Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

Ia Duwen Madamadau Duwen Dihp Eh Wekila?

Ia Duwen Madamadau Duwen Dihp Eh Wekila?

Ia Duwen Madamadau Duwen Dihp Eh Wekila?

“ARAMAS akan rahnwet sohte kin pwungki madamadau me dene irail dipan pwehki dihp me tepin atail pahpa oh nohno wiahda. Re pil sohte pwungki me re kin wiahda dihp. . . . Mwein aramas akan me duwehte Adolf Hitler oh Josef Stalin me wiahda dihp ahpw meteikan sohte wiahda dihp.”​—The Wall Street Journal.

Duwehte me kileldi powe, wekidekla laud kin wiawi ong madamadau duwen dihp. Dahme kahrehda? Dahme wekila? Ia wehwehn dihp me aramas tohto rahnwet kin uhwong?

Mie ire riau me pid madamadau wet, keieu iei dihp me kitail sohsohki oh keriau iei dihp me kitail kin pein wiahda. Ire keieuo iei mehkot me mi rehtail mehnda ma kitail mwahuki de soh. Ire keriauo iei mehkot me kitail kin nsenki wiahda. Kitail pahn tehk kanahieng ire pwukat.

Uhdahn Kitail Sohsohki Dipen Tepin Atail Pahpa oh Nohno?

Paipel mahsanih me tepin dihp me atail pahpa oh nohn wiahda lelohng aramas koaros. Kahrehda kitail koaros kin ipwidi nin duwen aramas soh unsek kei. Paipel mahsanih: “Wiewia sapwung kan koaros, iei dihp.”​—1 Sohn 5:17.

Aramas tohto sohte kak wehwehki oh pwungki madamadau me dene aramas koaros soh unsek ni arail ipwidi pwehki dihp me wiawi mahs me re sohte iang pidada. Emen sounpadahk me adaneki Edward Oakes nda: “Aramas tohto pahn pwuriamwei ma arail sarawio pahn padahkihong irail en kamehlele me irail aramas dipan ekei. Re kin kahmahmkihla met. De emen ele pahn nda me e dipan oh song en liksang dihp ahpw e sohte kin kapwaiada met.”

Ehu kahrepe me aramas kin apwalki pwungki padahk duwen tepin dihp me wiawio iei pwehki dahme sarawi kan kin padahngki. Karasepe, nan mihting kan me wiawi nan Trent (1545-1563), sarawio sohte kin pwungki emen me sohte kamehlele me seri me ahpwtehn ipwidi anahne papidaisla pwehn ale mahkpen diparail kan. Ma seri pwelel men mehla ahpw sohte papidais, sounpadahk kan kin nda me dipe kan me sohte lapwada pahn ire sang ih en kohla nanleng kohkohlahte. Emen sounpadahk me adaneki Calvin padahngki me seri pwelel kan ‘kin wa kalokeparail sangete ni arail kohsang nan kapehden arail nohno.’ Irair en seri pwukat kahrehiong ‘Koht eh ketin kalahdeki irail.’

Pali laud en aramas kin pehm me seri pwelel kan sohte diparail kahrehda e sohte pwung ong aramas en medewe me seri pwukat anahne lokolok pwehki dihp me re sohsohki. E mengei en kilang dahme kahrehda padahk pwukat kin kahrehiong aramas akan en solahr kamehlele duwen tepin dihp me wiawi. Ekei kaunen sarawi kan kin apwalki nda me seri pwelel kan me sohte papidais pahn kohla nan kisiniei. Irail sohte ese dahme uhdahn pahn wiawihong seri pwukat. Mendahki e sohte wiahla kisehn padahk en sarawio, erein sounpar epwiki kei, Kadolik kin padahngki me ngenen seri pwelel pwukat me sohte papidaisla pahn mi nan wasa ehu me adaneki Limbo. *

Pil ehu kahrepe me kaluwetehla en aramas arail kamehlele duwen tepin dihp me wiawio iei pwehki sounpadahk kan oh saintis kan nan pahr 1,800 samwa tepida peikasalki ma poadopoad en Paipel kan uhdahn mehlel. En Darwin eh padahk me dene mour depweila miehla kin kahrehiong aramas tohto en kilangwohng koasoipen Adam oh Ihp nin duwen soai likamw pwoat. Imwilahn met kahrehda aramas tohto rahnwet kin medewe me Paipel audaudkihte madamadau oh tiahk en irail kan me ntingihdi Paipel a kaidehn sapwellimen Koht madamadau.

Dahme met wiahiong padahk me pid tepin dihpo? Ma irail kan me kin iang sarawi pahn kamehlele me Adam oh Ihp sohte mie, eri met wehwehki me tepin dihpo pil sohte wiawi. Pil ong irail akan me kin pwungki me aramas koaros soh unsek, koasoipen tepin dihp kin wiahte ehu ahl pwehn nda me aramas akan soh unsek.

Eri ma tepin dihp sohte wiawi, ia duwen dihp me aramas kin nsenki wiahda? E kin kansensuwedihala Koht?

Met Uhdahn Sapwung?

Ni ahnsou me peidek kin kohwong aramas akan duwen dahkot dihp me aramas kin pein nsenki wiahda, tohto kin medemedewe duwen Kosonned Eiseko, iei dehr kemehla aramas, kamwahl, ineng kehlail en wendi rehn emen, wia nsenen pwopwoud mwohn ara pwopwoudida, pirap, oh soahng teikan. Tepin padahk en sarawi kan kin nda me emen me mehla ahpw sohte koluhkihla soangen dihp pwukat pahn lokolok nan kisiniei kohkohlahte. *

Pwe emen en dehr ale soangen lokolok wet, Sarawi en Kadolik nda me aramas anahne wehkada diparail kan ong pahdere, pwe dene e ahneki manaman en mahkohng diparail. Ahpw ong pali laud en men Kadolik kan, tiahk wet wia tiahk en mahs ehu. Roporop ehu me ahpwtehn wiawi, kasalehda me tohtohsang persent 60 en mehn Kadolik nan Italy solahr kin wehkada diparail kan.

E sansal me mwomwen en sarawi kan arail kawehwe duwen dihp me aramas kin nsenki wiahda oh dahme e kin imwikihla sohte kin sewese aramas en dehr wiahda dihp. Tohto tohn sarawi kan solahr kin kamehlele me soahng pwukat sapwung. Karasepe, ekei kin nda me ma meh riemen pwungkipene en wia nsenen pwopwoud oh sohte me pahn nsensuwedkihla met, eri e sohte sapwung.

Ehu kahrepen soangen madamadau wet iei pwehki irail sohte uhdahn kamehlele dahme re kin sukuhlki nan sarawi duwen dihp. Me tohto sohte kak kamehlele me Koht limpoak men pahn kak ketin kaloke me dipan akan nan kisiniei kohkohlahte. Oh mwein soangen peikasal wet kin kasalehda dahme kahrehda aramas solahr kin nsenohki dahkot “dihp.” Ahpw pil mie kahrepe teikan me kahrehiong aramas en solahr nsenohki met.

Soikala Dahme Aramas Kin Kesempwalki Mahso

Soahng kan me wiawi erein sounpar epwiki kei samwalahro kahrehiong wekidekla laud nan koasoandi en aramas oh arail madamadau. Mahwen riau en sampah, kisin mahwen tohto kan oh kamalahn aramas tohto ni ahnsou ehute kin kahrehiong me tohto en peideki ma e konehngete en kolokol dahme aramas kin kesempwalki mahso. Irail kin idek, ‘E konehng en doadoahngkihte koasoandi kan en mahs nan atail ahnsou?’ Irail me tohto me kin kasawih tiahk en aramas kin nda me e sohte konehng. Irail kamehlele me aramas solahr anahne doadoahngki madamadau en mahs pwukat ahpw irail anahne kasukuhlih pein irail pwe irail en marainla.

Madamadau wet kahrehiong me tohto en sohpeila sang dahme aramas kin kesempwalki mahso. Sahpw tohto nan Europe, me aramas malaulaute kin iang sarawi. E kin wie tohtohla irail akan me sohte kin kamehlele mehkot, oh tohto irail kin kasalehda arail sohte pwungki padahk en sarawi kan. Re kin nda me padahk pwukat sohte katepe. Irail kin nda me ma aramas depweila miehla oh sohte Koht, eri met wehwehki me sohte koasoandi me wiawihda ong tiahk.

Rahnwet, me tohto solahr medewe me wendipene mwohn riemen pwopwoudla iei dihp ehu. Irail kin medewe me ma ohl men poakohng lih men, eri en wendipene kin wia ahl me konehng en kasalehda ara limpoak ong emenemen. Soahng kan me kin kadoadoahk pwehn irehdi liseian oh soumwahu kin kahrehiong aramas en kesehla tiahk mwahu me aramas kin kamehlele oh kesempwalki mahso. Kaweid en Paipel solahr wia mehkot katapan ong aramas. Me tohto rahnwet kin medewe me wia nsenen pwopwoud ni ahl sapwung kin wia kisehn mour en aramas.

Sarawi me Kin Kaperendahte Towe kan

Ehu makasihn koasoia duwen dahme wiawi nan Amerika: “Tohto kaunen pelien lamalam kan kin song en kahrehdo aramas ni arail sarawi oh re kin wia padahk kan me kin kaperenda aramas.” Irail perki me ma irail padahkihong aramas akan en kolokol tiahk mwahu, met pahn kahrehiong en malaulaula tohn arail sarawi. Aramas sohte kin men rong me re anahne kakairada aktikitik, kaiahne pein irail oh wiahda me mwahu de irail anahne kapwaiada dahme kadeikpen loalarail kin padahkihong irail oh koluhkihla diparail kan. Ehu doaropwehn rohng kan koasoia me met kahrehiong sarawi tohto en tepida padahngki “padahk kan me dene padahk en Kristian ahpw ni mehlel e kin pidadahte ineng en roporop.”​—Chicago Sun-Times.

Met kahrehda soangen madamadau en sarawi ehu me kin wia pein arail kawehwe duwen Koht. Sarawi pwukat sohte kin kesempwalki Koht oh dahme e kupwurki kitail en wia ahpw re kin kesempwalki aramas oh dahme pahn kalaudehla arail nsenamwahu. Re kin kesempwalkihte en kaitarala anahn en tohn arail sarawi. Met kin imwikihla sarawi kan me sohte arail padahk. Ehu doaropwehn rohng kan ntingihdi: “Dahme pahn wiliandi koasoandi en tiahk en Kristian?” E sapeng: “En mweidohng meteikan en nda oh wia dahme re kamehlele me pwung mehnda ma ke sohte pwungki.”​—The Wall Street Journal.

Pwehki met, aramas tohto kin pehm me pelien lamalam ehu me kahrehiong emen en nsenamwahu, ih me mwahu. Doaropwehn rohng kan me kohda mwoweo nda me emen me alehdi soangen madamadau wet “kak iang sarawi sohte lipilipil ma sarawio sohte kin wiahda kosonned kan me pid duwen tiahk mwahu ahpw e kin kamweitla aramas oh sohte kin kadeik irail.” Oh sarawi kan pil pwungki en kasamwo aramas oh sohte kin kihong irail koasoandi me pid duwen tiahk mwahu.

Dahme kitail koasoiahier mwowe ele katamaniong irail kan me kin wadek Paipel duwen kokohp me wahnpoaron Pohl ntingihdi mpen pahr 2,000 samwalahro. E koasoia: “Ahnsou ehu pahn leledo me aramas akan sohla pahn men rong padahk mehlel, ahpw re pahn idawehnla pein nsenarail; oh re pahn piladahng pein irail sounpadahk tohto me pahn kin koasoiaiong irail soahng kan me re kin men rong. Re pahn sohpeiweisang ni ar rongorong me mehlelo.”​—2 Timoty 4:3, 4.

Kaunen pelien lamalam kan me kin mweidada dihp, kin nda me sohte dihp, oh padahngki soahng kan me towe kan kin “men rong” a kaidehn dahme Paipel mahsanih kin wia suwed laud ong sounrongorong kan. Soangen padahk wet likamw oh keper. E kin kasapwungehla padahk mehlel kan en Kristian. Padahk duwen dihp oh mahk kin wia ire kesempwal ehu nan rongamwahu me Sises oh sapwellime wahnpoaron ko kin padahngki. Pwehn kak wehwehki duwen met, ke kak wadek ire kan en mwuri.

[Nting tikitik kan me mi pah]

^ Limbo iei padahk ehu me sohte kohsang nan Paipel oh e kapingada madamadau en aramas tohto. Mwein ih kahrepe me padahk en Limbo solahr wiahki kisehn padahk en Kadolik rahnwet. Kilang kakon me oaralap koasoia, “Wekideklahn Padahk kan” nan pali 10.

^ Padahk duwen lokolok nan kisiniei kohkohlahte sohte kohsang nan Paipel. Ong oaritik kan, menlau kilang irelaud 6, “Ia Irail me Melahr akan?” nan pwuhken Dahme Paipel Uhdahn Padahngki? me Sounkadehdehn Siohwa kan wiahda.

[Blurb nan pali 7]

Sarawi me kin ihte kaparanih tohn arail sarawi kan kin imwila suwed

[Koakon nan pali 6]

“Se Solahr Nsenohki Dahkot Dihp”

“Ehu kahpwal me keieu laud nan sarawi kan rahnwet iei ire wet. Kitail solahr kin medewe me kitail aramas ‘dipan ekei’ me anahne ale mahkpen dipatail. Mwein mahs, dihp wia kahpwal ehu ahpw met kitail solahr kin nsenohki. Eri mendahki mie sawas ong dihp sang sarawi kan, pali laud en mehn Amerika solahr wiahki met kahpwal laud ehu.​—John A. Studebaker, Jr., sounnting en pelien sarawi.

“Aramas kin nda: ‘I kasik ngehi oh meteikan en kolokol koasoandi en tiahk mwahu, ahpw I ese me kitail koaros aramas soh unsek kei, eri I men wiahte uwen me I kak.’ Kitail kin itarki wiahte aramas mwahu. Kitail kin wia mehn mpe mwahu ahpw kitail kin pohnsehsehla ire kesempwal kan me pid duwen dihp.​—Albert Mohler, kaunen sukuhl en Southern Baptist.

“Rahnwet aramas kin suweiki arail kin wia soahng kan me mahso kin wia mehkot me suwed: pwihn en kuk ehu nan France peki rehn poasen kaunen Kadolik (Vatican) ren dehr wiahki mwenge daulihala dihp laud ehu. Peirin kin kahrehiong aramas en perenki kilang kasdo de wadek makasihn ape. Soun pesines kan kin kahrehiong aramas akan en ahneki ineng suwed pwehn pwainda dipwisou kan; lingeringer sohte kin wia mehkot suwed. Ekei pak I kin dangangahte.”​—Nancy Gibbs, nan makasihn en Time.

[Kilel nan pali 5]

Me tohto rahnwet kin medewe me koasoiepen Adam oh Ihp kin wia soai likamw pwoat