Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

OARALAP | KE KAK WEHWEHKIHLA PAIPEL

Pwuhk Ehu Kitail en Wehwehki

Pwuhk Ehu Kitail en Wehwehki

Paipel iei pwuhk en mahs ehu. Ia uwen werei en pwuhk wet? Ntingdi en Paipel tepida wiawi mpen sounpar 3,500 samwalahro. Met wiawi erein ahnsoun kaunda lapalap en Shang nan China oh mpen sounpar kid mwohn pelien lamalam en Buddha tepida wiawi nan India.​—Menlau kilang koakon me oaralape “ Ire Mehlel kan Duwen Paipel.”

Paipel kin kihda pasapeng mwahu kan ong peidek kan me keieu kesempwal nan atail mour

Ma pwuhk ehu pahn wia mehn sawas oh kaweid mwahu ong aramas, e anahne wehwe mwahu oh katepe ong irail. Paipel kin wia soangen pwuhk wet. E kin kihda pasapeng mwahu kan ong peidek kan me keieu kesempwal nan atail mour.

Karasepe, mie pak ke kin medewe, ‘Dahme kahrehda kitail miehki?’ Erein sounpar kid kei aramas kin pwonopwonki peidek wet, pil leledo ahnsou wet. Ahpw, pasapeng kak dierek nan irelaud ehu oh riau en Senesis, tepin pwuhk nan Paipel. Paipel mahsanih wasao duwen nin tapio, sounpar lik lik kei samwalahro, ni ahnsou me lahng, iangahki mwutumwut en usu kan, usu kan oh sampah ar miehla. (Senesis 1:1) Mwuhr e kawehwehda ia duwen sampah eh ekisekis wiahla wasa ehu me mour kak mi loale, ia duwen soangsoangen mour kan ar miehla, oh ia duwen aramas eh kepikipikda oh pil kahrepen mepwukat ar mie.

NTINGDI PWE KITAIL EN WEHWEHKI

Paipel kin kihda kaweid mwahu pwehn sewese kitail kamwahwihala atail kahpwal kan en ehuehu rahn. Kaweid pwukat mengei en wehwehki. Met mehlel ni soahng riau.

Keieu, Paipel kin doadoahngki lokaia sansal, inen, oh kahrehiong aramas en men wadek. E sohte kin doadoahngki lepin lokaia kan me apwal en wehwehki ahpw e kin doadoahngki lepin lokaia kan me sansal mwahu oh kitail kak wehwehki. Ire apwal kan kin kawehwehdi ni lokaia kan me kitail kin kalapw doadoahngki.

Karasepe, Sises ketin doadoahngki karasaras tohto me mengei duwen dahme kin wiawihong aramas rahn koaros pwehn ketikihda mehn kasukuhl kan me kin sair mohngiongirail. Tohtohn karasaras pwukat kak dierek nan Kapahrek en Pohn Dohl me kileldi nan irelaud 5 lel 7 en pwuhken Madiu. Emen ohl koasoia me kapahrek wet wia kapahrek audapan ehu oh e wiawihda pwehn kaweid oh kahluwa atail wiewia kan, ahpw kaidehn en kadirehkihla atail madamadau soahng kan. Ke kak wadekala irelaud pwukat ele minit 15 lel 20, oh ke pahn pwuriamweikihla sapwellimen Sises mahsen ko uwen ar mengei ahpw uhdahn manaman.

Pil ehu me kahrehda en mengei en wehwehki Paipel iei audepe kan. Paipel kaidehn pwuhk en soai ehu. Ahpw, nin duwen me ehu dikseneri (The World Book Encyclopedia) koasoia, pali laud kin pid duwen “aramas lapalap oh sohte lapalap” oh duwen arail kin “nannanti, duwen arail koapworopwor, oh mehkan me re kin pweida oh sohte pweida loale.” E mengei en wehwehki mour en aramas oh mwekid pwukat oh pil wehwehki mehn kasukuhl kesempwal kan loale.​—Rom 15:4.

MIE ONG KOAROS

Pwe ken wehwehki pwuhk ehu, pwuhko anahne doadoahngki lokaia ehu me ke ese. Rahnwet ele mie Paipel ni lokaia me ke kak wehwehki, sohte lipilipil wasa ke kin kousoan de mehnia sahpw ke kohsang ie. Kitail tehk dahme kin wiawi pwe met en kak pweida.

Kawehwe. Paipel tepin ntingdi ni lokaiahn Ipru, Aramaik oh Krihk. Met kahrehda malaulaute me kak wadek. Pwe Paipel en kak mie ni lokaia teikan, sounkawehwe kan kin doadoahk laud. Pwehki arail doadoahk laud, met Paipel kin kawehwehdiong, ni pwon de ekeite wasa, mpen lokaia 2,700. Met wehwehki me persent 90 en tohnsampah kak wadek ekei wasa nan Paipel ni pein arail lokaia.

Wiawihda. Tepin nting kan en Paipel ntingdi pohn soahng kan me kak ohla, duwehte kilin kou oh papyrus. Pwe ire ko en mihmihte, aramas anahne ni keneinei pwurepwurehng ntingihdi. Pwuhk pwukat pweilaud, oh aramas malaulaute me kak pwainda. Ahpw pwehki misihn en wiahda pwuhk me Gutenberg wiahda daulih sounpar 550 samwalahro, kohpeseng en Paipel uhdahn mwadangala. Nin duwen me ehu ripoht kasalehda, Paipel tohtohsang meh limelik, me wiawihda pwon de ekeite wasa, kohpesengehr.

Sohte pwuhken sarawi ehu me kak pahrekiong Paipel duwehte met. E sansal me Paipel wia pwuhk ehu me kitail en wehwehki. E pil kakete apwal en wehwehkihla. Ahpw mie sawas. Ia wasa me ke kak diar sawas? Oh ia duwen omw kak paiekihda? Kitail pahn kilang pasapengpen peidek pwukat nan oaralap en mwuhr.