Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

E Wia Mehn Kahlemeng Mwahu de Mehn Kataman Ehu ong Uhk?

E Wia Mehn Kahlemeng Mwahu de Mehn Kataman Ehu ong Uhk?

E Wia Mehn Kahlemeng Mwahu de Mehn Kataman Ehu ong Uhk?

“Koht en Israel . . . pahn ketin kasalehiong kitail kupwure, pwe kitail en keid nan sapwellime ahl akan.”​—AIS. 2:3.

1, 2. Ni ahl dah kan me ke kak paiekihda Paipel?

KE SOU pwungki me ke pahn paiekihda dahme ntingdi nan Paipel? Ke kak wadek duwen ohl oh lih lelepek kan me ke kak alasang. (Ipru 11:32-34) Ke pil kak wadek duwen madamadau oh wiewiahn ohl oh lih akan me ken dehr alasang. Arail mehn kahlemeng kan kin wia mehn kataman ong kitail.

2 Ni mehlel, ekei aramas me pwarada nan Paipel kak wia mehn kahlemeng mwahu oh pil mehn kahlemeng en dahme kitail en soikala. Medewehla Depit me wia sounsilepen sihpw aktikitik men me wiahla nanmwarki kehlail men. E wia mehn kahlemeng mwahu en emen me kin poakohng padahk mehlel oh likih Siohwa. Ahpw, Depit pil dipkihda eh wiahda dipen kamwahl ong Padsipa oh kamakamalahn Uraia, oh eh pil wadekedi mehn Israel ko. Nan iren onop wet kitail pahn sukuhlki duwen nein Depit pwutak Solomon, me wiahla nanmwarki oh pil ntingihedi ekei pwuhken Paipel kan. Keieu, kitail pahn koasoiapene duwen ahl riau me e wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail en idawehn.

“Kupwurokong en Solomon”

3. Dahme kahrehda kitail kak ndahki me Solomon wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail?

3 Solomon lapalap Sises Krais, mahsanih duwen Nanmwarki Solomon me wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail en alasang. Sises ketin mahsanihong ekei mehn Suhs ko: “Ni Rahnen Kadeiko, lih nanmwarkien Sipa men pahn uhwong kumwail oh kadeingkumwailda, pwehki eh seiloak sang ni imwin sampah pwe en ketidohng karonge padahk kupwurokong en Solomon; a met, kumwail en ese pwe me mihmi meto, iei e lapalapasang Solomon.” (Mad. 12:42) Solomon ndandkihla erpit me e ahneki, oh e kangoangehkin kitail en pil ahneki erpit.

4, 5. Ia mwomwen Solomon eh loalokongla mehlel? Ia duwen mwomwen atail loalokongla mehlel eh weksang mwomwen ahn Solomon?

4 Ni Solomon eh wiahla nanmwarki, Koht ketin pwarohng nan ouraman ehu oh mahsanihong en peki soahng koaros me e mwahuki. Solomon nda me e men ale erpit. E ese me soahng tohto e anahne sukuhlki. (Wadek 1 Nanmwarki 3:5-9.) Koht ketin perenkihda nanmwarkio eh peki erpit. Eri Koht sohte ketikihongete Solomon “loalokong oh wehwehki” oh pil dahme e sohte peki me iei en “kepwehpwehla.” (1 Nan. 3:10-14) Sises mahsanih me kupwurokong me Solomon ahneki inenen wadawad kahrehda ni Lih nanmwarki en Sipa eh rongada, e seiloak sang wasa doh pwehn tuhwong Solomon oh rong duwen eh kupwurokong.​—1 Nan. 10:1, 4-9.

5 Siohwa ketin doadoahngki manaman pwehn ketikihong Solomon kupwurokong. Rahnwet kitail sohte kin kasik kitail en loalokongla mehlel duwehte Solomon. E koasoia me “KAUN-O iei ih me ketikihdo kupwurokong,” ahpw e pil ntingihedi me kitail anahne nantihong pwe kitail en loalokongla. E koasoia: “Rong kanahieng ngilen me kupwurokong kan oh nantihong dehdehkihla mehlel.” Solomon pil koasoia me kitail anahne “peki,” oh “rapahki” kupwurokong. (Lep. Pad. 2:1-6) E sansal me met wehwehki me kitail kak alehdi kupwurokong oh loalokongla.

6. Ia duwen atail kak kahlemengih ahn Solomon mehn kahlemeng mwahu?

6 E mwahu kitail en pein idek rehtail, I kin poakohng erpit duwehte Solomon? Aramas tohto kin kesempwalki mwohni oh doadoahk pwehki kahpwal en keirdahn paien wehi. De re kin mweidohng keirdahn paien wehi en kamwakid arail pilipil kan me pid sukuhl oh ia uwen sukuhl me re anahne. A ia duwen kowe oh omw peneinei? Amwail pilipil kan kin kasalehda me kumwail kin “rapahki” erpit duwehte mehkot kesempwal? Ke anahne wekidala mwomwen omw madamadau duwen mwohni oh sukuhl pwe ken kak nantihong ahneki erpit? Kitail pahn paiekihda erpit me kitail alehdi kohkohlahte. Solomon ntingihedi: “Ma ke rong ie, ke pahn esehla dahkot pwung, mehlel, oh pwung pahrek. Ke pahn esehla dahme ke pahn wia.”​—Lep. Pad. 2:9.

Mie Popohl ni Solomon eh Kin Mwohneki Kaudok Mehlel

7. Ia duwen tehnpas kaselelo eh kokouda ong Koht?

7 Mwurinte Solomon eh wiahla nanmwarki, e men wilianda impwal sarawi me re kin doadoahngki sangete ni mwehin Moseso. Eri e koasoanehdi aramas ako ren wiahda tehnpas sarawi kaselel ehu. (1 Nan. 6:1) Kitail kin kahdaneki tehnpas sarawi en Solomon, ahpw e sohte wiahda met pwehn ndandla. Pil kaidehn ih me tepin medewehda tehnpas sarawio en kokouda, ahpw Depit. Oh Koht me ketikihong Depit koasoandi oaritik kan oh soahng kan me pahn mi nan tehnpas sarawio. Depit pil kihda sawas en mwohni laud ong doadoahko. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Kron. 22:14-16) Ahpw ahn Solomon pwukoa iei en kanekehla kokoudahn tehnpas sarawio, me reireiki sounpar isuh elep.​—1 Nan. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Dahme kitail sukuhlki sang Solomon eh sohte kin uhdihsang wia dahme mwahu? (b) Ia imwilahn Solomon eh kin mwohneki mahs kaudok mehlel?

8 Solomon wia mehn kahlemeng mwahu ni eh sohte kin uhdihsang wia doadoahk mwahu oh kin mwohneki soahng kan me keieu kesempwal. Ni tehnpas sarawio eh imwisekla oh kohpwahn inowo pwildiong loale, Solomon kapakap mwohn pokono. Nan eh kapakapo, e peki rehn Siohwa en ketin karonge kapakap en sapwellime ladu kan, me kin kapakap mwohn tehnpas sarawio. (1 Nan. 8:6, 29) Mehn Israel kan oh mehn liki kan kak kapakap mwohn tehnpas sarawio me wiawihda pwehn wahdo kapai ong mwaren Koht.​—1 Nan. 8:30, 41-43, 60.

9 Dahme wiawi ni Solomon eh mwohneki mahs kaudok mehlel? Mwurin kasarawi en tehnpas sarawio, aramas ako wie “pereperenki soahng koaros me KAUN-O ketikihong sapwellime ladu Depit oh pil ong sapwellime aramas en Israel.” (1 Nan. 8:65, 66) Erein sounpar 40 me Solomon kakaunki, tohn wehio ahneki soahng mwahu tohto oh meleilei. (Wadek 1 Nanmwarki 4:20, 21, 25.) Melkahka 72 padahkihong kitail duwen met oh sewese kitail en wehwehkihla mwahu kapai kan me kitail pahn ahneki ni ahnsoun kaundahn Solomon Lapalap, Sises Krais.​—Mel. 72:6-8, 16.

Mehn Kahlemeng en Solomon Wia Mehn Kataman

10. Sapwung laud dahieu Solomon wiahda?

10 Dahme kahrehda kitail kak ndahki me ahn Solomon mour pil wia mehn kataman ong kitail? Dahme ke pahn tepin medewe iei lihen liki me e pwoudiki ko oh eh pekehi ko. Kitail wadek: “Ni ahnsou me e likeilapalahr re kahrehiong en pwongih koht en liki kan. E sohte loalopwoatohng KAUN-O.” (1 Nan. 11:1-6) Ei, ke sohte pahn men wiahda soangen mwekid en pweipwei me e wiahdao. Ahpw mie soahng kan nan ahn Solomon mour me kitail kakete mwadang manokehla oh me pil kak wia mehn kataman ong kitail. Kitail kak koasoiapene ekei irail.

11. Ia imwilahn ahn Solomon eh tepin pwopwoudida?

11 Solomon kakaunki erein sounpar 40. (2 Kron. 9:30) Eri, dahme kitail kak sukuhlki sang 1 Nanmwarki 14:21? (Wadek.) Nan iretikitiko, e kasalehda me ni ahnsou me Solomon mehla, nah pwutak Reopoham wiahla nanmwarki ni eh mahki sounpar 41. Eh nohno iei “Naama, mehn Ammon.” Met wehwehki me mwohn Solomon eh wiahla nanmwarki, e pwoudikihda mehn liki men sang ehu wehi me kin imwintihti ong Israel oh me kin kaudokiong koht likamw akan. (Sounkopwung 10:6; 2 Sam. 10:6) Kitail sehse ma e pousehlahte kaudokiong koht likamw akan de e iangala kaudok mehlel duwehte Reap oh Rud. (Rud 1:16; 4:13-17; Mad. 1:5, 6) Ahpw met, pwehki Solomon eh pwoudikihda mehn Ammon men, e kakete peneineikihla aramas akan me sohte kin kaudokiong Siohwa.

12, 13. Sapwung laud dahieu Solomon wiahda ni eh tapiada kakaun? Kahrepe dahkei me e ele doadoahngki?

12 Ahn Solomon irairo suwedla mwurin eh wiahla nanmwarki. Solomon eri doulahte “miniminiong nanmwarkien Isip pwehki eh likendkidahr sapwellime serepein. E ketikihdi serepeino nan Kahnimw en Depit.” (1 Nan. 3:1) Ia duwe, lihen Isip menet wiahla tohnkaudok en Siohwa duwehte Rud? Paipel sohte mahsanih duwen met, ahpw e mahsanih me Solomon kauwada ehu imwe oh mwein nah lidu en mehn Isip ko likin Kahnimw en Depit. Dahme kahrehda? Paipel mahsanih me e wia met pwehki tohnkaudok likamw men sohte kak kousoan karanih Kohpwahn Inowo.​—2 Kron. 8:11.

13 Ele Solomon kin medewe me eh pwoudikihda nein nanmwarkien Isip serepeino pahn kakehlailihala nanpwungmwahu nanpwungen mehn Israel oh mehn Isip. Ahpw met kaidehn kahrepe mwahu ehu. Ahnsou reirei mwohn mwo, Koht ketin kehkehlingkihong sapwellime aramas akan ren dehr pwoudikihda mehn Kenan kan. E pil ketikihong irail eden wehin Kenan kan me e ketin keinepwihsang irail en pwoudiki. (Eks. 34:11-16) Ia duwe, Solomon medewe me e kak pwoudikihda mehn Isip men pwehki wehin Isip sohte iang mi nan wehi kan me Koht ketin keinepwihirailsang? Koht pahn ketin kupwurki ma e doadoahngki kahrepe wet? Solomon sohte tehk me Siohwa ketin mahsanih me e pahn keper en pwoudikihda emen sang ehu wehi tohrohr. Emen me sohte kin kaudokiong Siohwa kakete kahrehiong mehn Israel men en tepida kaudokiong koht likamw akan.​—Wadek Deuderonomi 7:1-4.

14. Ia duwen atail kak mweidohng ahn Solomon mehn kahlemeng en wia mehn kataman ieu ong kitail?

14 Ia duwe, kitail pahn mweidohng ahn Solomon mehn kahlemeng en wia mehn kataman ehu ong kitail? Ele Sister men wiahda kahrepe kan en pohnsehsehla sapwellimen Koht kosonned duwen pwoudiki “ihte emen me kin idawehn Kauno.” (1 Kor. 7:39NW) De kitail wiahda kahrepe kan ong soahng teikan. Karasepe, ele emen wiahda kahrepe kan en iang mwadong kan de pwihn ehu nan sukuhl mehnda ma e sohte anahne iang. De emen wiahda kahrepe en sohte pwain daksis, de emen kinehda likamw ni emen eh idek reh mehkot kanamenek me e wiahda. Dahme kesempwal kitail en tamataman iei me kitail kak mihla nan keper ma kitail wiahda kahrepen atail kin sapeikiong Koht duwehte dahme Solomon wia.

15. Ia duwen Siohwa eh ketin kasalehiong Solomon mahk? Dahme kitail anahne tamataman.

15 E kapwuriamwei pwe mendahki Solomon eh pwoudikidahr nein nanmwarki en liki men nah serepein, Koht doulahte ketikihong erpit me e peki oh pil ketin kahrehiong en kepwehpwehla. (1 Nan. 3:10-13) Solomon sapeikiong sapwellimen Koht kosonned kan, ahpw Siohwa ketin mahkohng. Siohwa sohte ketin mwadangete soikala ih nin duwen nanmwarki men oh kaloke. Met pwehki Koht ketin mwahngih me kitail aramas soh unsek kei me wiawihdahsang pwehl. (Mel. 103:10, 13, 14) Ahpw tamataman me dahme kitail kin wia, kak imwikihla dahme pahn wiawihong kitail met de mwein mwuhr nan atail mour.

Diren Eh Pwoud!

16. Mehnia kosonned me Solomon sapeikiong ni eh pwoudikihda lih tohto?

16 Nan Melkahkahn Melkahka kan, Nanmwarki Solomon kapinga serepein men ni eh nda me e kaselel sang likend 60 oh pekehi 80. (Mel. Mel. 6:1, 8-10) Ele nempe pwukat wia uwen tohtohn eh pwoud oh pekehi kan me e ahneki ahnsowo. Mehnda ma pali tohtohn lih pwukat de irail koaros wia tohnkaudok mehlel kei, Solomon sapeikiongete sapwellimen Koht kosonned. Koht mahsanihong Moses me nanmwarkien Israel men “sohte pahn sapwellimanki likend tohto, pwe met pahn kahrehiong eh pahn sohpeisang KAUN-O.” (Deud. 17:17) Ahpw Siohwa sohte ketin soikala Solomon. Ni mehlel, Koht pil ketin doulahte kapaiada Solomon oh ketin doadoahngki pwehn ntingihada pwuhken Melkahkahn Melkahka kan.

17. Ia ire mehlel me kitail anahne tamataman?

17 Ia duwe, met wehwehki me Solomon kak sapeikiong Koht oh sohte lelohng imwila suwed, de kitail pil kak iang sapeik? Soh. E kasalehda me Koht uhdahn ketin kanengamah. Udahno, emen ele kin sapeikiong sapwellimen Koht kosonned oh sohte mwadang lelohng imwila suwed. Ahpw met sohte wehwehki me mwuhr e sohte pahn lelohng imwila suwed. Tamataman me Solomon ntingihedi: “Aramas dipan emen kakete wiahda dihp laud epwiki, ahpw wie momourte.” E pil doula koasoia: “Ma ke pahn peikiong Koht, mehkoaros pahn mwahu.”​—Ekl. 8:11, 12.

18. Ia duwen ahn Solomon mehn kahlemeng kasalehda me kaweid en Kalesia 6:7 mehlel?

18 Solomon sohte pohnese ire mehlel wet. E wiadahr soahng mwahu kan oh alehdi kapai tohto sang Siohwa. Ahpw erein ahnsowo e kin ekisekis tepida pwurepwurehng wiahda dihp kan. E ahnla sapeikiong sapwellimen Siohwa kosonned kan. E duwehte dahme wahnpoaron Pohl ntingihedi: “Kumwail dehr pitih pein kumwail: Sohte emen kak pitih Koht. Pwe sohte lipilipil dahme aramas pahn padokedi, met e pil pahn dolung.” (Kal. 6:7) Mwuhr, Solomon alehdi imwila suwed kan nan eh mour sang ni eh kin sapeikiong Koht. Paipel mahsanih: “Solomon limpoak ong lihen liki tohto. E pil pwoudikihda lihen Id, Mohap, Ammon, Edom, oh Saidon, likin sapwellimen nanmwarkien Isip serepeino.” (1 Nan. 11:1) Pali tohtohn lih pwukat mwein sohte uhdihsang kaudokiong arail koht likamw akan oh met wekidala Solomon. E “dipada ong KAUN-O” oh Koht me kanengamah sohla ketin kupwurki.​—Wadek 1 Nanmwarki 11:4-8.

Sukuhlki Sang Eh Mehn Kahlemeng Mwahu oh Suwed kan

19. Mehn kahlemeng mwahu dah kan mi nan Paipel?

19 Siohwa ketin kamwakid Pohl en ntingihedi: “Pwe mehkoaros me ntingdier nan Pwuhk Sarawi e ntingdier pwe en padahkih kitail, pwe kitail en ahneki koapworopwor sang ni kanengamah oh kakehlepen loalatail me Pwuhk Sarawi kin ketikihong kitail.” (Rom 15:4) Soahng kan me “ntingdier pwe en padahkih kitail” kin iangahki mehn kahlemeng tohto en lih oh ohl akan me ahneki pwoson laud. Pohl koasoiahki sapwellimen Siohwa ladu pwukat: “Dahme I en pil ndawohng kumwail? Sohte ei ahnsoun koasoiahda duwen Kidion, Parak, Samson, Sepda, Depit, Samuel, oh soukohp ako. Re mahweniong wehi kan oh kalowehkinraildi pwoson. Re kapwaiada dahme pwung oh aleier dahme Koht ketin inoukidahr. Re kakuhpene ewen laion kan, kakunla engin kisiniei kan, re pitsang ewen kedlahs kan. Re me luwet, ahpw re kehlailla.” (Ipru 11:32-34) Kitail kak oh anahne sukuhlki sang mehn kahlemeng mwahu kan nan Paipel oh alasang.

20, 21. Dahme kahrehda ke pahn men suksukuhlkihte karasaras kan nan Paipel?

20 Ahpw ekei karasaras akan nan Paipel kin wia mehn kataman kei ong kitail. Ekei ohl oh lih pwukat kin papah Siohwa mahs oh e ketin kupwurkin irail. Ni atail kin wadek Paipel, kitail kak sukuhlki arail sapwung kan me re wiahda pwe kitail en dehr wiahda soangen sapwungkohte. Kitail sukuhlki me ekei kin ekisekis tepida ahnekihda madamadau sapwung oh mwuhr wiahda pilipil kan me imwila suwed. Pwe kitail en sukuhl sang karasaras pwukat, kitail kak pein idek rehtail peidek pwukat: Ia duwen aramas menet eh tepida ahneki madamadau sapwung? Met kak wiawihong ie? Ia duwen karasaras wet eh kak sewese ie ien soikala soangen sapwungo?

21 Kitail ahneki kahrepe mwahu en onopki mwahu karasaras pwukat. Pohl koasoia: “Mepwukat koaros wiawihong samatail kahlap ako, pwe en wia mehn karasaras ehu ong meteikan; oh e ntingdier pwe en wiahla mehn kataman ehu ong kitail. Pwe kitail momour imwin ahnsou me nektehn leledo.”​—1 Kor. 10:11.

Dahme Ke Sukuhliki?

• Dahme kahrehda kitail kak ndahki me mie mehn kahlemeng mwahu oh suwed kan nan Paipel?

• Ia duwen Solomon eh pwurepwurehng wiahda sapwung kan?

• Dahme ke kak sukuhlki sang sapwung kan me Solomon wiahda?

[Peidek en Onop]

[Kilel nan pali 11]

Dahme kitail sukuhlki sang Solomon duwen eh alehdi erpit?

[Kilel nan pali 14]

Ia duwen omw kak kasalehda me ke sukuhlki ahn Solomon sapwung kan?