Sohte me kin men koasoia soahng kan me pid tiahk suwedih seri. Met kin kapwunodehda laud pahpa nohno kan. Tiahk lemei wet kin uhdahn wiawi nan sampah rahnpwukat oh e kak uhdahn kauwehla kekeirdahn serio. Ia duwe, e kesempwal ken nsenohki ire wet? Ia uwen laud en omw kesempwalki pere noumw serio sang keper? Ma ke men pere noumw serio sang keper, e sohte pahn wia mehkot laud ken esehla dahme kin uhdahn wiawi me pid soangen tiahk lemei wet. Omw loalokongkihla met kak sewese laud noumw serio.

Dehr mweidohng koasoi tohto duwen tiahk suwedih seri en kahrehiong uhk en masak en powehdi kahpwalo. Mehnda ma ke leme me ke soakoahiek, ahpw mie soahng kei me ke ahneki me laudsang dahme noumw serio ahneki, duwehte koahiek oh kehl, soahng kei me noumw serio anahne kakairada erein ahnsou reirei. Erein sounpar tohto ke ahnekidahr loalokong, koahiek oh erpit. Pwe ken pweida, e kesempwal ong uhk ken kakoahiekihala irair pwukat me ke ahneki oh doadoahngki pwehn pere noumw serio. Kitail pahn koasoiapene kahk siluh me pahpa nohno koaros kak wia. Iet akan: (1) Kowe me pahn keieu pere noumw serio sang tiahk lemei, (2) padahkihong serio dahme e anahne wehwehkihla duwen kahpwalo, oh (3) padahkihong serio dahme e pahn wia pwehn pere ih.

Pahpa nohno kan iei me pahn keieu pwukoahki pere neirail seri kan sang keper wet en tiahk suwedih seri, kaidehn seri ko. Kahrehda, pahpa nohno kan iei me pahn tepin esehla keperpen tiahk suwed wet, a mwuhr seri kan. Ma kowe pahpa de nohno men, mie soahng kei me ke anahne esehla duwen keperpen tiahk suwed wet. Ke anahne esehla soangen aramas dah me kin tiahk suwedih seri oh ia duwen arail kin pilahnehda en wia met. Pahpa nohno kan kalapw medewe me irail me kin tiahk suwedih seri iei emen me re sehse oh me kin rukurukseli nan rotorot oh raparapahki en pirapahsang seri kan oh angkehlailih. Soangen aramas suwed pwukat uhdahn mie. Rohng kan kin kalapw kasalehda duwen met. Ahpw re me malaulau. Pali laud en ripoht kan duwen tiahk suwedih seri kasalehda me aramas mwersuwedo kin wia emen me serio eseier oh likih.

Uhdahn ke sohte men medewe me mehn mpomw, sounpadahk, toahkte, sounpadahk en mwadong de kisehmw kadek men kak tiahk suwedih noumw serio. Ni mehlel, pali laud en aramas sohte kin wia met. Ke sohte anahne lemelemehk suwedki koaros. Ahpw ke kak pere noumw serio sang ni omw esehla wiepe dah kan me soun tiahk suwedih seri kan kin doadoahngki.​—Menlau kilang  koakon nan pali 6.

Amwail esehla wiepe pwukat kak sewese kumwail, pahpa nohno kan, en kaunopada pwehn pere noumwail seri kan.  Karasepe, ma emen me kin mwomwen perenki seri sang aramas laud pilada noumw serio pwehn kihong ahnsou laud reh, kihong kisakis kan, pein toukihda eh ahnsou en kilang noumw serio ni soh isepe, de men noumw serio en iangih mwemweitla wasa ehu, dahme ke pahn wia? Ke anahne medewe me ih soun tiahk suwedih seri men? Soh. Dehr mwadangete medewe met. Ele aramaso uhdahn perenki noumw serio. Ahpw met kak kahrehda ken mwasamwasahn. Paipel mahsanih: “Aramas pweipwei kin kamehlele mehkoaros; aramas loalokong kin kanahieng arail kahk koaros.”​—Lepin Padahk 14:15.

Tamataman me mie soangen sawas kan me mwomwen mwahu, ahpw me kak pitihiukedi. Kasawih mwahu koaros me men toukihda arail ahnsou en mi rehn noumw serio. Ndaiong aramaso me ke pahn tetehk ia iren noumw serio ahnsou sohte lipilipil. Melissa oh Brad, pwopwoud pwulopwul ehu me naineki kisin pwutak silimen, kin kanahieng ara en mweidohng me laud men en apwalih neira seri ko. Ma emen neira pwutangko pahn ale kasukuhl en kesengki piano ni imwarailo, Melissa kin ndaiong sounpadahko: “I pahn pwurepwurehng pedolong nan pere wet erein omw mi me.” Pahpa nohno kan ar kin ahnsou koaros tetehk mwahu neirail seri, met pahn pere irail sang imwila suwed, mehnda ma re anahne kihong ahnsou oh nanti laud pwehn wia met.

Nsenohki oh iang pidada laud dahme noumw serio kin wiewia, ese ihs kompoakepah kan, oh pil soahng dah kan me e kin iang wia nan sukuhl. Ma noumw serio pahn iang kompoakepah de pwihn en tohnsukuhl kan kohla wasa kis, nantihong esehda soahng koaros duwen arail koasoandio. Toahkte men me doadoahngki erein sounpar 33 wiewia petehkpen kahpwal wet en tiahk suwedih seri koasoia me tohtohn ripoht kan duwen kahpwal wet kakete sohte wiawi ma pahpa nohno kan uhdahn tetehk neirail seri kan. E koasoiahda dahme emen ohl me selikihdi eh tiahk suwedih seri nda: “Pahpa nohno kan kin mweidohng kiht neirail seri kan. . . Re uhdahn kahrehda en mengei ong ie en wia met.” Tamataman me pali laud en irail me kin tiahk suwedih seri kin pilada seri kan me mengei en pitihedi. Pahpa nohno kan me kin iang pidada laud dahme neirail seri ko wia kin kahrehda e apwal ong aramas mwersuwed pwukat en pitihedi seri ko.

Pil ehu ahl me ke kak pere noumw serio iei ma ke kin rong kanahieng. Seri kan sohte pahn ahnsou koaros kasalehda me mie me tiahk suwedih irail. Irail nohn namenengki de re pwunodki dahme meteikan pahn nda de wia. Eri rong kanahieng, mehnda ma mehkot tikitik me sohte nohn sansal. * Ma noumw serio nda mehkot  me kapwunode iuk, doadoahngki peidek kan me pahn kangoange ih en koasoakoasoi. Ma e nda me mie emen rehn soun epwel seri ko me e sohte mwahuki en pwurodo, idek reh dahme kahrehda. Ma e nda me aramaso kin mwadonge ih ehusoahng, idek reh: “Soangen mwadong dah? Dahme e kin wia?” Ma e nda me mie me kading ih, idek reh, “Ia wasa me e kading?” Dehr mwadangete kasohwe dahme e ndinda. Soun tiahk suwedih seri kan kin ndahng serio me sohte me pahn kamehlele. Pak tohto met kin wiawi. Ma serio uhdahn lelohng kahpwal wet, pahpa nohno ara kamehlele oh utung serio pahn wia kahk laud ehu en sewese serio ekisekis mwahula sang dahme e lelohng.

Ehu ripoht duwen kahpwal wet en tiahk suwedih seri koasoiahda dahme ohl emen me selikihdi eh mwersuwedih seri nda: “Seri men me sohte douluhl ese dahkot wia nsenen pwopwoud kin mengei en mwersuwedih.” Dahme e nda wia mehn kataman kesempwal ehu ong pahpa nohno kan. Seri kan me sohte katapanki wehwehkihla dahkot wia nsenen pwopwoud kin kahrehda en mengei ong soun tiahk suwedih seri kan en pitihiraildi. Paipel mahsanih me loalokong oh erpit kak kapitkitailsang “aramas akan me kin wiahda kahpwal sang ni arail koasoi.” (Lepin Padahk 2:10-12) Ke sou men noumw serio en ahneki irair pwukat? Eri, keriaun kahk me ke anahne wia pwehn pere ih iei en dehr pweiek en kawehwehiong ire kesempwal wet.

Eri, ia duwen omw pahn wia met? Tohtohn pahpa nohno kan kin apwalki kawehwehiong neirail seri kan duwen dahkot wia nsenen pwopwoud. Noumw serio ele pahn apwalki met laudsang uhk oh kakete sohte pahn tapiada koasoia ire wet. Eri, kowe me pahn tiengla mwowe oh tapiada koasoia. Emen nohno nda me ih oh eh pwoudo tepida padahkihong neira serio duwen dipwisou en kaparapar kan sang ni serio eh tikitik. Ira sohte soansuwedki wia met pwe ira en kasalehda me sohte mehkot kemenkouruhr de kanamenek duwen mepwukat. Mwurin amwa koasoiapene soahng pwukat, e pahn mengei en doula koasoia duwen ireo me pid tiahk suwedih seri. Pahpa  nohno tohto kin padahkihong neirail seri kan me wasa kan ni paliwar me likoun loale kin perehla iei wasa kei me tohrohr oh ong ih kelehpw.

Heather, me kitail koasoiapene mwoweo, nda: “Ngehi oh Scott padahkihong nait pwutako me nah dunduno pein nah kelehpw oh kaidehn mehn mwadong ehu. Sohte konehng emen en mwadongki, kaidehn Nohno, kaidehn Pahpa, de pil toahkte men. Ma se pahn wahla ih pwehn tuhwong toahkte, I kin kawehwehiong me toahkteo pahn tehk ma soahng koaros mwahu, kahrehda toahkteo ele pahn doahke wasao.” Ira koaros anahne kalapw koasoia duwen ire pwukat ong serio oh kamehlelehiong serio me ahnsou koaros e kak kohla rehra oh ndaiong ira ma mie emen me doahke ih ni ahl me sapwung de kahrehiong en soansuwedkihda. Irail me saman kan nan palien epwel mwahu oh kauhdi mwersuwedih seri kan kangoange pahpa nohno kan koaros en doadoahngki wiepen koasoi wet ong neirail seri kan.

Me tohto diarada me pwuhken Sukuhlki Sang Sounpadahk Lapalapo * kin wia sawas laud ni arail pahn padahkihong seri kan duwen ire wet. Irelaud 32, me oaralap koasoia “Ia Duwen Siohwa Eh Ketin Pere Sises?” kin doadoahngki lokaia me inen ahpw kansenamwahu ong seri kan duwen keperpen tiahk suwedih seri oh pil kesempwalpen arail en pere pein irail. Melissa nda: “Pwuhk wet sewese kiht ni ahl me keieu mwahu en utungada dahme se padahkihongehr nait seri ko.”

Nan sampah rahnpwukat, seri kan anahne ese me mie ekei aramas me men doahke seri kan de ndaiong seri kan en doahke irail ni ahl me sohte konehng. Mehn kataman pwukat sohte anahne kamasak seri kan de kahrehiong irail ren sohla likih aramas laud koaros. Heather nda: “Mepwukat wiahte mehn kataman kei pwehn sewese pere irail sang keper. E iangete mehn kataman teikan me pali laud sohte kin pidada tiahk suwedih seri. Ire pwukat sohte kin kamasakih nei pwutako.”

Ke anahne pil padahkihong noumw serio duwen arail en toupahrek ni arail kasalehda peik. Padahkihong seri men en peik iei kasukuhl ehu me kesempwal oh pil apwal. (Kolose 3:20) Ahpw, soangen kasukuhl wet kakete daulihala dahme konehng. Ma seri men sukuhlki me ahnsou koaros e anahne peikiong aramas laud koaros, sohte lipilipil nan soangen irair dah, serio pahn mengei en lohdiong nan kahpwal en tiahk suwedih seri. Soun tiahk suwedih seri kan kin mwadang en tehkada ma seri men nohn peik. Pahpa nohno loalokong kan kin padahkihong neirail seri kan me ren peik ahpw kaidehn ni soahng koaros. Ong Kristian kan, met sohte apwal en wehwehki. E duwehte omw ndaiong seri kan: “Ma emen ndaiong uhk ken wia mehkot me Siohwa Koht mahsanih me sohte konehng, ke sohte anahne kapwaiada. Pil omw Nohno de Pahpa en dehr ndaiong uhk ken wia mehkot me Siohwa mahsanih me sapwung. Oh ke kak ahnsou koaros ndaiong Nohno de Pahpa ma emen song en kahrehiong uhk ken wia mehkot me sohte konehng.”

Mwuhr, padahkihong noumw serio me sohte emen anahne ndahng ih en ekihsang mehkot rehmwa. Padahkihong me ma emen ndahng en dehr ndahda dahme wiawi, sohte lipilipil dahieu, e anahne ahnsou koaros padahkihong kumwa. Sohte lipilipil dahme aramas mwersuwed men nda, mehnda ma dahme e ndao kamasapwehk,  de ma pein ih wiahda mehkot me sohte konehng, ahnsou koaros e kak kohdo rehn Nohno de Pahpa oh ndahng ira soahng koaros. Soangen kaweid wet sohte anahne kamasak noumw serio. Ke kak kamehlelehiong me pali laud en aramas akan sohte kin wia soahng pwukat, duwehte doahke wasa kan reh me re sohte anahne doahke, ndahng en sapeikiong Koht, de ndahng en dehr ndahda dahme re wia. Duwehte omw kin katamankihong noumw seri kan dahme re pahn wia ma wasa kis lulda, kaweid pwukat duwen tiahk suwedih seri kin ongete mehn pereparail oh kakete sohte wiawiong irail.

Kesiluh en kahk me kitail pahn koasoia iei en padahkihong noumw serio ekei wiepe mengei me e kak wia ma emen song en mwersuwedih ni ahnsou me ke sohte mi mwo. Ehu wiepe me aramas kalapw doadoahngki kin duwehte met: Pahpa nohno en idek “Dahme ke pahn wia . . . ?” a serio pahn kin sapeng. Ele ke pahn nda, “Ia duwen ma kita mi nan sidohwa ehu ahpw kita tohrohrpeseng? Ia duwen omw pahn rapahkin ie?” Ahn serio pasapeng ele sohte duwehte dahme ke kasik, ahpw ke kak kaweid ih ni omw doadoahngki peidek teikan, duwehte “Ke kak medewehda soahng ehu me sohte nohn keper me ke kak wia?”

Ke kak doadoahngki soangen peidek kan me duwehte met pwehn idek rehn seri men ia ahl me keieu mwahu en wia ma emen song en doahke ih ni ahl me sohte konehng. Ma serio pwunodkihda soangen peidek ko, mwein ke kak koasoiaiong soai pwoat duwen emen seri tohrohr. Karasepe: “Kisin serepein men kin perenki emen me wia kisehn eh peneinei, ahpw ohlo song en doahke ih wasa me sohte konehng. Dahme ke leme e anahne wia pwehn dehr lelohng keper?”

Dahme ke anahne padahkihong noumw serio en wia nan soangen irair duwehte me kileldi powe? Emen sounnting nda: “Ngihl laudida oh nda, ‘Soh!’ de ‘Ke dehr!’ de ‘Dehr lidere ie!’ kin sawas laud pwehn kamasepwehkihada aramas mwersuwedo oh kahrehiong en uhdi oh pwurehng medewe ihs me e pahn mwersuwedih.” Sewese noumw serio en kamwomwada mwomwen eh pahn wia met pwe en pehm me e uhdahn kak ngihl laud nda soh, mwadang tangasang, oh padahkihong uhk dahme wiawi. Seri men me mwomwen wehwehki mwahu kasukuhl wet ele kin mengei en manokehla erein wihk kei. Eri pwurepwurehng padahkih ih.

Koaros me kin iangete apwalih serio, ahpw mehlel ohl akan, duwehte pahpa en serio, ohl me nohno en serio pwoudikihda mwuhr, de pil ohl akan me wia kisehn peneinei en serio, anahne iang koasoiapene soangen ire pwukat rehn serio. Dahme kahrehda? Pwehki ma koaros iang pidada soangen kasukuhl pwukat, irail kin mwomwen inoukihong serio me re sohte pahn wiahiong ih soangen tiahk lemei wet. E kansensuwed me tohtohn kahpwal wet en tiahk suwedih seri kin wiawi nan peneinei tikitik. Oaralap en mwuhr pahn koasoia ia duwen omw kak wiahiong imwomwo en wia wasa ehu me sohte keper nan sampah ehu me diren tiahk suwed oh lemei.