1. Dahme aramas tohto sohte kin pwuriamweiki?

 KITAIL kousoan nan sampah ehu me diren tiahk samin. Karasepe, aramas tohto sohte kin pwuriamweiki tiahk en ohl mwahuki ohl oh lih mwahuki lih de wia nsenen pwopwoud rehn emen me re sohte pwoudiki. Kasdo, pwuhk, koul, oh soahng kan me pesines kan kin doadoahngki pwehn kangoange aramas en pwainda arail kepwe kin kasalehda diren tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud. (Mel. 12:8) Ahpw Siohwa kak ketin sewese kitail en mour ni ahl ehu me kin kaperenda ih. Kitail kak mwakelekel de min nan sampah ehu me diren tiahk samin.​—Wadek 1 Deselonika 4:3-5.

2, 3. (a) Dahme kahrehda kitail anahne soikala ineng sapwung kan? (b) Dahme kitail pahn koasoiapene nan iren onop wet?

² Pwehn kaperenda Siohwa, kitail anahne soikala soahng koaros me e ketin kalahdeki. Ahpw pwehki kitail soh unsek, kitail ele pahn men wia tiahk samin, duwehte mwahmw me kin kilangada pahn oh men kang. Ma kitail tepida medemedewe soahng  samin kan, kitail anahne mwadangete soikala. Ma kitail sohte wia met, ineng suwedo pahn uhdahn kehlailla oh kitail kakete wiahda dihp ma ahnsou mwahu ehu en wia met pwarada. E duwehte me Paipel mahsanih me ni emen eh kin kanaitikihada eh ineng suwed, dihp kin pweidahr mehlel.​—Wadek Seims 1:14, 15.

³ Ineng sapwung kak kekeirda nan mohngiongitail. Ihme kahrehda kitail anahne uhdahn kanahieng dahme kitail kin tepida inangih. Ma kitail soikala ineng sapwung kan, kitail pahn soikala tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud oh imwila suwed kan me met kin kahrehda. (Kal. 5:16) Nan iren onop wet, kitail pahn koasoiapene soahng siluh me pahn sewese kitail en pelianda ineng sapwung kan. Soahng pwukat iei atail nanpwungmwahu rehn Siohwa, kaweid sang sapwellime Mahsen, oh sawas sang Kristian koahiek kan.

4. Dahme kahrehda e kesempwal ong kitail en karanihala Siohwa?

⁴ Paipel mahsanihong irail kan me men “keido mpen Koht”: “Kamwekelehda pehmwail kan” oh “kaminehla loalamwail kan.” (Seims 4:8) Ni Siohwa eh ketin wiahla Kompoakepatail me keieu keren, kitail sohte kin ihte men atail wiewia kan en kaperenda ih ahpw kitail pil men atail madamadau en kaperenda ih. Ma atail madamadau kin mwakelekel oh min, mohngiongitail pahn pil min. (Mel. 24:3, 4; 51:6; Pil. 4:8) Siohwa ketin mwahngih me kitail soh unsek oh me kitail kak ele tepida medemedewe duwen tiahk samin. Ahpw pwehki kitail sohte men kansensuwedihada Siohwa, kitail kin wia uwen atail kak en soikala madamadau sapwung kan. (Sen. 6:5, 6) Kitail kin wia soahng koaros me kitail kak pwehn kolokol atail madamadau en mwakelekel.

5, 6. Ia duwen kapakap eh kak sewese kitail en pelianda ineng samin kan?

⁵ Siohwa pahn ketin sewese kitail en pelianda madamadau samin kan ni atail kin doulahte kapakapki sapwellime sawas. E kin ketikihong kitail sapwellime manaman pwe kitail en ahneki kehl en kolokol atail mwakelekel. Nan atail kapakap, kitail kak patohwanohng Siohwa me kitail men atail madamadau en kaperenda ih. (Mel. 19:14) Ni aktikitik kitail kin peki reh en ketin kasawih ma mie ineng keper kan nan mohngiongitail me kak kahrehiong kitail en wiahda dihp. (Mel. 139:23, 24) Doulahte peki rehn Siohwa en ketin sewese iuk en soikala tiahk samin oh en wia dahme pwung mehnda ma e apwal.​—Mad. 6:13.

⁶ Mwohn atail sukuhlki duwen Siohwa, mwein kitail kin perenki wia soahng kan me e sohte ketin kupwurki, oh ele kitail pil kin pelpeliante ineng sapwung pwukat. Ahpw Siohwa kak ketin sewese kitail en wekila oh wia dahme e ketin kupwurki. Karasepe, mwurin Nanmwarki Depit wiahda dipen kamwahl rehn Padsipa, e koluhla oh peki rehn Siohwa en ketikihong ih “mohngiong mwakelekel” oh en sewese ih en peik. (Mel. 51:10, 12) Mehnda ma atail ineng samin en mahs kan kehlail oh kitail kin pelpeliante, Siohwa kak ketin sewese kitail en ahneki ineng ehu me kehlailasang pwehn peikiong ih oh wia dahme pwung. E kak ketin sewese kitail en kaunda atail madamadau soh unsek kan.​—Mel. 119:133.

7. Ia duwen sapwellimen Koht Mahsen eh kak sewese kitail en soikala madamadau samin kan?

⁷ Siohwa kak ketin sapengala atail kapakap  en sawas ni eh ketikihda sapwellime Mahsen, Paipel. Nan Paipel, kitail kin diarada sapwellimen Koht erpit me min. (Seims 3:17) Ni atail kin wadek Paipel rahn koaros, kitail kin audehkihda atail madamadau soahng min kan. (Mel. 19:7, 11; 119:9, 11) Oh pil mie karasaras oh mehn kataman kan nan Paipel me kin sewese kitail en soikala madamadau oh ineng samin kan.

8, 9. (a) Dahme kahrehda mwahnakapw emen wiahda nsenen pwopwoud rehn lih emen me kin wia tiahk samin? (b) Irair dah kan rahn pwukat me karasaraso nan Lepin Padahk irelaud 7 kak sewese kitail en soikala?

⁸ Nan Lepin Padahk 5:8, Mahsen en Koht kehkehlikihong kitail en keiweisang tiahk samin. Nan Lepin Padahk irelaud 7, kitail wadek duwen mwahnakapw men me alialu nipwong limwahn imwen lih emen me kin wia tiahk samin. Liho “mi nan likoun lihen netiki paliwere men” oh mi ni keimwen ahlo. E aluhla koledi pwutako oh metik, oh nda soahng kei me kahrehda pwutako en ahnekihda ineng sapwung. Pwutako sohte soikala ineng pwukat, oh imwilahn met, e wiahda nsenen pwopwoud rehn liho. Pwutako wiahda dihp, mendahki e sohte pilahnehda. Met kahrehda en lokolongki imwila suwed en eh wiewiao. Ma e wehwehki keperpen met, e pahn kadohwaneweisang ih liho!​—Lep. Pad. 7:6-27.

 ⁹ Duwehte mwahnakapw menet, kitail kak wiahda pilipil sapwung pwehki kitail sohte wehwehki keperpen mepwukat. Karasepe, nipwong kan, ekei channel nan TV kin kasalehda prokram kan me pid tiahk samin, eri e kak keper en wekiwekid channel kan ihte pwehn kilang dahme mie nan TV. E pil kak keper en kohla ni link kan nan Internet ahpw sehse ia linko pahn kahluwaikitailla, oh pil kohla ni chat room de Web site kan me iangahki soahng kan me kangoange tiahk samin oh kahluwalahng kitail kilel oh kasdo suwed kan. Nan irair pwukat, dahme kitail kin kilang kak kahrehiong kitail en ahneki ineng samin kan, oh met kak kahrehiong kitail en sapeikiong Siohwa.

10. Dahme kahrehda e keper en kalahpene? (Menlau kilang tepin kilel.)

¹⁰ Paipel pil padahkihong kitail ia duwen ohl oh lih akan ar pahn kasalehda ar wiewia ong emenemen. (Wadek 1 Timoty 5:1, 2.) Kristian kan kin mwahukihte arail pwoud de emen me re pahn pwoudikihda. Irail sohte kin kalahiong meteikan. Ekei ele kin medewe me en kalahiong meteikan sang ni mwomwen mwekid en paliwararail de meserail sohte keper ma re sohte doahke aramaso. Ahpw ni meh riemen ara kalahpene, ira kak tepida ahneki madamadau samin oh kak kahrehiong ira en wiahda tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud. E wiawiher oh e kak pwurehng wiawi.

11. Mehn kasukuhl dah me kitail sukuhlkihsang Sosep?

¹¹ Sosep wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail. Ahn Podipar pwoudo song en kasonge Sosep en wia nsenen pwopwoud reh. Sosep sohte dukiong, ahpw liho sohte uhdihsang eh kasonge. Rahn koaros liho kin pekipeki rehn Sosep en “wendi reh.” (Sen. 39:7, 8, 10) Emen me kin samanih Paipel kawehwehda me ahn Podipar eh pwoudo koapworopworki me ma re kelehpwla, Sosep pahn inangihada ih. Sosep koasoanehdi teng en dehr mwekidki ahn liho eh kin kalahiong ih, oh e pil sohte kalahiong liho. Eri, e sohte mweidohng ineng sapwung kan en kekeirda nan eh mohngiong. Oh ni liho eh koledi ahn Sosep likowo oh song en idingkihong ih en wia nsenen pwopwoud reh, Sosep mwadangete “tangasang, tangeila liki, a eh likowo mihmihte rehn liho.”​—Sen. 39:12.

12. Ia duwen atail ese me dahme kitail kin kilang kak kamwakid mohngiongitail?

¹² Sises ketin katamankihong kitail me dahme kitail kin kilang kak kamwakid mohngiongitail oh kahrehiong kitail en ahneki ineng sapwung kan. E mahsanih: “Mehmen me pahn kilikilang lih emen oh men dihpki, nahn e wiadahr dipen kamwahl nan kapehde.” (Mad. 5:28) Met wiawihong Nanmwarki Depit. Nindokon eh mihmiseli pohn imweo “e ahpw mwahngihada lih emen me wie duhdu.” E sohte uhdihsang eh kilikilang oh medemedewe duwen liho. (2 Sam. 11:2) Mendahki liho pwoudiki emen ohl tohrohr, Depit tepida inangih liho oh wiahda dipen kamwahl reh.

13. Dahme kahrehda kitail anahne wiahda “inou lapalap ehu” me pid masatail, oh ia duwen atail en wia met?

¹³ Ma kitail men soikala madamadau samin kan, kitail anahne idawehn mehn kahlemeng en Sohp. Sohp koasoia: “I wiadahr inou lapalap ehu: I en dehr kin kangkakil serepein men ni ineng suwed.” (Sohp 31:1, 7, 9) Duwehte Sohp, kitail kak pilada en dehr kangkakil emen ni ineng suwed. Oh ma kitail kilangada kilel suwed ehu nan computer, nan kilel ni sidohwa de pohn ahl akan, nan makasihn, de sohte lipilipil ia wasa, kitail pahn mwadangete sohpeisang.

14. Dahme kitail anahne wia pwehn kolokol atail mwakelekel?

 ¹⁴ Ni omw medewehla duwen dahme kitail koasoiapenehr, ke ele esedahr me ke anahne wia laudsang pwehn pelianda ineng samin kan. Ma ke anahne wiahda wekidekla kan, mwadang wiahda! Ni omw peikiong dahme Siohwa ketin mahsanih, ke kak soikala tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud oh kolokol omw mwakelekel.​—Wadek Seims 1:21-25.

15. Dahme kahrehda e kesempwal en peki sawas ma kitail kin apwalki pelianda ineng sapwung kan?

¹⁵ Ma ke kin apwalki pelianda ineng sapwung kan, koasoiong emen nan mwomwohdiso me kin papah Siohwa ahnsou werei oh me kak kihong uhk kaweid mwahu sang Mahsen en Koht. Mwein ke kin apwalki koasoiong meteikan pein omw kahpwal kan, ahpw e kesempwal en peki sawas. (Lep. Pad. 18:1; Ipru 3:12, 13) Kristian koahiek kan kak sewese iuk en wehwehki dahme ke anahne wekidala. Eri wiahda wekidekla pwukat pwe ken kak kompoakepahnkihte Siohwa.

16, 17. (a) Ia duwen elder kan ar kak sewese irail me kin apwalki pelianda ineng samin? Menlau kihda ehu karasaras. (b) Dahme kahrehda e kesempwal ong irail kan me kin kilang kilel oh kasdo suwed kan en mwadangete peki sawas?

¹⁶ Elder kan nan atail mwomwohdiso me keieu koahiek en sewese kitail. (Wadek Seims 5:13-15.) Erein sounpar tohto, mwahnakapw men nan Brazil kin apwalki pelianda ineng sapwung kan. E nda: “I ese me ei madamadau kan kin kansensuwedihala Siohwa, ahpw I nohn namenek en ehukihong meteikan ei pepehm.” Elder men tehkada me mwahnakapw menet anahne sawas oh e kangoange pwutako en mweidohng elder kan en sewese ih. Pwutako nda: “I pwuriamweikihla ia uwen elder ko ar kadek ong ie, re uhdahn kadek oh wehwehki laudsang dahme I pehm me I warohng. Re rong kanahieng ei kahpwal ko. Irail doadoahngki Paipel en kamehlelehiong ie sapwellimen Siohwa limpoak ong ie, oh re iang ie kapakap. Met kamengeila ei pwungki kaweid me re kihda sang Paipel.” Mwurin pwutak menet eh kakehlakahda eh nanpwungmwahu rehn Siohwa, e nda: “I wehwehkihda ia uwen eh kesempwal en rapahki sawas sang en songosong en kelehpwiki kahpwal ko.”

¹⁷ Ma ke kin kilang kilel de kasdo suwed, ke anahne mwadangete peki sawas. Ma ke pwand en peki sawas, keper en wiahda tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud pahn laudla. Kowe eri pahn kamedekihala meteikan oh ele kahrehiong aramas akan en kauwe Siohwa. Me tohto peki sawas sang elder kan oh pwungki arail kaweid pwe ren kak kaperenda Siohwa oh mihmihte nan mwomwohdisohn Kristian.​—Seims 1:15; Mel. 141:5; Ipru 12:5, 6.

18. Dahme ke koasoanehdi teng en wia?

¹⁸ Tiahk samin wie susuwedla nan ahn Sehdan sampah. Ahpw sapwellimen Siohwa ladu kan kin doadoahk laud pwehn kolokol arail madamadau kan en min oh mwakelekel. Siohwa uhdahn ketin pohlki Kristian pwukat. Kitail en karanih Siohwa oh idawehn kaweid me kitail kin ale sang sapwellime Mahsen oh mwomwohdisohn Kristian. Ni atail wia met, kitail pahn nsenamwahu oh ahneki nsenmwakelekel. (Mel. 119:5, 6) Oh ni ahnsou kohkohdo, mwurin Sehdan eh sohrala, kitail pahn mour kohkohlahte nan sapwellimen Koht sampah kapw me mwakelekel.