1. Soangen anahn dah me kitail koaros kin ahneki, oh ihs me kak kaitarala anahn pwukat?

 KITAIL koaros kin anahne karanih emen aramas. Kitail kin perenki ahneki peneinei oh kompoakpatail kan me kin uhdahn poakohng, kesempwalki oh wehwehki kitail. Ahpw nanpwungmwahu me kitail keieu anahne kakairada iei rehn Sounkapikpatail, Siohwa.—Ekl. 12:1.

2. Dahme Siohwa ketin inoukihong kitail oh dahme kahrehda aramas tohto sohte kamehlele inou wet?

² Siohwa kin ketin lukei kitail en wia kompoakepah kan. E ketin inoukihda ma kitail keiong mpe, e pahn ketin keiong mpatail. (Seims 4:8) Atail ese met kin kahrehong kitail en peren. Ahpw aramas tohto kin medewe me e apwal en kamehlele me Koht ketin kupwurki karanihala irail. Re kin pehm me re sohte warohng ahneki nanpwungmwahu reh oh me e ketin dohsang irail. Ia duwe, kitail kak uhdahn karanihala Siohwa?

3. Dahme kitail anahne kamehlele duwen Siohwa?

³ Ei, kitail kak esehla Siohwa pwehki e “sohte dohsang emenemen kitail” me men esehla ih. (Wadek Wiewia 17:26, 27; Melkahka 145:18.) Siohwa kin ketin ahnsou koaros kupwurki kitail en wia  kompoakepah keren kei mendahki ma kitail soh unsek. (Ais. 41:8; 55:6) Sang dahme wiawihong sounmelkahkao, e patohwanohng Siohwa: “Pwehki omwi kin ketin sapeng pekipek kan. Aramas koaros pahn pwarewei rehmwi. Meid pai irail kan me komwi ketin pilada, me komwi ketikiniraildo pwe re en kin kousoan nan mwoalomwi sarawi.” (Mel. 65:1, 2, 4) Met kitail tehk nan Paipel ia duwen Nanmwarki en Suda Asa eh karanihala Koht oh ia duwen Koht eh pil ketin karanihala Asa. *

4. Mehn kahlemeng dah me Nanmwarki Asa wiahda ong aramas akan nan Suda?

⁴ Nanmwarki Asa kin ngoangki kaudok mehlel. E wiahla nanmwarki men ni ahnsou me tiahk en netiki paliwar nan wasahn kaudoko oh pwongih dikedik en eni kan ar rekla nan sahpwo. Asa kin peikiong Siohwa sang ni eh kihsang soahng suwed pwukat. (1 Nan. 15:9-13) Pwehki Asa pein kakaranihala Siohwa oh peikiong Sapwellime kosonned kan, e kak ndaiong aramas ko ren rapahki Siohwa, “Koht en ar pahpa kahlap ako, oh kapwaiada sapwellime padahk kan oh kosonned akan.” Siohwa eri ketin kapaiahkihda popohl tepin sounpar eisek ko en ahn Nanmwarki Asa eh kaunda. Asa ese me popohl wet kohsang rehn Siohwa oh e ndaiong aramas ko: “Pwehki atail kapwaidahr kupwur en KAUN-O, atail Koht. E ketin sinsilei kitail oh ketin doandoarei kitail wasa koaros nan wehiet.” (2 Kron. 14:1-7) Eri dahme wiawi mwuhr?

5. Ni soangen irair dah me Asa kadehdehda me e kin likih Koht oh ia imwilahn met?

⁵ Medewehla ma kowe Nanmwarki Asa. Mehn Idiopia men me ede Sera kahre nah sounpei 1,000,000 (rar) oh werennansapw 300 pwehn kohdo mahweniong omw wehi. (2 Kron. 14:8-10) Nah sounpei kan tohtohsang pak riau noumw sounpei kan. Ia duwen omw pahn mwekidki met? Ke pahn medewe dahme kahrehda Koht sohte ketin kauhdi sounpei pwukat me kohdohng mahwen? Ia duwe, ke pahn koapworopworki pein omw loalokong? De ke pahn likih Siohwa en ketin pere iuk? Asa kasalehda ni sansal me e ahneki nanpwungmwahu keren rehn Siohwa oh me e uhdahn likih ih. Asa patohwanohng: “Komwi ketin sewesei kiht, Maing KAUN, at Koht, pwehki komwi me se koapworopworki.” Ia duwen Koht eh ketin sapeng ih? “KAUN-O ketin kalowehdi karis en mehn Sudan ko.” Sohte rehn emen imwintihti pwukat pitila.​—2 Kron. 14:11-13.

6. Ia duwen atail kak alasang Asa?

⁶ Ia duwen Asa eh kak uhdahn likih me Koht pahn ketin pere oh kaweid ih? Paipel mahsanih me “Asa wiadahr dahme KAUN-O kupwurperenki” oh e “loalopwoatohng KAUN-O.” (1 Nan. 15:11, 14) Kitail pil anahne kaudokiong Koht ni mohngiong unsek pwe kitail en kak karanihala ih ahnsouwet oh pil ni ahnsou kohkohdo. Kitail uhdahn kalahnganki me Siohwa ketin kainangihedo kitail reh oh me e ketin sewese kitail en wiahda oh ahneki nanpwungmwahu keren reh. Kitail tehk ahl riau me Koht kin ketin wia met.

7. (a) Dahme Siohwa ketin wiadahr pwe kitail en karanihala ih? (b) Ahl dah me keieu mwahu me Koht ketin doadoahngki pwe kitail en karanihala ih?

⁷ Siohwa ketin kasalehiong kitail sapwellime limpoak ni eh ketin kapikada sampah kaselel wet ong kitail. E ketin pousehlahte kasalehda sapwellime limpoak sang ni eh kahrehiong kitail en momour rahn koaros. (Wiewia 17:28; Kaud. 4:11) Laudsang met, Siohwa ketin kasalehda sapwellime limpoak sang ni eh ketikihong kitail atail anahn en esehla ih. (Luk 12:42)  E pil ketin kamehlelehiong kitail me e pahn karonge kitail ni atail kapakap ong ih. (1 Sohn 5:14) Ahpw ahl me keieu kaselel me Siohwa ketin kainangihedo kitail oh kahrehiong kitail en men karanihala ih iei sang sapwellime limpoak me e ketin kasalehda ong kitail sang ni eh doadoahngki meirongo. (Wadek 1 Sohn 4:9, 10, 19.) Siohwa ketin poaronehdo sapwellime ohlo pwehn meirongkihla eh mour ong kitail. Meirong wet kelehpw me kak kihong kitail koapworopwor en mour soutuk nin duwen aramas unsek kei.​—Sohn 3:16.

8, 9. Ia en Sises pwukoa pwehn kapwaiada kupwuren Siohwa?

⁸ Siohwa ketin kupwurki me aramas koaros en paiekihda meirongo, pil ong koaros me momour mwohn meirongo eh pweipweila. Ia duwen met eh kak wiawi? Ni eh ketikihda kokohp me pid atail Sounkomour, Siohwa ketin kilangwohng meirongo me pweipweilahr pwehki e ketin mwahngih me kupwure ong tohnsampah pahn uhdahn wiawi. (Sen. 3:15) Sounpar epwiki kei mwuri, wahnpoaron Pohl kalahngankihong Siohwa pwehki ‘Krais Sises me kin ketin kamaiaukitailada.’ Pohl kawehwehda me Koht kin ketin mahkohng dipen aramas akan. (Rom 3:21-26) Eri pwehki Sises, kitail kak karanihala Koht.

⁹ Siohwa ketin mweidohng aramas aktikitik kan en ahneki nanpwungmwahu reh ihte pwehki Sises. Paipel mahsanih: “Koht ketin kasalehiong kitail ia uwen laud en sapwellime limpoak ong kitail: pwe ni ahnsou me kitail mihmi nan dihp, Krais ketin pwoukinkitailla!” (Rom 5:6-8) Meirongo pweipweilahr kaidehn pwehki kitail warohng, ahpw pwehki Siohwa oh Sises uhdahn ketin poakohng kitail. Sises mahsanih: “Sohte emen me pahn kak kohdo rehi, ma Semei me ketin kadariehdo sohte kainangihedo rehi.” E pil mahsanih: “Sohte me kak kolahng Semei ma soh ngehi.” (Sohn 6:44; 14:6) Ia duwen Siohwa eh ketin kainangihedo reh emenemen aramas pwehki Sises oh sewese irail en mihmihte nan sapwellime limpoak oh kasikasik koapworopwor en mour soutuk? E ketin wia met ni eh doadoahngki sapwellime manaman. (Wadek Sud 20, 21.) Kitail pil tehk keriaun ahl me Siohwa ketin doadoahngki pwe kitail en karanihala ih.

10. Ia duwen Paipel eh sewese kitail en karanihala Koht?

¹⁰ Nan iren onop wet, kitail doadoahngkihier iren Paipel kan me kohsang pwuhk 14 en Paipel. Ni eh ketin doadoahngki sapwellime manaman, Siohwa ketin kahrehda pwe Paipel en ntingdi pwe kitail en karanihala ih. Ma sohte Paipel, ia duwen atail kak ese me kitail kak karanihala Sounkapikpatail? De, ia duwen atail kak sukuhlki duwen meirongo oh duwen Sises eh ketin sewese kitail en karanihala Siohwa? Iei nan Paipel me kitail sukuhlki duwen sapwellimen Siohwa irair kaselel kan oh kupwure ong tohnsampah. Karasepe, nan Eksodus 34:6, 7, Siohwa ketin kawehwehda me ih “emen me diren kalahngan oh kadek, me sohte kin mwadang lingeringerda, oh me diren limpoak lapalap oh loalopwoat mehlel. I kin kapwaiada ei inou ong me ngeder, oh kin mahkohng me suwed kan oh me dipan akan.” Kitail seu pahn men karanihala emen me duwehte met? Siohwa mwahngih me ni atail kin kalaudehla atail sukuhlki duwen ih, e pahn ketin wia emen me uhdahn mehlel ong kitail oh kitail pahn karanihala ih.

11. Dahme kahrehda e kesempwal en esehla Siohwa? (Menlau kilang tepin kilel.)

¹¹ Ni atail kalaudehla atail nanpwungmwahu rehn emen, kitail tepida esehla ih oh kalahnganki eh irair kaselel kan. Pwe kitail en ahneki nanpwungmwahu keren rehn Koht, kitail anahne sukuhlki ihs ih sang ni atail onopki sapwellime irair kaselel kan nan Paipel. Kitail kak uhdahn kalahnganki me Siohwa  ketin kahrehda pwe Paipel en ntingdi ni ahl ehu me mengei ong kitail en wehwehki.

12. Dahme kahrehda Siohwa ketin doadoahngki aramas akan en ntingihedi Paipel?

¹² Siohwa kak ketin doadoahngki tohnleng kan en ntingihedi Paipel. Re uhdahn nsenohki kitail oh dahme kitail kin wia. (1 Pit. 1:12) Re kak ntingihedi sapwellimen Siohwa mahsen ong tohnsampah. Ahpw tohnleng kan sohte duwehte aramas akan. Re sohte kin ahneki soangen pepehm, anahn akan, de luwet kan me kitail ahneki. Siohwa ketin mwahngih me tohnleng kan uhdahn weksang kitail, eri ni erpit e ketin pilada aramas akan en ntingihedi Paipel. Ni atail kin wadek duwen nsensuwed, peikasal, masak, oh sapwung kan en irail me ntingihedi Paipel oh pil en meteikan, kitail kak wehwehki arail pepehm. Oh ni atail wadek duwen ahnsou kan me re kin peren, kitail pil kin perenkihda. Duwehte soukohp Elaisa, sounnting en Paipel koaros ahneki pepehm me ‘duwehte atail.’​—Seims 5:17.

13. Ia omw pepehm ong en Sona eh kapakapo?

¹³ Karasepe, Koht ketikihong Sona pwukoa kesempwal ehu ahpw soukohp menet tangasang. Ma tohnleng men me ntingihedi duwen met, e pahn sohte kak uhdahn kasalehda en Sona eh pepehm. Ia uwen eh mwahu me Siohwa ketin pilada Sona en pein ntingihedi duwen dahme wiawihong ih, iangahki eh kapakapo ong Koht sang nan kepin madauo. Sona nda: “Ni ei pepehm me ei mour sosohralahr, ahpw, Maing KAUN, I kapakapohng komwi, oh komwi ketin karonge ie.”​—Sona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Dahme kahrehda ke kak wehwehki dahme Aiseia ntingihedi duwen pein ih?

¹⁴ Kitail pil kak tehk ehu mehn karasepe me Aiseia ntingihedi ni eh uhdiahl sapwellimen Siohwa lingan eh sewese ih en esehda uwen e dipan. E nda: “Solahr ei koapworopwor! I rialahr pwe ei lokaia koaros me samin, oh I kin mihmi nanpwungen aramas me au samin; ahpw mesei kilangehr Nanmwarkio, KAUN-O,  Wasa Lapalahpie.” (Ais. 6:5) Tohnleng emen sohte kak nda mehkot duwen ih duwehte me Aiseia kak wia. Pwehki kitail sohte unsek duwehte Aiseia, kitail kak medewehla mwomwen eh pepehmo.

15, 16. (a) Dahme kahrehda kitail kak wehwehki pepehm en aramas teikan? Menlau kihda ekei karasaras kan. (b) Dahme pahn sewese kitail en karanihala Siohwa?

¹⁵ Tohnleng kan sohte kak nda me re “sohte warohng,” duwehte me Seikop nda de me Piter nda me e “dipan.” (Sen. 32:10; Luk 5:8) Re sohte pahn “masepwehkada” duwehte me sapwellimen Sises tohnpadahk ko kin wia ekei pak. Tohnleng kan sohte pil anahne eimah pwehn kalohki rongamwahwo ni arail lelohng lokolok, duwehte me Pohl oh meteikan lelohng. (Sohn 6:19; 1 Des. 2:2) Met pwehki tohnleng kan unsek ni soahng koaros oh uhdahn kehlail sang aramas akan. Duwehte aramas ko me Siohwa ketin doadoahngki pwehn ntingihedi Paipel, kitail pil soh unsek, kahrehda kitail kak wehwehki arail pepehm kan. Ni atail wadek dahme re ntingihedi, kitail kak “iang peren rehn me kin pereperen kan, oh pil iang sengiseng rehn me kin sengiseng kan.”​—Rom 12:15.

¹⁶ Ma kitail kin doudouloale dahme Paipel mahsanih duwen sapwellimen Siohwa wiewia kan ong nah ladu lelepek kan mahs, kitail pahn diarada soahng mwahu tohto duwen atail Koht. Kitail pahn tehk ia duwen eh kin ketin kakaranihala aramas soh unsek kan ni elen kanengamah oh limpoak. Ni atail kalaudehla atail esehla Siohwa, oh uhdahn poakohngala ih, kitail pahn karanihala ih.​—Wadek Melkahka 25:14.

17. (a) Kaweid mwahu dah me Asaraia kihong Asa? (b) Ia duwen Asa eh pohnsehsehla en Asaraia eh kaweid, oh ia imwilahn met?

¹⁷ Mie soahng tohto me kitail kak sukuhlkihsang nanmwarki Asa. Mwurin eh kalowehdi sounpei en Idiopia ko, soukohp Asaraia kihong ih kaweid mwahu. Asaraia nda: “KAUN-O ketin ieiang kumwail erein amwail pahn ieiang ih. Ma kumwail pahn rapahki, e pahn ketin mweidohng kumwail en diar, ahpw ma kumwail pahn sohpeisang, e pahn ketin keseikumwailla.” (2 Kron. 15:1, 2) Ahpw mwuhr Asa sohte peikiong kaweid mwahu wet. Ni ahnsou me paliepeng en wehin Israel kohdohng peiong wehin Suda, Asa masepwehkada. E sohte peki Siohwa en ketin sewese ih ahpw e pwungkihda en ehuiong wehin Siria, me sohte kin kaudokiong Siohwa. Siohwa ketin mahsanih: “Komwi wiadahr tiahk en pweipwei, kahrehda sang met kohla mahwen pahn wiewiawi nan omwi wehi.” Oh iei met me wiawi. (2 Kron. 16:1-9) Dahme kitail kak sukuhlkihsang met?

18, 19. (a) Dahme kitail pahn wia ma kitail sohla karanih Siohwa duwehte me kitail kin wia mahso? (b) Ia duwen atail kak pousehlahte karanih Siohwa?

¹⁸ Kitail en dehr kadohwanewei kitail sang Siohwa. Ma kitail sohla karanih ih duwehte me kitail kin wia mahso, kitail en mwadangete kapwaiada dahme Oseia 12:6 mahsanih: “Kumwail likih amwail Koht oh pwurodo reh. Kumwail en loalopwoat oh pwung, oh kanengamah awiawih amwail Koht ni sapwellime mwekid kan.” Ni atail kin doudouloale duwen meirongo oh ni keneinei onopki Paipel, kitail kak ekisekis karanihala Siohwa.​—Wadek Deuderonomi 13:4.

¹⁹ Sounmelkahkao ntingihedi: “Ia uwen kesempwal en ei karanih Koht.” (Mel. 73:28) Met pil mwahu ong emenemen kitail. Kitail en wiahki atail mehn akadei en sukuhlki soahng kapw kan duwen Siohwa. Ni atail wia met, atail poakohng ih pahn laudla. Ma kitail wia met, Siohwa pahn ketin karanihala kitail ahnsou wet oh pil kohkohlahte!