Bai pa asuntu

JOVENS TA PUNTA

Kuma ku N pudi lida ku buliduris?

Kuma ku N pudi lida ku buliduris?

Buli, i un asuntu seriu. Un studu ku fasidu na Inglatera, basiadu na notisias ku ta dadu mostra di kuma, mas di 40 pursentu di jovens mata kabesa, pabia di buliduris.

 Ke ku signifika buli?

Buli nvolvi mas di ki ataki fisiku. Tambi i ta nvolvi utrus kusas suma esis.

  • Ataki verbal. Un joven comadu Celine, di 20 anu fala sin: “Ña kumpañeris bajuda pudi usa palabras ku ta firi. Nunka N ka na diskisi di nomis ke ta comanba o di kusas ke ta falanba. E ta fasinba sinti suma un algin ku ka bali nada, algin ku ningin ka gosta del, i algin ku ka presta. N na pirfiriba sutadu, di ki sufri asin.”

  • Isola utrus. Un joven di 18 anu di nomi Haley fala sin: “Ña kolegas di skola kumsa ku ivita di mi. Na ora di kume, e ta finji okupa tudu mesa so pa N ka pudi sinta ku elis. Duranti un anu ntidu N ta cora, N ta kume ami so.”

  • Buliduris na internet. Un joven di 14 anu comadu Daniel fala sin: “So ku puku palabras na komputador, bu pudi dana nomi di un algin o te mesmu si vida. Es pudi parsi un izaẑeru, ma i pudi akontisi!” Buli utrus na internet tambi i nklui, usa telefoni pa manda utrus foto o mensaẑen ku pudi dana se nomi.

 Pabia ku jintis ta buli utrus?

Ali alguns motivus.

  • Elis propi e sufri na mon di buliduris. Un joven comadu Antonio fala sin: “N staba kansadu di maltratadu pa ña kolegas. N kumsa ku buli utrus, so pa ña kolegas pudi gosta di mi. Mas tardi, N bin kaba di diskubri kuma, N ka staba na fasi ke ki diritu!”

  • E ka tene jintis ku na da elis bon izemplu. Un skirbidur di nomi Jay McGraw, na si livru aserka di kuma di lida ku buliduris fala sin: “Manga di bias, jovens ku ta buli ta trata utrus . . . suma ke oja se papes, se ermons garandi o utrus membrus di familia na trata utrus.” — Life Strategies for Dealing With Bullies.

  • E ta aẑi suma e sedu superior, ma na bardadi i jintis kobardu. Un skirbidur comadu Barbara Coloroso, fala sin na si livru aserka di buliduris: “Kilis ku ta buli utrus ta mostra di kuma, e mas utrus pa pudi sugundi sintimentu di dur ku sintimentu di ka bali nada.” — The Bully, the Bullied, and the Bystander.

 Kal jintis ku talves e ta misti buli?

  • Kilis ku ta isola. Alguns jovens ta burguñu sta na metadi di utrus, e ta isola se kabesa, asin i ta torna mas fasil pa buliduris tene elis mal.

  • Jovens ku ta notadu di kuma e diferenti. Alguns jovens ta sufri na mon di buliduris pabia di se aparensia, rasa, riliẑion, o te mesmu pabia di se difisiensia — kualker kusa ku bulidur pudi usa pa buli elis.

  • Jovens ku tene falta di konfiansa. Buliduris pudi nota kilis ku ta pensa di un manera negativu aserka di se kabesa. Manga di bias i jintis ki fasil ataka, pabia talves e ka ta fala nada, e ta kala so.

 Ke ku bu pudi fasi si algin na buliu?

  • Manti kalmu. Un joven comadu kylie fala sin: “Buliduris ta misti sibi, si kontra ke ke fasiu, pou sinti mal. Si bu manti kalmu e ta disisti.” Biblia fala: ‘Algin jiru ta kontrola si raiba.’ — Ditus 29:11.

  • Ka bu torna. Vingansa ta buri purblema, i ka ta rosolvil. Biblia fala: “Ka bo torna ningin mal pa mal.” — Romanus 12:17; Ditus 24:19.

  • Ivita di purblema. Fasi tudu ku bu pudi, pa ivita di jintis ku lugaris nunde ki pudi ojadu buliduris. — Ditus 22:3

  • Tenta ruspundi di un manera ki ka spera. Biblia fala: “Bon rasposta ta kalma raiba”. — Ditus 15:1.

  • Pui garasa na bu palabras. Pur izemplu, si un bulidur falau: “Bu gurdu dimas!” Bu pudi so balansa ombru bu falal: “Sin. N pensa N na pirsisa di rapati alguns kilus!

  • Bai bu kamiñu. Un joven di 19 anu comadu Nora fala sin: “Silensiu, ta mostra di kuma bu maduru, i bu mas forti di ki algin ku na buliu. I ta mostra di kuma, bu sibi kontrola bu kabesa — kusa ku bulidur ka ta konsigi fasi.”

  • Omenta bu konfiansa. Un joven comadu Rita fala sin: “Buliduris ta nota ora ku bu ka sta avontadi e ta usa ki opurtunidadi, pa pui pa bu sinti di kuma, bu ka bali nada.”

  • Konta utru algin. Di akordu ku un piskisa, mas di metadi di jintis ku sufri pabia di buliduris na internet e ka ta konta ke ku pasa. E ta fasi kila pabia di borgoña (spesialmenti rapazis) o medu di sedu vingadu pa buliduris. Konta utrus, i purmeru pasu pa e pudi para kansau.