Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

Siohwa Iei Koht Men me Kin Wia Soahng Koaros ni Soandi Mwahu

Siohwa Iei Koht Men me Kin Wia Soahng Koaros ni Soandi Mwahu

“Koht iei Koht en meleilei a kaidehn liseliping.” ​—1 KOR. 14:33, NW.

1, 2. (a) Ihs me Koht ketin tepin kapikada? Ia duwen Koht eh ketin doadoahngki ih? (b) Ia duwen atail ese me tohnleng kan kin soandi mwahu?

 SOUNKAPIKPEN lahng oh sampah oh audapar kan, Siohwa, kin ketin wia soahng koaros ni soandi mwahu. Keieu, e ketin kapikada sapwellime Ohlo, Sises. Paipel kahdaneki Sises “Mahseno” pwehki ih me wia sapwellimen Koht sounkair me keieu kesempwal. Paipel mahsanih: “Mahseno ketiketier rehn Koht mwohn tepin kawa.” E ketin papah Siohwa nanleng erein sounpar rar rar kei. Paipel pil mahsanihki Sises: “Koht ketin kapikekihda mehkoaros Mahseno: oh sohte mwahn mehkot mie me Mahseno sohte ketin kapikada.” Tohtohsang sounpar 2,000 samwalahro, Siohwa ketin poaronehdo sampah Mahseno nin duwen ohl unsek men, Sises Krais. Ni lelepek, Sises ketin wiahda soahng koaros me Semeo ketin mahsanihong en wia.​—Sohn 1:1-3, 14.

2 Mwohn e ketido sampah, Sises ketin papah Koht ni lelepek nin duwen sapwellimen Koht “sounsawas emen.” (Lep. Pad. 8:30) Siohwa ketin doadoahngki Sises pwehn ketin kapikada tohnleng rar rar kei nanleng. (Kol. 1:16) Paipel mahsanihong kitail me Siohwa sapwellimaniki karis en tohnleng kan me kin soandi mwahu. E mahsanih: “I pil kilangada oh rongada ngilen tohnleng ngedehrie me soh kak wadawad! Re kapilpene mwoahlo, menmour pahmeno, oh me lapalap ako.”​—Mel. 148:2; Kaud. 5:11.

3. Ia uwen tohto en usu kan? Ia duwen arail kin koasoansoandi mwahu?

3 Ni Siohwa eh ketin kapikada lahng, e ketin kapikada usu kan me inenen tohto me ke sohte kak wadekedi koaros. Meh depe mie? Ehu doaropwehn nuhs en Houston, Texas, ripohtki me mwurin roporop ehu me wiawi kerendo, saintis kan leme me met mie usu me tohtohki “300 sextillion.” (Chronicle) Met wehwehki 3 iangahki zero pak 23! Ia duwe, usu pwukat koaros kin soandi mwahu? Ei, usu tohto pwukat kin patpene duwehte pwihn kei oh wiahda mwutumwut en usu kan (galaxy). Pali laud en mwutumwut en usu pwukat kin koasoansoandi mwahu nin duwen dunen usu kalaimwun kei (clusters) oh pil me kalaimwun sang (superclusters).

4. Ia duwen atail ese me Koht kin ketin koasoanehdi sapwellime ladu kan nin sampah?

4 Tohnleng kan oh pil usu kan nanleng kin koasoansoandi ni ahl kapwuriamwei. (Ais. 40:26) Eri kitail kak kamehlele me Sounkapikpatailo pil ketin koasoanehdi mwahu sapwellime ladu kan nin sampah. E ketin kupwurki irail en kin soandi mwahu, oh met kesempwal pwehki re anahne wia soangen doadoahk kesempwal tohto. Erein sounpar kid kei, Siohwa ketin koasoanehdi sapwellime aramas akan pwe irail en kak kaudokiong ih ni lelepek. Mie karasaras tohto me kadehdehda me e kin ketin ieiang irail oh ih “Koht en meleilei a kaidehn liseliping.”​—Wadek 1 Korint 14:33 *, 40.

KOHT KETIN KOASOANEHDI SAPWELLIME ARAMAS AKAN MAHSO

5. Dahme kerempwahla kupwuren Koht ong sampah?

5 Ni ahnsou me Siohwa ketin kapikada tepin pwopwoudo, e mahsanihong ira: “Kumwa kaparaparala pwe kadaudokamwa kan pahn kousoanla wasa koaros nin sampah oh kaunda mehkoaros. I kihong kumwa manaman en kaunda mwahmw akan, menpihr kan oh mahn lawalo kan koaros.” (Sen. 1:28) Siohwa sohte ketin kapikada aramas rar rar kei ni ahnsou tehkis. Adam oh Ihp pahn nainekihda seri kan, oh neira seri kan pahn nainekihda seri kan lao kadaudokarail kan koaros pahn kadirehla sampah. Kupwuren Koht iei me irail en kaparadaisihala sampah pwon. Ni Adam oh Ihp ara sapeikiong Koht, met kerempwahla kupwuren Koht ni ahnsou kis. (Sen. 3:1-6) Pali laud en nein Adam oh Ihp seri ko sohte papah Siohwa, oh mwurin ahnsou ehu, Siohwa “ketin mahsanihada duwen aramas akan ar suwedlahr nin sampah, oh ar lamalam akan eh kin suwed ahnsou koaros.” Pwehki met, “sampah inenen suwed mehlel” oh “kamaramas kaparaparalahr wasa koaros.” Ihme kahrehda, Koht ketin koasoanehdi en ketikihdo nohlik lapalapo pwehn kasohrehla me suwed koaros nin sampah.​—Sen. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Dahme kahrehda Siohwa ketin doarehla Noha? (Menlau kilang tepin kilel.) (b) Dahme wiawihong aramas ako koaros me sohte men rong Noha?

6 Kaidehn aramas koaros sohrala nan Nohliko. Ahpw Noha kin “keniken pahn kupwur en KAUN-O” pwehki ih ohl pwung men oh eh “mour poadidiong Koht.” Siohwa ketin mahsanihong Noha en kauwada lapalahn warihmw ehu oh e ketikihong ih kaweid koaros me e anahne pwehn wia met. (Sen. 6:8, 9, 10, 14-16) Warihmwo wiawihda pwe en kak peipei pohn pihl pwe aramas oh mahn akan me mi loale en pitsang Nohliko. Noha oh eh peneineio kapwaiada soahng koaros me Siohwa ketin mahsanihong irail en wia. Mwurin arail kahrehlong mahn ko nan warihmwo, “KAUN-O eri ketin ritingedi wenihmwen warihmwo.”​—Sen. 7:5, 16.

7 Noha padahkihong aramas akan duwen Nohliko ahpw pali laud en irail sohte men rong. (2 Pit. 2:5) Nan pahr 2370 mwohn Krais, Nohliko tepida. Siohwa ketin kasohrehla “soahng momour koaros,” ahpw e ketin doarehla ohl lelepek Noha, eh pwoudo, nah pwutak ko oh arail pwoud ko nan warihmwo. (Sen. 7:23) Aramas koaros nin sampah rahnwet iei kadaudok en Noha oh eh peneineio. Ahpw aramas ako me sohte men rong Noha, sohte emen rehrail me pitsang Nohliko.

8. Dahme kadehdehda me mie koasoandi mwahu nan Israel ahnsou me Koht ketin mahsanihong irail ren pedolong nan Sapwen Inowo?

8 Tohtohsang sounpar 800 mwurin Nohliko, Koht ketin koasoanehdi mehn Israel ko ren wiahla wehi ehu. E ketin koasoanehdi soahng koaros me pidada arail mour, ahpw mehlel mwomwen arail pahn kaudokiong ih. Karasepe, e ketin pilada ekei pwe ren wia samworo oh pil ekei ren wia mehn Lipai. E pil ketin koasoanehdi ekei lih pwe ren “wie papah ni wenihmwen Impwal.” (Eks. 38:8) Siohwa ketin mahsanihong wehi wet en kohla oh mihla nan Kenan. Ahpw pali laud en mehn Israel ko masepwehk oh sohte men kohla. Ih eri ketin mahsanihong irail: “Sohte mehmen kumwail pahn pedolong, ihte Kalep oh Sosua.” Sosua oh Kalep kelehpw me wiahda ripoht mwahu mwurin arail lipoarokih Sapwen Inowo. (Nemp. 14:30, 36-38) Mwuhr, Siohwa ketin idihada Sosua en kahluwa mehn Israel ko. (Nemp. 27:18-23) Mwohnte Sosua kahluwairaillahng Kenan, Siohwa ketin mahsanihong: “Ke en kehlail oh kommwad! Ke dehr masak de lamalam tikitik, pwehki Ngehi, KAUN-O, omw Koht, me kin ieiang uhk wasa koaros me ke pahn kin kohla ie.”​—Sos. 1:9.

9. Ia ahn Reap pepehm ong Siohwa oh sapwellime aramas akan?

9 Siohwa Koht kin ketin ieiang Sosua wasa koaros me e kin kohla ie. Karasepe, nan pahr 1473 mwohn Krais, mehn Israel ko mi nan arail impwal kan limwahn Seriko, kahnimw en Kenan. Sosua kadarala ohl riemen pwehn lipoahroke Seriko, oh ira tuhwong lihen netiki paliwere, Reap. Ohl kan nan kahnimwo men poarokedi lipoahrok riemeno, ahpw Reap karukihrahla pahn pwelengen imweo. E ndaiong ira: “I ese me KAUN-O ketikihongkumwailehr sahpw wet. . . .  Se pil rong duwen en KAUN-O e ketin kammadahda Sehd Weitahta mwohmwail . . . Se pil rong duwen amwail kemehla Sihon oh Ok, nanmwarkien Amor riemen.” E pil nda: “Amwail Koht iei KAUN-O, ih me Koht en nanleng oh sampah.” (Sos. 2:9-11) Reap oh eh peneineio utungada sapwellimen Siohwa aramas akan. Mwuhr, ni mehn Israel ko kalowehdi Seriko, Siohwa ketin tehk mwahu me Reap oh eh peneinei pitla. (Sos. 6:25) Lih lelepek Reap uhdahn wauneki Siohwa oh sapwellime pwihn.

TEPIN KRISTIAN KAN KIN SOANDI MWAHU

10. Dahme Sises mahsanihong kaunen pelien lamalam en Suhs ko? Dahme kahrehda e mahsanihki met?

10 Ni Sosua eh kin kahluwa mehn Israel ko, irail pweida oh kalowehdi sapwen Kenan oh ehuehu kahnimw ko. Ahpw mwuhr, erein mpen sounpar 1,500, mehn Israel ko kin pwurepwurehng kasalehda arail sohte lelepek. Ni ahnsou me Sises ketido sampah, mehn Israel ko uhdahn sapeikiongala Siohwa oh sapwellime soukohp kan, kahrehda Sises mahsanih me mehn Israel ko nan Serusalem “me kemelahr soukohp ako.” (Wadek Madiu 23:37, 38.) Siohwa ketin soikala kaunen pelien lamalam en Suhs ko pwehki arail sapeik. Sises mahsanihong irail: “Wehin Koht pahn kohsang kumwail oh uhd kohieng aramas akan me pahn kapwarehda wahn Wehin Koht.”​—Mad. 21:43.

11, 12. (a) Dahme kadehdehda me ni mwehin tepin Kristian ko, Siohwa ketin tepida kupwurki pwihn kapw ehu a kaidehn wehin Israel? (b) Ihs me iangala pwihn kapw wet?

11 Sohte pwand mwurin Sises ketido sampah, Siohwa ketin soikala wehin Israel. Ahpw Siohwa ketin sapwellimankihte pwihnen ladu lelepek kei nin sampah me kin peikiong Krais oh eh padahk kan. Ni rahn en Pendekos pahr 33, Siohwa ketin tepida kupwurki pwihn kapw wet a kaidehn wehin Israel. Mpen sapwellimen Sises tohnpadahk 120 me pokonpene ni ahnsou me “ngihl ehu ahpw peidihdo sang nanleng, me likamwete ngilen engimah ieu me ipido, oh kadirehla nan ihmwo. . . . Irail eri kilangada mehkot me likamwete mpwulen kisiniei me sirangarang pohrail, oh sair emenemen irail me pokopokon wasao. Irail ahpw direkihla [“sapwellimen Koht manaman,” NW] oh tapihada lokolokaiahki ekei lokaia tohrohr.” (Wiewia 2:1-4) Mwekid kapwuriamwei wet kasalehda me Siohwa uhdahn ketin utung pwihn kapw wet me wiawihkihda sapwellimen Krais tohnpadahk kan.

12 Ni rahnohte, mpen aramas 3,000 iangala sapwellimen Siohwa pwihn kapwo. Paipel mahsanih me “rahn koaros Kaun-o kin ketin kapatahiong pwihn wet irail kan me pahn ale komourparail.” (Wiewia 2:41, 47) Sapwellimen Sises tohnpadahk kan uhdahn pweida nan arail doadoahk en kalohk me kahrehda Paipel mahsanih: “Mahsen en Koht eri lolohkseli. Tohnpadahk ko nan Serusalem ahpw wie tohtohla.” Aramas tohto me uhdahn men rong, iangahki samworo tohto, pwosonla sapwellimen Krais padahk kan. (Wiewia 6:7) Mwuhr, ni Siohwa eh ketin malipehdo aramas akan me kaidehn mehn Suhs ong mwomwohdisohn Kristian, met kadehdehda me e ketin utung pwihn kapw wet.​—Wadek Wiewia 10:44, 45.

13. Doadoahk dahieu me Koht ketikihong sapwellime pwihn kapwo ren wia?

13 E uhdahn sansal doadoahk dahieu me Koht ketikihong sapwellimen Krais tohnpadahk kan ren wia. Ni Sises eh ketiket sampah, e ketikihda mehn kahlemeng ong irail. Mwurinte eh ketin papidaisla, Sises ketin tepida kalokalohki duwen “Wehin Koht.” (Mad. 4:17) Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan ren wia soangen doadoakohte. E pil ketin padahkihong irail me re pahn kadehde duwen ih “nan Sudia pwon, oh Sameria, oh lelohng ni irepen sampah.” (Wiewia 1:8) Ia duwe, sapwellime tohnpadahk ko wehwehki dahme re anahne wia? Ei! Ehu pak, Pohl oh Parnapas ndaiong mehn Suhs ko me sapwellimen Sises tohnpadahk kan pahn tepida kalohk ong aramas akan en wehi teikan. Ira nda: “Iet duwen kehkehlik me Koht ketin koasoanediong kiht: ‘I pilkumwaildahr pwe kumwail en wia marain ehu ong mehn liki kan, pwe tohn sampah koaros en kak mourla.’” (Wiewia 13:14, 45-47) Sangete ni mwehin tepin Kristian ko, sapwellimen Koht pwihn kin padapadahkihong aramas akan duwen dahme Siohwa ketin wiahdahr pwehn doarehla tohnsampah.

SAPWELLIMEN KOHT LADU KAN PITLA

14. Dahme wiawihong Serusalem ni mwehin tepin Kristian ko, ahpw ihs me pitila?

14 Pali laud en mehn Suhs ko sohte pwungki rongamwahu duwen Sises, oh re sohte rong ni Sises eh ketin mahsanih duwen Serusalem eh pahn ohla. E mahsanihong sapwellime tohnpadahk ko: “Ni amwail pahn kilang karis en sounpei kei me kapilpenehr Serusalem, kumwail pahn esehki me ahnsoun eh ohla kerendohr. Eri, ni ahnsowo irail kan me mihmi nan Sudia, re en sopolahng pohn dohl kan; oh me mihmi nan kahnimwo, re en sopohsang loale; oh me mihmi nansapw, re dehpa pwurolong nan kahnimwo.” (Luk 21:20, 21) Serusalem ohla nin duwen me Sises ketin kohpada. Mehn Suhs ko uhwongada mehn Rom ko, oh nan pahr 66, karis en sounpei kan en Rom kapilpene Serusalem oh onopadahng en kauwehla. Ahpw re mwadangete kohkohla sang wasao, oh met kihong sapwellimen Sises tohnpadahk ko arail ahnsou en pedoi sang Serusalem oh Sudia. Me tohto tangala apali Pillap en Sordan oh kohdahla ni nahna kan. Nan pahr 70, sounpei kan en Rom pwurala Serusalem oh kasohrehla. Dahme wiawihong Kristian ko? Irail pitila pwehki re rong sapwellimen Sises kaweid.

15. Kristian kan kin kekeirda mendahki dah?

15 Ni mwehin wahnpoaron ko, Kristian kan lelohng kahpwal, kalokolok oh ale kasongepen arail lelepek. Mendahki met, aramas tohto wiahla Kristian kei. (Wiewia 11:19-21; 19:1, 19, 20) Dahme kahrehda met wiawi? Pwehki Koht ketin kupwuramwahwih mwomwohdiso en Kristian ahnsowo.​—Lep. Pad. 10:22.

16. Dahme Kristian kan koaros anahne wia pwe arail pwoson en kehkehlailte?

16 Pwe arail pwoson en kehkehlailte oh ren miniminpene, Kristian koaros anahne pein nantihong. Irail anahne onop Paipel, kaukaule towehda mihting kan, oh ngoangki doadoahk en kalohk. Mwomwohdiso kan kin uhdahn soandi mwahu. Mie elder kan oh sounsawas kan me kin men sewese irail, oh mwomwohdiso kin paiekihda doadoahk laud me brother pwukat kin wia. (Pil. 1:1; 1 Pit. 5:1-4) Irail pil perenki ni sounapwalih kan me kin seiloak ar kin mwemweitla rehrail, duwehte Pohl. (Wiewia 15:36, 40, 41) E inenen kapwuriamwei en kilang mwomwen atail kaudok rahnwet eh duwehte ahn tepin Kristian ko. Kitail uhdahn kalahnganki me Siohwa kin ahnsou koaros ketin koasoanehdi mwahu sapwellime ladu kan! *

17. Dahme kitail pahn koasoiapene nan iren onop en mwuhr?

17 Kitail miehier ni imwin rahn akan oh ahn Sehdan sampah pahn kereniong sohrala. Mendahki met, sapwellimen Koht pwihn nin sampah kin mwekimwekid kohwei mwadang sang mahso. Ke kin peipeiante sapwellimen Siohwa pwihn? Iren onop en mwuhr pahn kasalehiong uhk ia duwen omw kak wia met.

^ 1 Korint 14:33 (NW): “Koht iei Koht en meleilei a kaidehn liseliping. Nin duwen mwomwohdiso en me sarawi kan koaros.”

^ Menlau kilang iren onop pwukat “Kristian akan Kin Kaudok ki Ngehn oh Mehlel” oh “Irail Kin Wia Kekeid Kohwei nan Padahk Mehlel” nan Kahn Iroir en February 1, 2002. Ong ire kan me pid sapwellimen Koht pwihn me mi sampah rahnwet, menlau kilang kisin pwuhk Ihs me Kin Wia Kupwuren Siohwa Rahn Pwukat.