1, 2. (a) Dahme kahrehda e apwal ong pahpa nohno kan ren padahkihong neirail seri kan en pwoson Siohwa, oh ia ihte ahl me irail kak wia met? (b) Ire pahieu dah kan me kitail pahn koasoiapene met?

 PWOPWOUD ehu nan France nda: “Se kamehlele duwen Siohwa, ahpw met sohte wehwehki me nait seri ko pil pahn kamehlele. Sohte me kin sohsohki pwoson. Nait seri ko anahne ekisekis kakairada met.” Brother men nan Australia ntingihedi: “Omw sewese noumw serio en kakairada pwoson nan eh mohngiong ele wia ehu rehn mehkan me keieu apwal en wia.” E pil nda: “Mwein ke leme me ke sapengalahr peidek ehu me noumw serio ahneki. Ahpw ke kilang me e pil pwurehng idek peidekohte mwuhr! Pasapeng en peidek kan me noumw serio idek rahnwet ele sohte pahn itarohng ih lakapw.” Ni seri kan ar lalaudla, pahpa nohno tohto diarada me re anahne pwurepwurehng kawehwehda ire kohte ni pisetik. Oh re pil esehda me re anahne doadoahngki soangsoangen wiepen kasukuhl kan pwehn padahki neirail seri kan en poakohng Siohwa.

² Ma kowe pahpa de nohno men, mie pak ke medewe ma ke kak uhdahn padahkihong noumw seri kan en poakohng Siohwa oh pousehlahte papah ih pil ni ahnsou me re laudla? Ni mehlelo, sohte emen rehtail  kak pein wia met. (Ser. 10:23) Ihme kahrehda kitail anahne koapworopworki Siohwa en ketin sewese kitail. E ketikihda kaweid tohto ong pahpa nohno kan. Ia duwen omw kak sewese noumw seri kan? (1) Esehla mwahu irail. (2) Padahkihong irail soahng kan duwen Siohwa me mi nan omw mohngiong. (3) Doadoahngki karasaras kan. (4) Kapakapki sapwellimen Koht manaman oh kanengamahiong irail.

3. Ia duwen pahpa nohno kan ar kak alasang mwomwen en Sises kin ketin padahkih sapwellime tohnpadahk ko?

³ Sises kin kalapw ketin keinemwe rehn sapwellime tohnpadahk kan duwen dahme re kamehlele. (Mad. 16:13-15) Ke kak kahlemengih. Ni omw kin koasoakoasoiong noumw seri kan de iang irail wia mehkot, idek rehrail dahme re kin medemedewe oh mweidohng irail en ndaiong uhk ia uhdahn arail pepehm. Ia duwe, mie mehkot me re kin peikasalki? Brother men me sounpar 15 nan Australia nda: “Ngehi oh Pahpa kin kalapw koasoia duwen ei pwoson oh met kin sewese ie en doudouloale duwen met. E kin idek: ‘Dahme Paipel mahsanih?’ ‘Ke kamehlele dahme e mahsanih?’ ‘Dahme kahrehda ke kamehlelehki met?’ E kin men ien sapengki pein ei lokaia ahpw dehr alasang dahme ih de Nohno kin nda. Ni ei lalaudla, I anahne kamwahwihala ei pasapeng kan.”

4. Dahme kahrehda e kesempwal en kasalehda kanengamah oh sapengala peidek kan me noumw seri kan idek? Menlau kihda ehu karasaras.

⁴ Kasalehda kanengamah ma noumw seri kan sohte mwadang kamehlele ire ehu me Paipel padahngki. Sewese irail en diarada pasapengpen arail peidek ko. Emen pahpa nda: “Kesempwalki peidek kan me noumw serio idek. Dehr kasohwe oh wiahki me e sohte kesempwal, oh dehr soikala ire ehu ihte pwehki e kahrehiong uhk ken soansuwedda.” Ni mehlel, e mwahu me noumw seri kan kin idek peidek, pwehki met wehwehki me re men wehwehkihla. Sises pil kin ketin peidengki mehkan ni eh pwulopwul. (Wadek Luk 2:46.) Pwutak men me sounpar 15 nan Denmark nda: “Ni ei nda me I peikasalki me se iang kaudok mehlel, ei pahpa oh nohno kasalehda meleilei, mendahte ira ele pwunodki dahme I medewe. Ira doadoahngki Paipel oh sapengala ei peidek kan koaros.”

5. Mehnda ma seri kan pil kin mwomwen pwoson Siohwa, dahme pahpa nohno kan anahne wia?

⁵ Esehla mwahu noumw seri kan. Dehr medewe me re kin pwoson Siohwa ihte pwehki re iang kohla kalohk oh mihting kan. Ia uhdahn arail pepehm duwen Siohwa, oh dahme re kin medewehkihong Paipel? Wia uwen omw kak en diarada ma mie mehkot kin kahpwalihala arail en lelepekte ong Siohwa. Koasoia duwen Siohwa rahn koaros ni omw kin iang irail wia soahng kan. Kapakapki noumw seri kan ni ahnsou me ke kin mi rehrail oh ni ahnsou me ke kelehpw.

6. Ni pahpa nohno kan ar pousehlahte sukuhlki duwen Siohwa oh Paipel, ia duwen met eh sewese irail en padahki neirail seri kan?

⁶ Aramas akan perenki rong Sises pwehki e ketin poakohng Siohwa oh pil dehdehki mwahu Paipel. Re pil kehn me Sises ketin poakohng irail. Eri re kin rong kanahieng dahme e mahsanih. (Luk 24:32; Sohn 7:46) Ni ahlohte, ni ahnsou me noumw seri kan kilang me ke kin poakohng Siohwa, met sewese irail en pil poakohng ih. (Wadek Deuderonomi 6:5-8; Luk 6:45.) Eri pousehlahte onopki mwahu Paipel oh kaukaule wadek neitail sawaspen Paipel kan. Kalaudehla omw esehla duwen soahng kan me Siohwa ketin kapikada. (Mad. 6:26, 28) Ni omw kalaudehla omw esehla Siohwa, met pahn kalaudehla omw kak padahkihong noumw seri kan duwen ih.​—Luk 6:40.

7, 8. Dahme ke kak wia ni ahnsou me ke sukuhlki mehkot duwen Siohwa? Ia duwen ekei pahpa nohno kan ar wia met?

⁷ Ni omw sukuhlki mehkot duwen Siohwa, padahkihong noumw seri kan. Wia met ni ahnsou sohte lipilipil me ke mi rehrail, kaidehn ihte ni amwail kin kaunopadahng mihting kan de nan amwail kaudok en peneinei. Met iei me pwopwoud  ehu wia nan Wehin Amerika. Ira kin koasoiaiong neira seri kan duwen Siohwa ni arail kin kilang mehkot me kaselel nan kepikipik kan de ni arail kin kang mwenge iou. Ira nda: “Se kin katamankihong nait seri ko duwen limpoak oh erpit me Siohwa ketin doadoahngki nan soahng koaros me e ketikihong kiht.” Pwopwoud ehu nan Palieir en Aperika kin perenki koasoia duwen kapikipikda ni ara iang neira serepein riemeno doadoahk nan arail mwetuwelo. Karasepe, mwein ira koasoia uwen kapwuriamwei en weren tuhke ehu eh kin wiahla tuhke pwoat. Pwopwoudo nda: “Se kin song en sewese nait serepein ko ira en kakairada ara wauneki mour oh pil mwomwen kapwuriamwei en mour eh wiawihda.”

⁸ Pahpa men nan Australia wahla nah pwutako, me sounpar eisek, wasahn nekinek dipwisoun mahs kan (museum). Pahpao pilada soangen ahnsowo pwehn sewese nah pwutako en kakehlakahda eh pwoson oh kilang mehn kadehde kan me Siohwa iei Sounkapikada. E nda: “Se kilang soangen menihkehn nansed en mahs kan me adaneki ni lokaiahn wai ammonoids oh trilobites. Se pwuriamweikihla duwen wiawihdahn menihke pwukat ar kaselel, pisetik oh apwal en wehwehki oh pil unsek, sohte weksang dahme kitail kak kilang rahnwet. Eri ma mour tepisang mehkot me sohte uhdahn kapwonopwon ahpw ekisekis wiahla mehkot me uhdahn kapwuriamwei oh apwal en wehwehki, eri ia kahrepen menihken nansed en mahs pwukat wiawidahr ni ahl kapwuriamwei? Met wia mehn kasukuhl ehu me kamwakid ie laud oh kahrehda I en ehukihong nei pwutako.”

9. Dahme kahrehda e mwahu en doadoahngki karasaras kan? Karasaras dahieu me emen nohno doadoahngki?

⁹ Sises kin kalapw ketin doadoahngki karasaras kan. E ketikihda mehn kasukuhl kesempwal kan sang ni eh ketin doadoahngki poadopoad de karasaras kan. (Mad. 13:34, 35) Ni omw kin doadoahngki karasaras kan, ke kin mweidohng noumw seri kan en doadoahngki arail elen madamadau. Met pahn sewese irail en medewe duwen mehn kasukuhlo me ke padapadahkihong irail, wehwehki mwahu, oh tamataman. Re pil pahn perenki ale kasukuhl. Karasepe, nohno men nan Sapan men nah pwutak riemeno en sukuhlki me mwomwen Siohwa eh ketin wiahda nan wehwe kin wia kasalepen uwen eh ketin nsenohkin kitail. Emen nah pwutako sounpar waluh oh mehteio sounpar eisek. Eri e doadoahngki karasaras ehu me ira en kak wehwehki. E kihong ira milik, suke, oh koahpi. Ih eri ndaiong nah pwutak ko ren wiahda nime koahpi. E nda: “Ira doaloahda ni keneinei. Ni ei ndahng ira dahme kahrehda ira doaloahda ni keneinei, ira nda me re men wiahda koahpio en duwehte me I kin perenki nimo. I kawehwehda me Koht pil ketin doaloahda kahs kan nan wehwe ni keneinei, me uhdahn mwahu ong kitail.” Pwutak ko peren ni ara sukusukuhlki duwen mehn kasukuhl wet, oh ira sohte manokehla!

10, 11. (a) Karasaras dah me ke kak doadoahngki pwehn kasalehiong noumw seri kan me mie Sounkapikada men? (Menlau kilang tepin kilel.) (b) Karasaras dah kan me ke kin doadoahngki?

¹⁰ Karasaras dah me ke kak doadoahngki pwehn kasalehiong noumw seri kan me Sounkapikada men uhdahn mie? Ke kak iang noumw serio umwunda keik ni amwa pwakih mehn kaweid ehu ong doaloahda keiko. Kawehwehda dahme kahrehda  e kesempwal en pwakih ni pwung mehn kaweido. Kowe eri kihong noumw serio apel ehu de ehu soangen wahntuhke oh idek: “Ke ese me mie mehn kaweid en wiahda apelet?” Kowe eri lopukpeseng nanwerenge oh kasalehiong ih ehu weren apelo. Kawehwehiong ih me weren apelo duwehte mehn kaweid ehu. E kihda kaweid kan ong ia duwen eh pahn wiahla apel. Ahpw kaweid pwukat uhdahn apwal sang kaweid kan ong wiahda keik. Ke kak idek: “Mie emen me ntingihedi mehn kaweid ong keiko. Eri ihs me ntingihedi mehn kaweid ong apelo?” Ma seri ko laud, ke kak kawehwehda me kaweid kan ong wiahda tuhkehn apel pwoat oh pil apel tohto kin dierek nan DNA. Ke pil kak kasalehiong irail ekei kilel de karasaras kan nan pali 10-20 nan neitail kisin pwuhk me oaralape ni lokaiahn wai The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking.

¹¹ Pahpa nohno tohto kin iang neirail seri kan wadekpene oaralapo “Was It Designed?” nan Awake! (lokaiahn wai). Ma neirail seri ko tikitik, pahpa nohno ko kak kawehwehda ni mengei ire ko. Karasepe, pwopwoud ehu nan Denmark kapahrekihpene sompihr ong menpihr. Ira nda: “Sompihr kan duwehte mwomwen menpihr kan. Ahpw ia duwe, sompihr kan kak kutohrehdi oh kasawahdi kisin sompihr kan? Menpihr kan anahne wasa tohrohr ehu me ren kin peidi ie? Oh ia duwen omw kak kapahrekihpene ngilen sompihr ehu ong ngilen menpihr eh kin kokoul? Eri ihs me ahneki loalokong laud, me wiahda sompihr kan de Sounkapikada menpihr kan?” Ni omw kin kawehwe soahng kan oh idek peidek rehn noumw seri kan, ke kin sewese irail en doadoahngki arail “erpit oh dehdehki” oh pil kakehlakahda arail pwoson Siohwa.​—Lep. Pad. 2:10-12.

12. Ia duwen omw kak doadoahngki karasaras kan pwehn padahkih noumw seri kan me sohte lipilipil dahme Paipel mahsanih kin pwung?

¹² Ke kak doadoahngki karasaras kan pwehn padahkihong noumw seri kan me sohte lipilipil dahme Paipel mahsanih kin pwung. Karasepe, ke kak wadek Sohp 26:7. (Wadek.) Dehr ihte ndaiong noumw seri kan me audepen iretikitik wet uhdahn pwilisang rehn Siohwa. Ahpw, sewese irail en doadoahngki arail koahiek en madamadau. Eri ke kak nda me aramas akan ni mwehin Sohpo ele sohte kamehlele me sampah wet langalang nan wehwe. Re ese me soahng koaros, duwehte mpwei de kisin takai, anahne mi pohn mehkot. Ni ahnsowo, sohte emen me kadehdehda me sampah wet langalang nan wehwe, pwehki ahnsou ko sohte neirail dipwisou kan duwehte telescope de wererail mehn peidaid kan nan wehwe. Iren mehn kasukuhlo iei me mendahki Paipel ntingdi mahsie, e kin ahnsou koaros pwung pwehki e pwilisang rehn Siohwa.​—Neh. 9:6.

13, 14. Ia duwen pahpa nohno kan arail kak padahkihong neirail seri kan ren peikiong dahme Paipel mahsanih?

¹³ E pil kesempwal en padahkihong noumw seri kan me ni arail kin peikiong dahme Paipel mahsanih re pahn keieu peren. (Wadek Melkahka 1:1-3.) Karasepe, ke kak idek rehn noumw seri kan ren medewehla me re pahn kohla oh kousoanla pohn deke kis. Irail anahne pilada ekei aramas me pahn iang irail mi mwo. Eri ke kak idek, “Soangen aramas dah me ke pahn luke ma ke men koaros en miniminpene?” Kowe eri wadek Kalesia 5:19-23 pwehn kilang soangen aramas dah kan me Siohwa ketin kupwurki en mi nan sampah kapwo.

¹⁴ Ni ahl wet, ke kak padahkihong noumw seri ko mehn kasukuhl kesempwal riau. Keieu, Siohwa kin ketin padapadahkihong kitail ia duwen atail en ahneki mour nsenamwahu ahnsou wet oh pil ahneki popohl rehn aramas teikan. Keriau, e ketin padapadahkihong kitail ia duwen atail pahn kousoan nan sampah kapwo. (Ais. 54:13; Sohn 17:3) Ke pil kak kasalehiong noumw seri kan ia duwen Paipel eh sewesehier riatail Kristian kan. Karasepe, rapahkihda koasoipen emen nan neitail sawaspen Paipel kan, mwein sang nan oaralapo “Paipel Kin Wekidala Mouren Aramas” nan Kahn Iroir. De peki rehn emen nan omw mwomwohdiso en padahkihong uhk oh pil noumw seri kan ia duwen Paipel eh sewese ih en wiahda wekidekla laud kan pwehn kaperenda Siohwa.​—Ipru 4:12.

15. Dahme pahn seweseiuk padahki noumw seri kan?

 ¹⁵ Doadoahngki omw koahiek en madamadau en wiahiong mehn kasukuhl kan en kaperen ni omw kin padahki noumw seri kan. Medewehda soangsoangen ahl akan en sewese irail en perenki arail sukuhlki duwen Siohwa oh karanihala ih. Oh pousehlahte wiewia met ni arail wie lalaudla. Emen pahpa nda: “Dehr pwangahkihda omw kin song wiepe kapw kan pwehn koasoia ire kan me re rongehr mwoweo.”

16. Ni omw kin padapadahki noumw seri kan, dahme kahrehda e uhdahn kesempwal en kanengamahiong irail? Ia duwen ekei pahpa nohno ar kasalehda kanengamah?

¹⁶ Pwehki sawas sang sapwellimen Siohwa manaman, noumw seri kan kak ahneki pwoson kehlail. (Kal. 5:22, 23) Ahpw ahnsou kin anahn pwe arail pwoson en kehlailla. Eri kanengamahiong noumw seri kan oh pousehlahte padapadahki irail. Emen pahpa sang Sapan me naineki pwutak men oh serepein men nda: “Ngehi oh ei pwoudo kin kihong nait seri ko ahnsou laud. Sangete ni ara tikitik, I kin onop rehra rahn koaros erein minit 15, ihte rahn en mihting kan me se sohte kin. Minit eisek limau sohte apwal ong kiht koaros.” Emen sounapwalih me kin seiloak ntingihedi: “Ahnsou me I pwulopwul, mie ei peidek de iren peikasal tohto me I sohte kak kawehwehda. Tohtohn peidek pwukat kin ekisekis pasapengla nan mihting kan de erein onop en peneinei de pein ei onop. Ihme kahrehda e kesempwal me pahpa nohno kan en pousehlahte wie kasukuhl.”

17. Dahme kahrehda e kesempwal pahpa nohno kan ren kakehlakahda pein arail pwoson? Ia duwen pwopwoud ehu nan Bermuda ara sewese neira serepein ko en pwoson Siohwa?

¹⁷ Ei mehlel, noumw seri kan kak sukuhlki laud ni arail kilang me ke uhdahn pwoson Siohwa. Irail kin tetehk dahme ke kin wia. Eri pousehlahte kakehlakahda pein omw pwoson. Mweidohng noumw seri kan en kilang me ke uhdahn kamehlele me Siohwa ketin ieias. Karasepe, pwopwoud ehu nan Bermuda kin kapakap rehn neira serepein ko oh peki Siohwa en ketin kaweid irail ni ahnsou me ira kin pwunodki mehkot. Ira pil kin kangoange neira seri ko en pein wia arail kapakap. “Se kin ndaiong nait serepein laudo, ‘Likih Siohwa ni unsek, pousehlahte soupisengki doadoahk en Wehio, oh dehr nohn pwunod.’ Ni eh kilang imwilahn mepwukat, e ese me Siohwa kin ketin sewesewese kiht. Met kin kalaudehla eh pwoson Koht oh pil Paipel.”

18. Dahme pahpa nohno kan en dehr manokehla?

¹⁸ Pahpa nohno kan, dehr manokehla me kumwail sohte kak idingkihong noumwail seri kan en ahneki pwoson. Ke kin padokedi oh kalamwuri, ahpw Siohwa kelehpw me kak ketin kahrehiong en kekeirda. (1 Kor. 3:6) Eri, doadoahk laud pwe ken padahkihong noumw seri kan duwen ih, oh kapakapki sapwellime manaman pwehn sewese irail en ahneki pwoson. Ke kak kamehlele me Siohwa pahn ketin kapaiada omw doadoahk laud koaros.​—Ep. 6:4.