel kihpeseng makasihn tohrohro, The Golden Age No. 27, me kasansalehda kalokolok kan me wiawihong Tohnsukuhl kan erein pahr 1918. Irail doadoahngki misihno Battleship nipwong oh ni rahn pwehn wiahda makasihn daulih meh pahrar.

Kilel en Emma Martin me polihs ko wiahda

Aramas akan me wadek makasihno esehda dahme wiawihong Emma Martin. Sister Martin wia pioneer men nan San Bernardino, California. Ni March 17, 1918, ih oh brother silimen, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, oh E. A. Stevens, towehda mihting ehu en Tohnsukuhl kan en Paipel.

Emen ohl me iang mihtingo sohte kohla pwehn sukuhlki Paipel. Mwuhr ohlo nda me ohpis en mwoalen kopwungo me ndaiong en kohla iang mihtingo. Kahrepen eh kohla iang iei en alehdi mehn kadehde. Eri e alehdi “mehn kadehde” me e men aleo, me iei pwuhko The Finished Mystery. Rahn kei mwurin mwo, Sister Martin oh brother silimeno selidi. Irail selidi pwehki re kauwehla kosonned (The Espionage Act) ni arail kihpeseng pwuhk kan me keinapwidi.

Emma oh brother silimeno pahn selidi nan imweteng sounpar siluh. Ni May 17, 1920, mwurin arail repen pwungih pak tohto ahpw sohte pweida, irail selidi. Ahpw mwurin ahnsou kis, mie wekidekla kan.

Ni June 20, 1920, nan mihting tohrohr ehu nan San Francisco, Brother Rutherford koasoiahda dahme wiawihong sistero oh brother silimeno. Irail kan me towehda mihtingo uhdahn pwuriamweikihla dahme wiawihong Kristian ko. Irail eri kadarala kisinlikou ehu (telegram) ong president en Wehin Amerika, me koasoia me re uhdahn medewe me kopermento doadoahngki eh manaman ni sapwung ni eh wiahda lidip ehu ihte pwehn salihedi Sister Martin nan imweteng.

Rahnohte mwuri, President Woodrow Wilson mwadangete kasaledekihala Sister Martin oh Brother Hamm, Sonnenburg, oh Stevens. Met kauhdi wiewia sapahreko.

Ni pahr 1920 eh pahn nekier, Tohnsukuhl en Paipel ko esehda me mie soahng tohto me wiawi me ren kalahnganki. Doadoahk me kin wiawi ni poasen kauno pousehlahte kekeirda, oh Kristian mehlel kan kin tohtohla sang mahs oh kin soupisengki kalohki duwen Wehin Koht me iei ihte wehi me pahn kamwahwihala kahpwal kan. (Mad. 24:14) Pahro mwuri, 1921, pahn wia ahnsou ehu me doadoahk en lohki duwen Wehio pahn pil laudla sang mwoweo.

^ par. 18 Pwuhko “ZG,” iei The Finished Mystery me wia pali keisuh en pwuhk me adaneki Studies in the Scriptures. Kilio menipinip oh e wiawihda nin duwen Kahn Iroir en March 1, 1918. Lepin ntingo “Z” kin wehwehki Zion’s Watch Tower, oh “G,” keisuh en lepin nting kan en alpaped, kin wehwehki pali keisuh.